Xét nghiệm lao phổi: Bước quan trọng giúp phát hiện bệnh sớm và điều trị kịp thời

Lao phổi là một trong những thể lao phổ biến nhất, chiếm khoảng 80% tổng số ca mắc lao trên toàn thế giới. Đây là căn bệnh gây tổn thương nhu mô phổi do vi khuẩn lao (Mycobacterium tuberculosis) gây ra, có thể lây lan qua đường hô hấp nếu không được kiểm soát. Việc xét nghiệm lao phổi định kỳ hoặc khi có nghi ngờ bệnh là điều hết sức cần thiết để bảo vệ sức khỏe cá nhân và cộng đồng.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo tăng cường các hoạt động phát hiện sớm và điều trị lao, đặc biệt tại các nước đang phát triển – nơi lao vẫn là gánh nặng y tế lớn. Tại Việt Nam, các cơ sở y tế đang ngày càng chú trọng công tác xét nghiệm lao phổi với hệ thống xét nghiệm hiện đại và đội ngũ chuyên môn giàu kinh nghiệm.

Xét nghiệm lao phổi là gì và tại sao quan trọng?

Xét nghiệm lao phổi là tập hợp các phương pháp nhằm phát hiện vi khuẩn lao hoặc xác định dấu hiệu lao hoạt động trong cơ thể, đặc biệt ở phổi. Mục tiêu chính của xét nghiệm là chẩn đoán xác định bệnh, đánh giá mức độ lan rộng và hỗ trợ theo dõi hiệu quả điều trị.

Lao phổi có thể tiến triển âm thầm trong thời gian dài mà không có triệu chứng rõ ràng. Khi biểu hiện lâm sàng xuất hiện như ho kéo dài, sốt nhẹ về chiều, đổ mồ hôi đêm, sụt cân,... thì bệnh đã có thể lây lan cho người khác. Việc xét nghiệm lao phổi ngay khi có nghi ngờ sẽ giúp phát hiện bệnh ở giai đoạn sớm, từ đó điều trị kịp thời và ngăn ngừa biến chứng nguy hiểm.

Xét nghiệm còn giúp phân loại người bệnh (lao kháng thuốc, lao tái phát, lao tiềm ẩn…), hỗ trợ bác sĩ đưa ra phác đồ điều trị cá nhân hóa, phù hợp với từng trường hợp cụ thể.

Các phương pháp xét nghiệm lao phổi phổ biến hiện nay

Hiện nay, có nhiều kỹ thuật được sử dụng trong xét nghiệm lao phổi, mỗi phương pháp có ưu điểm và ứng dụng khác nhau:

Xét nghiệm đờm tìm vi khuẩn lao (AFB)

Đây là phương pháp truyền thống và phổ biến, đặc biệt tại các cơ sở y tế tuyến cơ sở. Người bệnh được lấy mẫu đờm vào buổi sáng và mẫu này sẽ được nhuộm Ziehl-Neelsen để soi kính hiển vi. Nếu thấy trực khuẩn kháng cồn kháng acid (AFB), khả năng lao phổi là rất cao.

Phương pháp này có ưu điểm là chi phí thấp, dễ thực hiện, nhưng độ nhạy không cao nếu số lượng vi khuẩn trong đờm ít.

Nuôi cấy vi khuẩn lao

Là tiêu chuẩn vàng trong xét nghiệm lao phổi, giúp xác định chính xác vi khuẩn lao và làm kháng sinh đồ. Tuy nhiên, do vi khuẩn lao phát triển chậm nên kết quả nuôi cấy thường có sau 4 – 8 tuần.

Dù tốn thời gian, nhưng xét nghiệm nuôi cấy rất quan trọng trong các ca bệnh phức tạp như lao tái phát, lao kháng thuốc hoặc lao ngoài phổi.

Xét nghiệm GeneXpert

Đây là phương pháp hiện đại sử dụng kỹ thuật sinh học phân tử để phát hiện DNA của vi khuẩn lao và đánh giá tình trạng kháng rifampicin. Ưu điểm lớn là cho kết quả nhanh chỉ sau vài giờ, độ chính xác cao.

