Viêm đại tràng co thắt là gì? Triệu chứng, nguyên nhân, chẩn đoán và phương pháp điều trị

Viêm đại tràng co thắt hay hội chứng ruột kích thích (IBS) là một nhóm các triệu chứng ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa của bạn. Đây là một bệnh lý đường tiêu hóa khá phổ biến nhưng gây khó chịu, chủ yếu ảnh hưởng đến ruột.

Người mắc IBS thường có các triệu chứng như đau và co thắt bụng. Ngoài ra, bạn có thể bị tiêu chảy thường xuyên, táo bón hoặc cả hai. Viêm đại tràng co thắt không gây tổn thương mô ở đường tiêu hóa và cũng không làm tăng nguy cơ mắc các bệnh nghiêm trọng hơn như ung thư đại tràng.

Viêm đại tràng co thắt có thể được chia thành bốn nhóm chính:

• IBS-D: Chủ yếu là tiêu chảy (hơn 25% số lần đi tiêu có phân lỏng) kèm theo khó chịu ở bụng.
• IBS-C: Chủ yếu là táo bón (hơn 25% số lần đi tiêu có phân rắn) kèm theo khó chịu ở bụng.
• IBS-hỗn hợp: Xen kẽ giữa phân lỏng/tiêu chảy và táo bón (hơn 25% số lần đi tiêu có phân lỏng và hơn 25% số lần đi tiêu có phân rắn) kèm theo khó chịu ở bụng.
• IBS-không xác định: Phân thay đổi thất thường, không loại nào đạt ngưỡng tối thiểu 25% trong tổng số lần đi tiêu.

Những dấu hiệu và triệu chứng của viêm đại tràng co thắt

Các triệu chứng của viêm đại tràng co thắt có thể xuất hiện thường xuyên hoặc chỉ bùng phát từng đợt. Nói cách khác, bạn không phải lúc nào cũng có triệu chứng. Thay vào đó, các triệu chứng có thể biến mất (và bạn sẽ đi tiêu bình thường), nhưng cũng có lúc tái phát.

Những dấu hiệu và triệu chứng thường gặp của viêm đại tràng co thắt bao gồm:

• Đau bụng hoặc co thắt bụng, thường liên quan đến cảm giác buồn đi tiêu.
• Đầy hơi và sinh nhiều hơi.
• Tiêu chảy, táo bón hoặc xen kẽ giữa cả hai.
• Có chất nhầy trong phân (có thể trông như màu trắng đục).
• Cảm giác chưa đi hết phân sau khi đi tiêu.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh viêm đại tràng co thắt

Viêm đại tràng co thắt nhìn chung là một bệnh lý có thể kiểm soát được, các biến chứng xảy ra không thường xuyên. Tuy nhiên, bạn có thể gặp các tác động bất lợi liên quan đến bản thân bệnh hoặc quá trình điều trị.

• Không dung nạp thực phẩm: Một số thức ăn (lúa mì, sữa, cà phê, trứng, khoai tây, trái cây họ cam quýt, thực phẩm nhiều mỡ hoặc đường) có thể làm triệu chứng nặng hơn.
• Suy dinh dưỡng: Hạn chế quá nhiều thực phẩm dễ gây thiếu chất.
• Trĩ: Do phân quá cứng hoặc quá lỏng, gây đau, chảy máu.
• Vấn đề khi mang thai: Thay đổi nội tiết và áp lực thai nhi lên ruột có thể gây khó tiêu, ợ nóng.
• Giảm chất lượng cuộc sống: Cơn bùng phát bất ngờ, tiêu chảy xen táo bón, khó dự đoán, ảnh hưởng công việc và sinh hoạt.
• Trầm cảm và lo âu: Căng thẳng do triệu chứng và sự bất tiện trong sinh hoạt có thể làm bệnh nặng hơn.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Bạn nên gặp bác sĩ nếu có triệu chứng kéo dài hơn ba tháng hoặc đang trở nên nghiêm trọng hơn. Ngay cả khi các triệu chứng xuất hiện ít hơn, nhưng ảnh hưởng đến sinh hoạt, bạn vẫn nên trao đổi với bác sĩ.

