Vệ sinh an toàn thực phẩm: Hướng dẫn đầy đủ để bảo vệ sức khỏe gia đình

Trong bối cảnh hiện nay, thực phẩm đường phố, thực phẩm chế biến sẵn và hàng nhập khẩu ngày càng phổ biến, kéo theo nguy cơ nhiễm vi sinh vật, hóa chất độc hại và ô nhiễm chéo. Tại Việt Nam, số vụ ngộ độc thực phẩm có xu hướng tăng trong những năm gần đây, cho thấy vệ sinh an toàn thực phẩm vẫn là bài toán lớn cần được chú trọng ngay từ gia đình cho tới các cơ sở sản xuất và kinh doanh. Bằng cách hiểu và áp dụng những nguyên tắc cơ bản, mỗi chúng ta có thể góp phần xây dựng một môi trường thực phẩm an toàn hơn.

Khái niệm và vai trò của vệ sinh an toàn thực phẩm

Vệ sinh an toàn thực phẩm (VSATTP) là tập hợp các biện pháp từ sản xuất, chế biến, vận chuyển, bảo quản cho đến tiêu thụ, nhằm đảm bảo thực phẩm không chứa các tác nhân gây hại như vi khuẩn, hóa chất, kim loại nặng hoặc độc tố tự nhiên. Khi VSATTP được đảm bảo, thực phẩm sẽ duy trì chất lượng, giữ được giá trị dinh dưỡng và bảo vệ người dùng khỏi các bệnh nguy hiểm.

Thực phẩm không an toàn có thể gây ngộ độc cấp tính với các triệu chứng như nôn ói, tiêu chảy, co giật hoặc gây ảnh hưởng lâu dài như suy gan, suy thận, rối loạn nội tiết, thậm chí ung thư. Theo thống kê của Bộ Y tế, chỉ tính đến tháng 11/2024, cả nước ghi nhận 131 vụ ngộ độc thực phẩm với hơn 4.796 người mắc và 21 ca tử vong. Ngoài ra, hơn 354.820 cơ sở được kiểm tra VSATTP và 6,22% trong số đó vi phạm.

Những con số này cho thấy VSATTP không chỉ là trách nhiệm của cơ quan chức năng mà là yếu tố thiết yếu liên quan trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng, an ninh dinh dưỡng và hình ảnh quốc gia trên thị trường thực phẩm.

Top 5 nguyên tắc bảo đảm vệ sinh an toàn thực phẩm

Dưới đây là 5 nguyên tắc quan trọng nhất được khuyến nghị bởi WHO và các tổ chức VSATTP, giúp phòng tránh ngộ độc thực phẩm hiệu quả.

Giữ sạch, là yếu tố nền tảng của an toàn thực phẩm

• Rửa tay bằng xà phòng trước và sau khi chế biến thức ăn, sau khi đi vệ sinh hoặc tiếp xúc với thực phẩm sống.
• Vệ sinh sạch thớt, dao, nồi chảo và các dụng cụ chế biến.
• Lau chùi mặt bàn bếp, không để ruồi, kiến, gián hoặc động vật vào khu vực chế biến.
• Nhà bếp cần thoáng mát, tránh ẩm mốc dễ sinh vi khuẩn.

Việc giữ sạch giúp loại bỏ vi khuẩn từ môi trường từ tay người chế biến và từ dụng cụ, đây là những nguồn gây ô nhiễm thực phẩm phổ biến nhất.

Phân biệt thực phẩm sống và chín để phòng nhiễm chéo

Nhiễm chéo xảy ra khi vi khuẩn từ thực phẩm sống như thịt, cá, hải sản, trứng…, lan sang thực phẩm đã nấu chín hoặc rau củ quả đã rửa sạch. Dưới đây là các cách phòng tránh mà bạn có thể tham khảo:

• Sử dụng thớt riêng cho thực phẩm sống và thực phẩm chín.
• Không dùng dao cắt thịt sống để cắt đồ ăn chín.
• Bảo quản thực phẩm sống ở ngăn riêng hoặc hộp riêng trong tủ lạnh.
• Không để nước thịt sống chảy ra rau củ hoặc thức ăn khác.

Đây là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây ngộ độc thực phẩm tại gia đình.

Nấu chín kỹ và bảo quản đúng nhiệt độ

• Đảm bảo nhiệt độ nấu đạt trên 75°C đối với thịt, cá, gia cầm, hải sản để tiêu diệt vi khuẩn.
• Trứng phải được nấu chín hoàn toàn.
• Thức ăn sau khi nấu xong nên ăn ngay, nếu để quá 2 giờ ở nhiệt độ phòng rất dễ bị nhiễm khuẩn.
• Bảo quản thức ăn chín ở nhiệt độ dưới 5°C ở ngăn mát tủ lạnh hoặc trên 60°C nếu giữ nóng.
• Tuyệt đối không ăn lại thức ăn đã để qua đêm ở nhiệt độ thường.

Bảo quản sai cách là nguyên nhân phổ biến gây ngộ độc cả trong gia đình lẫn trong bếp ăn tập thể.

Sử dụng nguồn nước và nguyên liệu sạch

• Chỉ chọn thực phẩm có nguồn gốc rõ ràng, có tem nhãn, hạn sử dụng đầy đủ.
• Tránh mua thực phẩm ôi thiu, dập nát hoặc không rõ xuất xứ.
• Rửa sạch rau củ dưới vòi nước, ngâm muối loãng nếu cần.
• Dùng nước lọc đạt chuẩn để nấu ăn, tránh dùng nước ô nhiễm hoặc không đạt tiêu chuẩn.

Nguyên liệu sạch là bước đầu tiên để đảm bảo một bữa ăn an toàn.

Kiểm soát nguồn thực phẩm và tuân thủ pháp luật

Đặc biệt quan trọng đối với các cơ sở kinh doanh thực phẩm:

• Cơ sở bán thực phẩm cần giấy chứng nhận đủ điều kiện vệ sinh an toàn thực phẩm.
• Nhân viên phải được đào tạo bài bản về vệ sinh an toàn thực phẩm.
• Theo dõi quy trình từ nhập hàng, bảo quản, chế biến và phục vụ.
• Kiểm định chất lượng định kỳ với thực phẩm tươi sống và khô.

Việc tuân thủ các quy định không chỉ bảo vệ khách hàng mà còn xây dựng uy tín lâu dài cho cơ sở.

Hành động cụ thể dành cho người tiêu dùng và cơ sở chế biến thực phẩm

Đối với người tiêu dùng

Khi đi mua thực phẩm

• Ưu tiên thực phẩm tươi, mới, có nguồn gốc rõ ràng.
• Tránh mua sản phẩm đóng gói bị phồng, méo hoặc gần hết hạn.
• Không mua đồ ăn đường phố nơi chế biến không vệ sinh.

Khi chế biến tại nhà

• Rửa tay thường xuyên.
• Tuân thủ phân biệt sống, chín.
• Nấu chín kỹ mọi món ăn.

Khi bảo quản và sử dụng

• Thực phẩm thừa cần cho vào tủ lạnh ngay.
• Hâm nóng lại trước khi ăn.
• Không dùng thức ăn đã đổi màu, đổi mùi.

Đối với cơ sở chế biến, kinh doanh thực phẩm

• Đăng ký giấy chứng nhận đủ điều kiện VSATTP theo quy định.
• Huấn luyện nhân viên chế biến, phục vụ và quản lý bếp thường xuyên.
• Dụng cụ chế biến phải vệ sinh sạch mỗi ngày.
• Theo dõi nguồn gốc thực phