Xét nghiệm bệnh dại có chính xác không? Các loai xét nghiệm bệnh dại

Xét nghiệm bệnh dại là một bước quan trọng trong quá trình chẩn đoán và đánh giá nguy cơ sau khi bị động vật nghi nhiễm dại cắn. Dù bệnh dại đã có vắc xin phòng ngừa hiệu quả, nhưng trong những trường hợp nghi ngờ nhiễm, việc xét nghiệm vẫn cần thiết để xác định tình trạng bệnh, đặc biệt khi có biểu hiện bất thường về thần kinh. Vậy, xét nghiệm bệnh dại có chính xác không và có những phương pháp xét nghiệm nào đang được áp dụng hiện nay? 

Xét nghiệm bệnh dại có chính xác không?

Câu trả lời là có, nhưng mức độ chính xác còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố liên quan đến kỹ thuật, thời điểm và chuyên môn y tế. Hiện nay, xét nghiệm bệnh dại có chính xác cao khi được thực hiện tại các trung tâm y tế được trang bị hiện đại, tuân thủ đúng quy trình và sử dụng các phương pháp được quốc tế công nhận. Trong đó, kỹ thuật kháng thể huỳnh quang trực tiếp (DFA) là một trong những xét nghiệm được sử dụng phổ biến, có độ nhạy và độ đặc hiệu rất cao - đạt khoảng 95 - 99% nếu lấy mẫu đúng thời điểm và vị trí tổn thương phù hợp.

Tuy vậy, cần lưu ý rằng xét nghiệm bệnh dại có chính xác hay không còn tùy thuộc vào giai đoạn của bệnh. Ở người còn sống, đặc biệt là trong thời gian ủ bệnh - vốn có thể kéo dài từ vài tuần đến vài tháng, thậm chí trên 1 năm - virus chưa xuất hiện rõ ràng trong máu hay dịch não tủy, khiến các kết quả xét nghiệm có nguy cơ âm tính giả nếu thực hiện quá sớm. Vì thế, các bác sĩ thường không chỉ dựa vào kết quả xét nghiệm đơn lẻ mà sẽ phối hợp thêm đánh giá lâm sàng và tiền sử tiếp xúc với động vật nghi dại để tăng độ tin cậy.

Tóm lại, xét nghiệm bệnh dại có chính xác nếu được chỉ định đúng và thực hiện đúng thời điểm - đây là một phần quan trọng trong chiến lược chẩn đoán sớm và xử lý phơi nhiễm hiệu quả trước khi bệnh chuyển sang giai đoạn nguy hiểm.

Các phương pháp xét nghiệm bệnh dại phổ biến hiện nay

Việc chẩn đoán bệnh dại hiện nay được thực hiện bằng nhiều kỹ thuật xét nghiệm khác nhau, áp dụng cho cả người và động vật. Mỗi phương pháp có ưu nhược điểm riêng, và sự lựa chọn thường phụ thuộc vào tình trạng lâm sàng, loại mẫu bệnh phẩm cũng như khả năng kỹ thuật của cơ sở y tế.

Xét nghiệm bệnh dại ở người

Đối với người, mẫu xét nghiệm thường được lấy từ nước bọt, huyết thanh, dịch não tủy hoặc sinh thiết da vùng cổ gáy - nơi có nhiều sợi thần kinh. Các kỹ thuật chẩn đoán bao gồm:

• Miễn dịch huỳnh quang trực tiếp (DFA): Là tiêu chuẩn vàng theo khuyến cáo của WHO trong phát hiện kháng nguyên virus dại. Thường dùng với mẫu mô thần kinh hoặc sinh thiết da, DFA cho kết quả nhanh và độ chính xác rất cao nếu được thực hiện đúng kỹ thuật.
• RT-PCR (Reverse Transcription Polymerase Chain Reaction): Phát hiện RNA virus dại trong các mẫu như nước bọt, dịch não tủy hoặc da. Kỹ thuật này rất nhạy, đặc biệt hữu ích trong giai đoạn sớm khi virus chưa gây triệu chứng điển hình.
• Huyết thanh học: Được dùng để đo lường nồng độ kháng thể kháng virus dại trong máu hoặc dịch não tủy. Thường áp dụng để kiểm tra đáp ứng sau tiêm vắc xin hoặc đánh giá tình trạng miễn dịch.
• Miễn dịch mô hóa học (IHC): Sử dụng kháng thể gắn enzym để xác định sự hiện diện của virus trong mô. Phương pháp này được dùng hỗ trợ chẩn đoán khi DFA không rõ ràng.
• DRIT (Direct Rapid Immunohistochemical Test): Là phiên bản đơn giản và phù hợp hơn của IHC, sử dụng trong môi trường không có kính hiển vi huỳnh quang. Dù thiết bị đơn giản hơn, DRIT vẫn cho kết quả tương đương với DFA.