Một số dấu hiệu có thể cho thấy tình trạng nghiêm trọng hơn:

• Sốt.
• Nôn ói.
• Chảy máu trực tràng.
• Sụt cân không rõ nguyên nhân.
• Tiêu chảy nghiêm trọng đến mức khiến bạn thức giấc vào ban đêm.
• Đau bụng dữ dội (đặc biệt khi không giảm bớt sau khi đi tiêu hoặc xì hơi).

Các nhà nghiên cứu chưa biết chính xác nguyên nhân gây ra viêm đại tràng co thắt, nhưng họ xếp bệnh này vào nhóm rối loạn thần kinh - tiêu hóa. Đây còn được gọi là rối loạn tương tác giữa não và ruột, liên quan đến việc não và ruột phối hợp chưa tốt để điều khiển hoạt động của hệ tiêu hóa.

Sự gián đoạn trong giao tiếp giữa não và ruột có thể gây ra:

• Rối loạn nhu động: Cơ trong đường tiêu hóa co bóp bất thường, ảnh hưởng đến việc di chuyển thức ăn. Ở người bị viêm đại tràng co thắt, cơ đại tràng thường co bóp nhiều hơn, gây đau và co thắt bụng.
• Quá mẫn nội tạng: Dây thần kinh ở đường tiêu hóa trở nên nhạy cảm quá mức. Người bị viêm đại tràng co thắt thường có ngưỡng chịu đau thấp hơn so với người bình thường, dẫn đến cảm giác bụng rất dễ đau hoặc khó chịu.

Các nguyên nhân tiềm năng khác của viêm đại tràng co thắt gồm:

• Vi khuẩn đường ruột: Nghiên cứu cho thấy người bị viêm đại tràng co thắt có hệ vi khuẩn đường ruột khác biệt về chủng loại và số lượng so với người không mắc bệnh.
• Nhiễm trùng nặng: Một số người được chẩn đoán viêm đại tràng co thắt sau khi trải qua nhiễm trùng đường tiêu hóa nghiêm trọng, gợi ý rằng vi khuẩn/virus có thể đóng vai trò.
• Không dung nạp thực phẩm: Dị ứng hoặc nhạy cảm với một số loại thức ăn có thể góp phần gây ra viêm đại tràng co thắt.
• Căng thẳng thời thơ ấu: Viêm đại tràng co thắt phổ biến hơn ở những người từng trải qua sang chấn nghiêm trọng khi còn nhỏ, bao gồm bạo lực thể chất, lạm dụng tình dục hoặc lạm dụng tinh thần.

Nếu bạn bị viêm đại tràng co thắt, có thể bạn nhận thấy một số yếu tố làm triệu chứng bùng phát hoặc nặng hơn. Những yếu tố này không phải là nguyên nhân trực tiếp gây bệnh, nhưng có thể khiến triệu chứng xuất hiện hoặc trở nên nghiêm trọng hơn.

• Kinh nguyệt: Triệu chứng có thể nặng lên theo chu kỳ kinh nguyệt.
• Một số thực phẩm: Yếu tố này khác nhau ở từng người, nhưng những thực phẩm hay gây bùng phát viêm đại tràng co thắt gồm sữa và chế phẩm từ sữa, thực phẩm chứa gluten (như lúa mì), và những món/đồ uống dễ sinh hơi.
• Căng thẳng: Một số nhà nghiên cứu cho rằng viêm đại tràng co thắt là phản ứng của ruột trước căng thẳng.

Những ai có nguy cơ mắc bệnh viêm đại tràng co thắt?

Những người có nguy cơ mắc bệnh viêm đại tràng co thắt là:

• Giới nữ: Các nghiên cứu cho thấy nữ giới có nguy cơ mắc viêm đại tràng co thắt cao gấp đôi so với nam giới.
• Độ tuổi: Viêm đại tràng co thắt có thể ảnh hưởng đến mọi lứa tuổi, nhưng thường gặp hơn ở những người từ tuổi thiếu niên đến khoảng 40 tuổi.
• Tiền sử gia đình: Bệnh có xu hướng xảy ra trong gia đình. Một số nghiên cứu cho thấy gen có thể đóng vai trò.
• Người mắc các bệnh đau mạn tính: Như đau cơ xơ hóa, đau vùng chậu mãn tính, viêm bàng quang kẽ, đau nửa đầu (Migraine), hội chứng rối loạn khớp thái dương hàm, hội chứng mệt mỏi mãn tính.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh viêm đại tràng co thắt

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh viêm đại tràng co thắt là:

• Vấn đề cảm xúc: Một số người mắc viêm đại tràng co thắt gặp khó khăn trong việc kiểm soát căng thẳng, có rối loạn tâm lý, hoặc từng trải qua biến cố sang chấn như lạm dụng tình dục hoặc bạo lực gia đình.
• Nhạy cảm với thực phẩm: Một số người có hệ tiêu hóa phản ứng mạnh khi ăn các thực phẩm như sữa, lúa mì, đường fructose trong trái cây, hoặc chất tạo ngọt sorbitol. Thực phẩm nhiều chất béo, đồ uống có ga và rượu cũng có thể gây khó chịu tiêu hóa.
• Thuốc: Nghiên cứu cho thấy có mối liên hệ giữa triệu chứng viêm đại tràng co thắt và việc dùng kháng sinh, thuốc chống trầm cảm, hoặc thuốc chứa sorbitol.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán viêm đại tràng co thắt

Bác sĩ có thể chẩn đoán viêm đại tràng co thắt dựa trên các triệu chứng bạn mô tả. Các triệu chứng có thể giống với tình trạng nhiễm trùng, không dung nạp thực phẩm hoặc một bệnh lý tiêu hóa khác như bệnh viêm ruột (IBD). Do đó, bác sĩ có thể thực hiện một hoặc nhiều xét nghiệm để loại trừ những nguyên nhân khác gây ra tình trạng của bạn.

• Xét nghiệm máu: Kiểm tra xem bạn có mắc bệnh lý tiêu hóa hay tình trạng nào khác có thể gây ra triệu chứng hay không.
• Xét nghiệm phân: Kiểm tra xem có nhiễm trùng hay dấu hiệu viêm trong ruột do bệnh lý tiêu hóa gây ra.
• Xét nghiệm hơi thở hydro: Xác định xem bạn có tình trạng phát triển quá mức vi khuẩn trong ruột hoặc không dung nạp thực phẩm hay không.
• Nội soi đại tràng: Giúp bác sĩ xác định bạn có mắc một số rối loạn đại tràng gây triệu chứng hay không, bao gồm polyp, IBD và các khối u ác tính.
• Nội soi đại tràng sigma mềm: Tương tự như nội soi đại tràng, nhưng bác sĩ chỉ quan sát lớp niêm mạc trực tràng và phần dưới của đại tràng.
• Nội soi đường tiêu hóa trên: Giúp bác sĩ chẩn đoán bệnh celiac hoặc các bệnh lý tiêu hóa khác. Thủ thuật này sử dụng ống nội soi để quan sát bên trong thực quản, dạ dày và phần đầu của ruột non (tá tràng).

Điều trị viêm đại tràng co thắt

Không có liệu pháp điều trị cụ thể nào hiệu quả cho tất cả mọi người, nhưng hầu hết những người mắc viêm đại tràng co thắt đều có thể tìm được một kế hoạch điều trị phù hợp. Các phương pháp điều trị phổ biến bao gồm thay đổi chế độ ăn uống, thói quen sinh hoạt. Thuốc và liệu pháp tâm lý cũng có thể giúp ích.

Nếu các triệu chứng không cải thiện khi thay đổi lối sống hoặc chế độ ăn uống, bác sĩ có thể đề nghị điều trị bằng thuốc. Trước khi bắt đầu sử dụng, bạn cần thông báo cho bác sĩ về tất cả những loại thuốc bạn đang sử dụng, bao gồm cả thảo dược và thuốc không kê đơn. Điều này giúp bác sĩ tránh kê đơn những thuốc có thể gây tương tác với các thuốc bạn đang dùng.

