Viêm màng não mủ ở trẻ em: Nguyên nhân và cách phòng tránh

Viêm màng não mủ là một bệnh nhiễm trùng nghiêm trọng do vi khuẩn gây viêm màng bao bọc não và tủy sống. Bệnh có thể tiến triển nhanh chóng, dễ bị nhầm lẫn với các bệnh nhiễm trùng khác có triệu chứng sốt, nhưng nếu không được điều trị kịp thời, có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng và tử vong. Chính vì vậy, việc nhận biết nguyên nhân gây bệnh và áp dụng đúng biện pháp phòng tránh là điều cực kỳ quan trọng để bảo vệ sức khỏe cho trẻ nhỏ. Hãy cùng Tiêm chủng Long Châu tìm hiểu về chủ đề viêm màng não mủ ở trẻ em qua bài viết dưới đây.

Dấu hiệu nhận biết viêm màng não mủ ở trẻ em tại nhà

Viêm màng não mủ ở trẻ em là một tình trạng nghiêm trọng do vi khuẩn gây ra, có thể đe dọa tính mạng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Bệnh thường tiến triển nhanh và có thể để lại di chứng nặng nề về thần kinh như mất thính lực, chậm phát triển trí tuệ, hoặc co giật kéo dài. Vì vậy, cha mẹ cần đặc biệt cảnh giác với những dấu hiệu sớm của bệnh, nhất là khi chăm sóc trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ tại nhà.

Ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, các triệu chứng viêm màng não thường không điển hình nên rất dễ bị nhầm lẫn với các bệnh khác. Trẻ có thể bú kém, mệt mỏi, kém tập trung, khó chịu, hay quấy khóc mà không rõ nguyên nhân. Đặc biệt, một số trẻ quấy khóc, không thể dỗ nín và quấy hơn khi được bế. Các dấu hiệu khác có thể bao gồm sốt hoặc hạ thân nhiệt, co giật, vàng da, thóp phồng, nhợt nhạt, ngưng thở, hạ đường huyết.

Đối với trẻ lớn hơn, biểu hiện thường rõ ràng hơn và có phần giống người lớn. Trẻ có thể bị sốt cao, đau đầu dữ dội, cứng cổ, sợ ánh sáng, nôn mửa và buồn nôn. Trẻ có thể thay đổi tính cách, trở nên lừ đừ, cáu gắt bất thường, ăn uống kém hoặc có những biểu hiện thay đổi tri giác như mất định hướng, mê sảng. Động kinh có thể xảy ra ở bất kỳ giai đoạn nào của bệnh và là dấu hiệu đáng báo động.

Ba dấu hiệu thường thấy trong viêm màng não là sốt, đau đầu và dấu hiệu kích thích màng não như cứng cổ. Tuy nhiên, ở trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ dưới 2 tuổi, những dấu hiệu này thường không điển hình, vì vậy việc dựa vào các biểu hiện cụ thể tại nhà là rất quan trọng để nghi ngờ bệnh sớm.

Nếu thấy con có bất kỳ dấu hiệu nào kể trên, đặc biệt là sự thay đổi đột ngột về hành vi, ý thức hoặc xuất hiện các triệu chứng thần kinh, cha mẹ nên đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay lập tức để được thăm khám và can thiệp kịp thời. Việc chẩn đoán và điều trị sớm không chỉ giúp cứu sống trẻ mà còn giảm thiểu nguy cơ biến chứng nghiêm trọng về sau.

Tại sao trẻ mắc viêm màng não mủ?

Trẻ mắc viêm màng não mủ chủ yếu là do nhiễm vi khuẩn gây viêm màng não và nguyên nhân cụ thể có thể thay đổi theo độ tuổi của trẻ. Ở trẻ sơ sinh, những tác nhân thường gặp nhất là liên cầu khuẩn nhóm B (GBS) và vi khuẩn Escherichia coli. Hai loại vi khuẩn này có thể lây truyền từ mẹ sang con trong quá trình sinh nở. Dù hiện nay có các biện pháp dự phòng bằng kháng sinh trong khi sinh giúp làm giảm nguy cơ mắc viêm màng não do GBS khởi phát sớm, nguy cơ khởi phát muộn vẫn còn tồn tại.

Ở trẻ lớn hơn, các tác nhân gây bệnh phổ biến bao gồm Streptococcus pneumoniae và Neisseria meningitidis. Trước đây, Haemophilus influenzae týp b (Hib) từng là nguyên nhân hàng đầu gây viêm màng não mủ, nhưng nhờ vào việc triển khai tiêm chủng mở rộng ở nhiều quốc gia, tỷ lệ mắc do vi khuẩn này đã giảm đáng kể. Tuy nhiên, ở những nơi chưa phổ biến tiêm vắc xin Hib hoặc ở các trẻ chưa được tiêm phòng đầy đủ, Hib vẫn là một mối nguy hiểm đáng kể.

