Xét nghiệm khẳng định HIV là gì? Khi nào cần thực hiện?

Trong bối cảnh HIV vẫn là một vấn đề sức khỏe cộng đồng đáng lưu ý, việc xét nghiệm sớm và chính xác sẽ giúp giảm thiểu rủi ro, ngăn chặn sự lây truyền và tạo cơ hội điều trị kịp thời. Tuy vậy, nhiều người vẫn chưa phân biệt được giữa xét nghiệm sàng lọc và xét nghiệm khẳng định chính xác tình trạng HIV. Chính sự nhầm lẫn này khiến không ít trường hợp lo lắng quá mức khi nhận kết quả dương tính lần đầu hoặc ngược lại, chủ quan bỏ qua xét nghiệm quan trọng nhất. Hiểu đúng về xét nghiệm khẳng định sẽ giúp bạn có định hướng rõ ràng và đưa ra quyết định chính xác hơn cho sức khỏe của mình.

Xét nghiệm khẳng định HIV là gì?

Xét nghiệm khẳng định HIV là bước kiểm tra chuyên sâu, sử dụng các kỹ thuật đặc hiệu nhằm xác định chính xác một người có nhiễm HIV hay không. Khác với xét nghiệm sàng lọc, vốn chỉ phát hiện kháng thể hoặc kháng nguyên HIV, xét nghiệm khẳng định có độ đặc hiệu rất cao và giúp giảm tối đa nguy cơ sai lệch kết quả.

Quan trọng, một người chỉ được chẩn đoán nhiễm HIV khi có kết quả dương tính từ xét nghiệm khẳng định. Nghĩa là dù test nhanh hay xét nghiệm miễn dịch ban đầu cho kết quả dương tính, bạn vẫn chưa được xem là nhiễm HIV cho đến khi làm thêm bước xét nghiệm này. Hiện nay, các kỹ thuật thường được sử dụng để xét nghiệm khẳng định HIV bao gồm:

• Phương pháp miễn dịch khẳng định (IAT/IA): Áp dụng rộng rãi trong chiến lược xét nghiệm quốc gia.
• Xét nghiệm NAT (PCR HIV RNA): Là kỹ thuật tìm vật chất di truyền (RNA) của virus HIV trong máu, đặc biệt hữu ích trong giai đoạn nhiễm cấp.

Nhờ độ nhạy và độ đặc hiệu cao, xét nghiệm khẳng định đóng vai trò then chốt trong chẩn đoán HIV. Vậy, đâu là sự khác biệt giữa xét nghiệm sàng lọc và xét nghiệm khẳng định? Giữa hai loại xét nghiệm này luôn tồn tại sự khác biệt rõ ràng.

• Xét nghiệm sàng lọc nhằm phát hiện khả năng có HIV thông qua kháng thể, kháng nguyên hoặc phản ứng miễn dịch của cơ thể. Các xét nghiệm này có thể cho kết quả dương tính giả, nhất là ở người mắc bệnh tự miễn như tiểu đường type 1, lupus ban đỏ,... phụ nữ mang thai hoặc người đang có một số nhiễm trùng khác.
• Xét nghiệm khẳng định mới là xét nghiệm quyết định giúp xác nhận một người có nhiễm HIV hay không. Nhờ tính đặc hiệu cao, xét nghiệm này hầu như loại bỏ hoàn toàn kết quả giả.

Chính vì vậy, sàng lọc chỉ mang tính gợi ý ban đầu và không đủ cơ sở để chẩn đoán HIV. Đây là lý do vì sao bất kỳ kết quả dương tính nào từ xét nghiệm sàng lọc đều cần theo sau bằng xét nghiệm khẳng định.

Khi nào cần làm xét nghiệm khẳng định bệnh HIV?

Khi nào cần phải thực hiện xét nghiệm quan trọng này? Thực tế, có một số tình huống mà xét nghiệm khẳng định trở thành yêu cầu bắt buộc như:

Sau khi có kết quả sàng lọc HIV dương tính

Khi xét nghiệm test nhanh hoặc xét nghiệm miễn dịch lần đầu cho kết quả dương tính, bạn sẽ được chỉ định làm xét nghiệm khẳng định bệnh HIV để xác định chính xác. Bạn tuyệt đối không nên tự kết luận nhiễm HIV khi chỉ dựa vào xét nghiệm sàng lọc. Những kết quả ban đầu này được thiết kế để cho ra kết quả có độ nhạy cao, giúp không bỏ sót bất cứ trường hợp nhiễm HIV nào. Tuy nhiên, chúng không đủ độ đặc hiệu để đưa ra kết luận cuối cùng. Chỉ sau khi xét nghiệm khẳng định cho kết quả dương tính, bác sĩ mới có thể đưa ra chẩn đoán chính thức.

Khi có phơi nhiễm HIV và kết quả xét nghiệm ban đầu không rõ ràng

Ở những người có hành vi nguy cơ cao như quan hệ tình dục không an toàn hoặc tai nạn nghề nghiệp, xét nghiệm khẳng định có vai trò rất quan trọng. Trong một số trường hợp, sàng lọc cho kết quả không rõ ràng hoặc âm tính do thời điểm xét nghiệm quá sớm. Ở giai đoạn nhiễm cấp, virus HIV nhân lên nhanh nhưng cơ thể chưa kịp tạo ra kháng thể. Do đó, xét nghiệm NAT thường được chỉ định để phát hiện sớm sự hiện diện của virus.

Nhóm đối tượng nên lưu ý

Một số nhóm cần đặc biệt chú ý đến việc làm xét nghiệm khẳng định:

• Phụ nữ mang thai: Giúp ngăn ngừa tình trạng lây truyền từ mẹ sang con.
• Người chuẩn bị phẫu thuật hoặc truyền máu: Nhằm đảm bảo an toàn tối đa.
• Người có triệu chứng nghi ngờ HIV: Như sụt cân, mệt mỏi không rõ nguyên nhân, sốt kéo dài, nổi hạch, buồn nôn, tiêu chảy,... 

Đây chỉ là các dấu hiệu tham khảo, không dùng để kết luận bệnh.

Quy trình xét nghiệm khẳng định bệnh HIV theo hướng dẫn của Bộ Y tế

Để đảm bảo tính chính xác và thống nhất, xét nghiệm HIV nói chung và xét nghiệm khẳng định nói riêng được tiến hành theo một quy trình chặt chẽ. Khi hiểu rõ từng bước, bạn sẽ bớt lo lắng và có sự chuẩn bị tâm lý tốt hơn.

Quy trình 3 bước 

Quy trình chẩn đoán HIV thường gồm 3 bước tiếp nối nhau:

• Xét nghiệm sàng lọc lần 1: Đây là xét nghiệm đầu tiên nhằm phát hiện khả năng nhiễm HIV. Nếu kết quả âm tính, người không có nguy cơ cao có thể dừng tại đây. Tuy nhiên, nếu dương tính, sẽ bước sang xét nghiệm thứ hai.
• Xét nghiệm sàng lọc lần 2 bằng kỹ thuật khác: Mục tiêu là kiểm tra lại kết quả dương tính lần 1 bằng một phương pháp sàng lọc khác, giúp hạn chế tối đa kết quả sai lệch.
• Xét nghiệm khẳng định bệnh HIV: Đây là bước cuối cùng, mang tính quyết định. Nếu kết quả khẳng định dương tính, người bệnh sẽ được chẩn đoán nhiễm HIV. Nếu âm tính, bác sĩ sẽ xem xét lại các yếu tố như thời điểm xét nghiệm và nguy cơ phơi nhiễm.

Quy trình này được thiết kế để đảm bảo tính chặt chẽ, giảm sai số và mang lại kết luận chính xác nhất.

Các kỹ thuật xét nghiệm khẳng định hiện đang sử dụng

Trong xét nghiệm khẳng định, hai kỹ thuật phổ biến nhất hiện nay bao gồm:

• Xét nghiệm miễn dịch khẳng định (IAT/IA): Sử dụng phản ứng kháng nguyên - kháng thể với độ đặc hiệu cao, giúp phân biệt rõ ràng HIV với các tác nhân khác.
• Xét nghiệm NAT (PCR HIV RNA): Tìm kiếm trực tiếp vật chất di truyền của virus. Phương pháp này đặc biệt hữu ích ở giai đoạn sớm khi cơ thể chưa tạo ra kháng thể.

Từ kết quả xét nghiệm, bác sĩ sẽ dựa vào tiêu chuẩn quốc gia để xác định một ca nhiễm HIV.

Thời gian trả kết quả

Thời gian nhận kết quả xét nghiệm khẳng định thường dao động từ 1 - 3 ngày, tùy kỹ thuật được thực hiện và quy trình của từng cơ sở y tế. Một số xét nghiệm đặc biệt như NAT có thể cần thời gian lâu hơn vì yêu cầu máy móc, cũng như kỹ thuật phức tạp hơn bình thường.

Xét nghiệm khẳng định bệnh HIV có chính xác không? Những yếu tố ảnh hưởng kết quả

Một trong những thắc mắc phổ biến nhất là liệu xét nghiệm khẳng định bệnh HIV có thực sự chính xác tuyệt đối hay không. Điều này đặc biệt quan trọng với những người đang lo lắng về kết quả sàng lọc ban đầu.

Độ chính xác

Xét nghiệm khẳng định là xét nghiệm có độ chính xác rất cao, được xem là tiêu chuẩn vàng trong chẩn đoán HIV. Đây là lý do mọi quyết định liên quan đến điều trị và theo dõi đều dựa vào kết quả xét nghiệm này. Tuy nhiên, độ chính xác vẫn phụ thuộc vào kỹ thuật xét nghiệm và thời điểm lấy mẫu.

Các yếu tố có thể ảnh hưởng kết quả

Một số yếu tố có thể ảnh hưởng đến kết quả xét nghiệm, dù hiếm gặp:

• Thời điểm lấy mẫu: Ở giai đoạn nhiễm cấp, xét nghiệm kháng thể có thể chưa phát hiện được HIV, cần sử dụng NAT.
• Giai đoạn bệnh: Trong một số trường hợp hiếm, kháng thể suy giảm ở giai đoạn muộn có thể làm thay đổi cường độ tín hiệu của xét nghiệm huyết thanh học.
• Sai số kỹ thuật: Sự cố trong quá trình xét nghiệm hoặc điều kiện bảo quản mẫu không đảm bảo có thể ảnh hưởng kết quả nhưng tần suất rất thấp.

Vì sao xét nghiệm khẳng định rất quan trọng?

Việc làm xét nghiệm khẳng định bệnh HIV không chỉ nhằm xác định tình trạng nhiễm bệnh mà còn liên quan trực tiếp đến:

• Quyết định điều trị ARV sớm: Giúp kiểm soát lượng virus và kéo dài tuổi thọ.

• Ngăn ngừa lây truyền cho người khác: Nhờ việc kiểm soát tình trạng sức khỏe và áp dụng các biện pháp an toàn.

• Tư vấn trước - trong - sau xét nghiệm: Giúp người bệnh hiểu rõ kết quả và định hướng tiếp theo.

Xét nghiệm khẳng định HIV là bước quan trọng nhất trong quy trình chẩn đoán HIV, đảm bảo tính chính xác và độ tin cậy cao. Nắm rõ thời điểm cần xét nghiệm, quy trình thực hiện và ý nghĩa kết quả sẽ giúp bạn tự tin hơn khi chăm sóc sức khỏe của bản thân. Nếu bạn có nguy cơ phơi nhiễm hoặc nhận được kết quả sàng lọc dương tính, hãy đến cơ sở y tế uy tín để được tư vấn và làm xét nghiệm khẳng định theo đúng quy định.