Một số loại thuốc được sử dụng để điều trị tất cả các triệu chứng của viêm đại tràng co thắt, trong khi các thuốc khác chỉ tập trung vào một triệu chứng cụ thể. Những loại thuốc này có thể bao gồm:

• Thuốc giúp kiểm soát co thắt cơ.
• Thuốc chống táo bón.
• Thuốc chống trầm cảm ba vòng (TCAs) giúp giảm đau.
• Kháng sinh.
• Nếu triệu chứng chính của bạn là táo bón, Hiệp hội Tiêu hóa Hoa Kỳ (ACG) khuyến nghị hai loại thuốc Linaclotide hoặc Lubiprostone.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của viêm đại tràng co thắt

Chế độ sinh hoạt:

• Tập thể dục thường xuyên, 150 phút vận động mức độ vừa phải mỗi tuần (khoảng 30 phút/ngày, 5 ngày/tuần).
• Thư giãn bằng các kỹ thuật như Yoga, thiền giúp giảm căng thẳng giúp trấn tĩnh hệ thần kinh.
• Ngủ đủ giấc 7 - 9 giờ mỗi đêm, đi ngủ và thức dậy đúng giờ.
• Ghi nhật ký nhằm theo dõi hoạt động nào giúp kiểm soát viêm đại tràng co thắt hiệu quả.

Chế độ dinh dưỡng:

• Tăng cường thực phẩm giàu chất xơ như trái cây, rau củ, ngũ cốc nguyên hạt, mận khô và các loại hạt giúp cải thiện táo bón. Nên tăng dần lượng chất xơ để ruột có thời gian thích nghi.
• Hạn chế các sản phẩm từ sữa như phô mai và sữa. Người mắc viêm đại tràng co thắt thường không dung nạp lactose.
• Bổ sung thực phẩm giàu canxi không chứa sữa như bông cải xanh, rau chân vịt hoặc cá hồi.
• Giảm thực phẩm gây đầy hơi như đậu, bắp cải tí hon, bắp cải thường gây đầy hơi; nước ngọt có ga và kẹo cao su cũng có thể gây tình trạng này.
• Tránh gluten, bổ sung đủ vitamin và khoáng chất thường có trong thực phẩm chứa gluten (chất xơ, sắt, canxi).
• Thử chế độ ăn low FODMAP nhằm giảm lượng carbohydrate khó tiêu hóa, thay bằng thực phẩm dễ tiêu hơn nhưng vẫn đủ dưỡng chất.
• Uống đủ nước khoảng 2 lít/ngày để giữ cho hệ tiêu hóa hoạt động trơn tru và giảm táo bón.
• Ghi nhật ký ăn uống để xác định loại gây bùng phát triệu chứng, từ đó điều chỉnh.

Phòng ngừa viêm đại tràng co thắt

Mặc dù chưa có cách nào đảm bảo ngăn ngừa hoàn toàn viêm đại tràng co thắt nhưng việc xây dựng lối sống lành mạnh và chế độ ăn hợp lý có thể giúp giảm nguy cơ bùng phát triệu chứng và cải thiện sức khỏe đường ruột. Một số phương pháp phòng ngừa hiệu quả bao gồm:

• Ăn uống cân đối, hạn chế thực phẩm nhiều dầu mỡ, cay nóng, hoặc khó tiêu.
• Tăng cường thực phẩm giàu chất xơ hòa tan như yến mạch, rau củ nấu chín, trái cây mềm.
• Uống đủ nước mỗi ngày để hỗ trợ hoạt động tiêu hóa.
• Ăn đúng giờ, tránh bỏ bữa hoặc ăn quá no.
• Tập thể dục thường xuyên giúp giảm căng thẳng và hỗ trợ nhu động ruột.
• Quản lý stress thông qua thiền, yoga, hít thở sâu hoặc các hoạt động thư giãn khác.
• Ngủ đủ giấc và duy trì lịch sinh hoạt đều đặn.
• Hạn chế lạm dụng thuốc nhuận tràng hoặc kháng sinh khi không cần thiết.