Vi khuẩn gây bệnh có thể xâm nhập vào hệ thần kinh trung ương theo hai con đường chính: qua đường máu hoặc lan trực tiếp từ các ổ viêm lân cận như viêm xoang hoặc viêm tai xương chũm. Khi vi khuẩn đến khoang dưới nhện trong não, hệ miễn dịch sẽ phản ứng bằng cách giải phóng các chất gây viêm như interleukin (IL-1β) và các chemokine. 

Quá trình viêm kéo dài này khiến hàng loạt phản ứng phức tạp xảy ra làm giảm lưu lượng máu đến não, phù nề, tăng áp lực nội sọ và tổn thương mạch máu não. Hậu quả là các tế bào thần kinh bị tổn thương, có thể dẫn đến hoại tử, thiếu máu cục bộ và gây ra các biến chứng nghiêm trọng như co giật, giảm nhận thức hoặc mất thính lực.

Cách phòng ngừa viêm màng não mủ ở trẻ em hiệu quả và an toàn

Viêm màng não mủ là một căn bệnh nguy hiểm có thể gây tổn thương não nghiêm trọng, thậm chí tử vong nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Tuy nhiên, đây là bệnh có thể phòng ngừa hiệu quả bằng những biện pháp chủ động, đặc biệt là tiêm chủng đầy đủ và thực hiện vệ sinh cá nhân đúng cách.

Giữ gìn vệ sinh cá nhân và môi trường sống

Bên cạnh tiêm chủng, việc giữ vệ sinh cá nhân tốt cũng là một yếu tố quan trọng trong phòng ngừa lây nhiễm. Trẻ em nên được hướng dẫn rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, nhất là trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh. Phụ huynh và người chăm sóc trẻ cũng nên tuân thủ vệ sinh, đặc biệt nếu làm việc trong môi trường nhà trẻ hoặc chăm sóc trẻ nhỏ. Trẻ cần được tránh tiếp xúc gần với người đang mắc bệnh truyền nhiễm và không dùng chung thức ăn, cốc, muỗng, nĩa với người khác.

Sử dụng kháng sinh dự phòng khi cần thiết

Trong một số trường hợp đặc biệt, nếu trẻ tiếp xúc gần với người mắc viêm màng não do vi khuẩn, bác sĩ có thể chỉ định dùng thuốc kháng sinh dự phòng để ngăn ngừa lây nhiễm. Ví dụ, rifampin có thể được sử dụng cho những người sống chung với bệnh nhân nếu trong nhà có trẻ nhỏ chưa được tiêm đầy đủ Hib hoặc có hệ miễn dịch suy yếu.

Tiêm chủng – Biện pháp phòng ngừa hiệu quả

Tiêm vắc xin là cách hiệu quả và an toàn để ngăn ngừa các nguyên nhân phổ biến gây viêm màng não do vi khuẩn ở trẻ em. Các loại vắc xin được khuyến cáo bao gồm vắc xin phòng Haemophilus influenzae týp b (Hib), sởi, quai bị, bại liệt, phế cầu khuẩn và não mô cầu. Những loại vi khuẩn này từng là nguyên nhân hàng đầu gây viêm màng não, nhưng nhờ vào chương trình tiêm chủng mở rộng, tỷ lệ mắc bệnh đã giảm đáng kể tại nhiều quốc gia.

Hiện nay, Trung tâm Tiêm chủng Long Châu cung cấp nhiều loại vắc xin phối hợp giúp phòng ngừa hiệu quả viêm màng não mủ, như Hexaxim (Pháp) và Infanrix Hexa (Bỉ), là các loại vắc xin 6 trong 1. Với đội ngũ bác sĩ nhiều kinh nghiệm và quy trình tiêm phòng an toàn, Long Châu là địa chỉ đáng tin cậy cho các bậc phụ huynh đang tìm nơi tiêm chủng cho con. Phụ huynh có thể liên hệ Trung tâm qua hotline 1800 6928 để được tư vấn cụ thể và đặt lịch tiêm sớm nhất.

Viêm màng não mủ ở trẻ em là bệnh lý nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa nếu cha mẹ chủ động tiêm vắc xin đầy đủ, giữ vệ sinh cá nhân và môi trường sống sạch sẽ, cũng như theo dõi sát các dấu hiệu bất thường của trẻ. Việc phát hiện sớm và điều trị kịp thời đóng vai trò then chốt trong việc giảm thiểu biến chứng và giúp trẻ hồi phục tốt hơn.