Vi khuẩn Listeria monocytogenes và những điều cần biết để bảo vệ sức khỏe

Vi khuẩn Listeria monocytogenes có khả năng sinh tồn lâu dài trong môi trường tự nhiên và tồn tại trên một số loại thực phẩm, đặc biệt là khi điều kiện bảo quản không đảm bảo. Nếu quy trình vệ sinh an toàn thực phẩm bị xem nhẹ, nguy cơ ngộ độc do vi khuẩn này sẽ tăng cao. Việc tìm hiểu kỹ về loại vi khuẩn này đóng vai trò quan trọng giúp bạn chủ động phòng tránh và bảo vệ sức khỏe thông qua thói quen ăn uống an toàn hơn.

Listeria monocytogenes là gì?

Listeria monocytogenes – tác nhân gây bệnh Listeriosis – là một loại vi khuẩn phổ biến, có mặt rộng rãi trong tự nhiên như đất, nước và thực vật. Loại vi khuẩn này đặc biệt nguy hiểm đối với các đối tượng như phụ nữ mang thai, người lớn tuổi, người có tiền sử lạm dụng rượu hoặc hệ miễn dịch suy yếu.

Bệnh Listeriosis có thể khởi phát với những dấu hiệu nhẹ, nhưng cũng có nguy cơ dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng như viêm màng não, nhiễm trùng huyết và tổn thương đa cơ quan – thậm chí gây tử vong nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời.

Việc chẩn đoán bệnh dựa trên các biểu hiện lâm sàng kết hợp với việc xác định vi khuẩn qua các mẫu bệnh phẩm như dịch não tủy, máu, phân,... Tin vui là vi khuẩn Listeria monocytogenes khá nhạy cảm với thuốc kháng sinh. Tuy nhiên, hiện nay vẫn chưa có vắc xin phòng bệnh, nên việc nâng cao nhận thức và áp dụng các biện pháp phòng ngừa là cực kỳ cần thiết.

Cơ chế gây bệnh của vi khuẩn Listeria monocytogenes

Listeria monocytogenes là vi khuẩn Gram dương, có khả năng sống linh hoạt trong môi trường hiếu khí hoặc kỵ khí. Nó kháng acid, có khả năng di động và tiết ra nội độc tố gây tổn thương tế bào.

Vi khuẩn này có thể sinh sôi trong nhiều môi trường khác nhau như đất, nước, phân và thậm chí cả trong động vật. Đặc biệt, nó có thể phát triển ở dải nhiệt độ rộng từ 1 đến 45°C, với độ pH dao động từ 6 đến 8. Nhờ vậy, vi khuẩn có thể tồn tại lâu dài trong môi trường và thực phẩm nếu không được bảo quản và chế biến đúng cách, từ đó gây ra ngộ độc thực phẩm và các bệnh lý nghiêm trọng.

Triệu chứng nhận biết

Vi khuẩn Listeria monocytogenes gây ra hai dạng biểu hiện:

• Dạng không xâm lấn: Gây các triệu chứng nhẹ như sốt, mệt mỏi, tiêu chảy, đau đầu – thường xuất hiện sau khi ăn thực phẩm nhiễm khuẩn.
• Dạng xâm lấn: Có thể dẫn đến các biến chứng nặng như viêm màng não, viêm não – màng não và nhiễm trùng huyết. Đối tượng nguy cơ cao bao gồm phụ nữ có thai, người cao tuổi và người suy giảm miễn dịch.

Viêm màng não là một biến chứng phổ biến thường thấy ở trẻ nhỏ, người già, phụ nữ mang thai và người nghiện rượu. Các dấu hiệu thường gặp gồm đau đầu dữ dội, thay đổi tâm trạng, nôn ói, táo bón và nặng hơn có thể mất ý thức.

Đường lây truyền 

Vi khuẩn Listeria monocytogenes thường lây qua đường tiêu hóa – tức là qua thực phẩm hoặc nước uống bị nhiễm khuẩn. Các thực phẩm như thịt nguội, xúc xích, phô mai mềm và cá hun khói là những nguồn lây phổ biến.

Với người khỏe mạnh, nhiễm khuẩn có thể không gây bệnh nếu số lượng vi khuẩn không nhiều. Tuy nhiên, người có hệ miễn dịch kém lại dễ mắc bệnh nghiêm trọng. Vi khuẩn Listeria monocytogenes cũng có thể truyền từ mẹ sang con trong thai kỳ hoặc lúc sinh.

Cách chẩn đoán

Việc xác định vi khuẩn Listeria monocytogenes chủ yếu dựa trên triệu chứng lâm sàng và xét nghiệm hỗ trợ như:

• Với trường hợp nhẹ, vi khuẩn hiếm khi được tìm thấy trong phân nên khó chẩn đoán chính xác.
• Với nhiễm trùng huyết, vi khuẩn có thể được tìm thấy trong máu.
• Nếu nghi ngờ nhiễm trùng hệ thần kinh trung ương, bác sĩ sẽ chỉ định chọc dò dịch não tủy.
• Các kỹ thuật hiện đại như PCR đang được nghiên cứu ứng dụng rộng rãi, tuy nhiên cần thiết bị và kỹ thuật cao.

Điều trị Listeria monocytogenes

Tùy thuộc vào mức độ nhiễm khuẩn và đối tượng bệnh nhân, phác đồ điều trị sẽ có sự khác biệt:

Đối với người không mang thai

• Trường hợp nhẹ: Amoxicillin hoặc TMP-SMX có thể được sử dụng.
• Nhiễm khuẩn khu trú: Dùng Ampicillin hoặc Penicillin, đôi khi phối hợp với Gentamicin.
• Nhiễm trùng nặng: Ampicillin hoặc Penicillin kết hợp Gentamicin là lựa chọn chính. Meropenem có thể thay thế nhưng không nên dùng thường xuyên.

Đối với phụ nữ mang thai hoặc đang cho con bú

• Trường hợp khu trú thường được điều trị bằng Amoxicillin.
• Trường hợp nhiễm trùng xâm lấn có thể sử dụng Ampicillin, Penicillin hoặc Meropenem. Không nên dùng Gentamicin vì nguy cơ gây độc. TMP-SMX cũng không được khuyến cáo trong thai kỳ.
• Bên cạnh đó, người bệnh cần được chăm sóc toàn diện bao gồm hạ sốt, giảm đau và hỗ trợ dinh dưỡng.

Phòng ngừa nhiễm vi khuẩn Listeria monocytogenes 

Hiện vẫn chưa có vắc xin đặc hiệu để ngừa Listeria monocytogenes. Tuy nhiên, bạn hoàn toàn có thể phòng tránh bằng những biện pháp sau:

• Thực hiện ăn chín uống sôi, chế biến và bảo quản thực phẩm đúng cách.
• Giữ vệ sinh trong bếp, phân biệt thực phẩm sống và chín khi chế biến.
• Tránh dùng các sản phẩm từ sữa chưa tiệt trùng, thịt nguội, pate hoặc thịt xông khói – đặc biệt với phụ nữ có thai.
• Luôn kiểm tra kỹ hạn dùng và điều kiện bảo quản của thực phẩm.
• Đối với người có nguy cơ cao, cần chú ý kỹ hơn đến vệ sinh an toàn thực phẩm trong sinh hoạt hàng ngày.

Vi khuẩn Listeria monocytogenes là mối đe dọa tiềm ẩn nhưng có thể phòng ngừa hiệu quả nếu cộng đồng có đủ kiến thức và ý thức bảo vệ sức khỏe qua việc lựa chọn thực phẩm an toàn, vệ sinh và chế biến đúng cách. Hy vọng bài viết trên đã giúp bạn hiểu rõ hơn về vi khuẩn Listeria monocytogenes và những nguy cơ mà nó có thể gây ra. Hãy chủ động phòng tránh để bảo vệ sức khỏe cho bản thân và những người thân yêu nhé!

Bảo vệ sức khỏe cho bạn và gia đình ngay hôm nay cùng Trung tâm tiêm chủng Long Châu – nơi cung cấp đầy đủ các loại vắc xin với quy trình tiêm an toàn, đội ngũ chuyên môn tận tâm và không gian sạch sẽ, thoáng mát. Đặt lịch tiêm nhanh chóng – an tâm mỗi lần đến!