GeneXpert được khuyến nghị sử dụng trong chẩn đoán ban đầu và theo dõi điều trị lao, đặc biệt hữu ích cho bệnh nhân HIV hoặc các đối tượng nghi ngờ lao phổi kháng thuốc.

Xét nghiệm Mantoux (test tuberculin)

Phương pháp này tiêm tuberculin vào da để kiểm tra phản ứng miễn dịch của cơ thể. Kết quả sẽ được đọc sau 48 – 72 giờ, nếu sưng đỏ lớn hơn mức quy định thì có thể là dấu hiệu từng tiếp xúc với vi khuẩn lao.

Tuy nhiên, xét nghiệm Mantoux không phân biệt được lao tiềm ẩn và lao hoạt động, và có thể bị ảnh hưởng bởi việc đã tiêm vắc xin BCG.

Khi nào nên đi xét nghiệm lao phổi?

Không chỉ người có triệu chứng lâm sàng, mà những nhóm đối tượng sau đây cũng nên xét nghiệm lao phổi để kịp thời phát hiện và phòng ngừa bệnh:

• Người ho kéo dài trên 2 tuần, đặc biệt khi kèm theo sốt nhẹ, ra mồ hôi đêm, sụt cân, mệt mỏi.
• Người sống chung hoặc tiếp xúc gần với bệnh nhân lao phổi.
• Người có hệ miễn dịch suy giảm: HIV/AIDS, ung thư, bệnh lý nền mạn tính.
• Trẻ nhỏ, người cao tuổi, phụ nữ mang thai – các đối tượng có nguy cơ cao.
• Nhân viên y tế, người làm việc trong môi trường dễ phơi nhiễm vi khuẩn lao.

Phát hiện càng sớm, cơ hội chữa khỏi càng cao. Do đó, không nên chủ quan khi có các dấu hiệu nghi ngờ hoặc thuộc nhóm nguy cơ.

Xét nghiệm lao phổi có nguy hiểm không? Cần chuẩn bị gì?

Các phương pháp xét nghiệm lao phổi đều an toàn, ít xâm lấn và không gây nguy hiểm cho người bệnh. Việc lấy mẫu đờm, chụp X-quang hoặc lấy máu đều là những thủ thuật đơn giản, nhanh chóng, hầu hết không cần nhịn ăn hay chuẩn bị đặc biệt.

Tuy nhiên, để đảm bảo kết quả chính xác, bạn cần lưu ý:

• Đối với lấy đờm: Nên súc miệng sạch và ho sâu từ phổi vào buổi sáng sớm trước khi ăn.
• Với test Mantoux: Không gãi hay tác động mạnh vào vùng tiêm trong 72 giờ.
• Thông báo với bác sĩ nếu bạn đang dùng thuốc điều trị bệnh khác, đặc biệt là thuốc ức chế miễn dịch.

Một số người lo ngại về tính riêng tư hoặc kỳ thị khi đi xét nghiệm lao phổi, nhưng hiện nay nhiều cơ sở y tế đã có chính sách bảo mật thông tin tốt và tạo môi trường thân thiện, giúp người bệnh an tâm kiểm tra và điều trị.

Địa chỉ xét nghiệm lao phổi uy tín

Tại Việt Nam, hệ thống các bệnh viện và trung tâm y tế từ tuyến huyện đến trung ương đều có khả năng thực hiện xét nghiệm lao phổi. 

Tuy nhiên, để đảm bảo kết quả chính xác và dịch vụ chất lượng, bạn nên lựa chọn các cơ sở sau:

• Bệnh viện Phạm Ngọc Thạch (TP.HCM): chuyên khoa sâu về lao và bệnh phổi.
• Bệnh viện Phổi Trung ương (Hà Nội): đơn vị đầu ngành về lao và bệnh phổi.
• Các bệnh viện đa khoa lớn: Bệnh viện Chợ Rẫy, Bạch Mai, Đại học Y Dược...

Xét nghiệm lao phổi là công cụ không thể thiếu trong việc phòng ngừa, phát hiện và điều trị căn bệnh truyền nhiễm nguy hiểm này. Chủ động xét nghiệm khi có dấu hiệu nghi ngờ hoặc thuộc nhóm nguy cơ cao không chỉ bảo vệ sức khỏe bản thân mà còn góp phần hạn chế lây lan cho cộng đồng.