Trong bối cảnh lâm sàng, việc kết hợp nhiều phương pháp cùng đánh giá tiền sử phơi nhiễm giúp xét nghiệm bệnh dại có chính xác và đáng tin cậy hơn, nhất là trong những trường hợp nghi ngờ hoặc triệu chứng chưa rõ ràng.

Xét nghiệm bệnh dại trên động vật

Đối với động vật nghi nhiễm, xét nghiệm chỉ có thể thực hiện sau khi động vật đã chết - chủ yếu lấy mẫu mô não. Các phương pháp điển hình gồm:

• DFA: Vẫn là tiêu chuẩn vàng trong chẩn đoán bệnh dại ở động vật. Phát hiện nhanh và chính xác kháng nguyên virus trong mô não.
• Real-time RT-PCR: Phân tích RNA virus dại trong mô não. Đây là công cụ hỗ trợ hữu ích để xác nhận thêm kết quả DFA, cũng như phục vụ nghiên cứu dịch tễ học virus.
• IHC và DRIT: Được sử dụng trong các phòng xét nghiệm không đủ điều kiện để tiến hành DFA. Tuy độ chính xác cao nhưng phụ thuộc vào khả năng phân tích mô học.
• Quan sát mô học (thể Negri): Là phương pháp kinh điển nhưng độ nhạy thấp, hiện nay ít được sử dụng trong thực hành do khả năng bỏ sót cao.

Nhìn chung, các phương pháp xét nghiệm hiện nay giúp tăng đáng kể khả năng phát hiện sớm virus dại. Việc lựa chọn đúng thời điểm lấy mẫu và kỹ thuật phù hợp đóng vai trò then chốt trong chẩn đoán chính xác, đặc biệt ở người sống hoặc động vật có dấu hiệu nghi ngờ.

Các biện pháp phòng ngừa bệnh dại hiệu quả

Phòng bệnh dại đòi hỏi sự chủ động từ cả cá nhân và cộng đồng, đặc biệt khi tiếp xúc với vật nuôi hoặc sinh sống tại khu vực có nguy cơ cao. Dưới đây là những khuyến cáo quan trọng giúp bạn giảm thiểu nguy cơ nhiễm virus dại:

Tiêm phòng cho vật nuôi: Chó, mèo cần được tiêm vắc xin phòng dại định kỳ theo khuyến cáo thú y.

Quản lý vật nuôi: Không thả rông chó, mèo. Khi đưa ra ngoài cần đeo rọ mõm hoặc buộc dây dắt.

Tránh tiếp xúc động vật hoang dã: Không đến gần hoặc chạm vào dơi, cáo, khỉ… vì chúng có thể mang virus dại.

Không để dơi làm tổ trong nhà: Bịt kín các lỗ hở, đặc biệt ở trần nhà và gác mái.

Xử lý vết thương đúng cách: Ngay khi bị cắn hoặc cào, rửa kỹ bằng xà phòng dưới vòi nước, sát trùng rồi đến cơ sở y tế để được xử trí và tiêm phòng nếu cần.

Chủ động tiêm phòng khi du lịch đến vùng dịch: Nếu đến khu vực có nguy cơ cao như Ấn Độ, châu Phi… hãy tham khảo bác sĩ để được tư vấn tiêm vắc xin trước chuyến đi.

Thông báo khi phát hiện động vật nghi dại: Báo ngay cho thú y hoặc chính quyền địa phương để kịp thời xử lý.

Dù xét nghiệm bệnh dại có chính xác ở mức cao, nhưng kết quả vẫn có thể bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố như thời điểm lấy mẫu, loại xét nghiệm và tình trạng lâm sàng của người bệnh. Vì vậy, thay vì chỉ phụ thuộc vào kết quả xét nghiệm, việc đánh giá toàn diện qua tiền sử phơi nhiễm và triệu chứng đi kèm là rất cần thiết. Chủ động tiêm phòng, xử lý vết thương đúng cách và theo dõi sức khỏe sớm sẽ luôn là biện pháp an toàn nhất, đặc biệt khi chưa thể khẳng định chắc chắn xét nghiệm bệnh dại có chính xác tuyệt đối trong mọi tình huống.

Tiêm vắc xin phòng dại kịp thời là biện pháp chủ động giúp bảo vệ cơ thể trước nguy cơ mắc bệnh dại - căn bệnh nguy hiểm có tỷ lệ tử vong gần như tuyệt đối. Trung tâm Tiêm chủng Long Châu cung cấp vắc xin dại chính hãng, đảm bảo quy trình bảo quản và tiêm chủng an toàn, giúp bạn an tâm phòng bệnh hiệu quả. Liên hệ tổng đài miễn phí 1800 6928 để được tư vấn và đặt lịch tiêm sớm nhất.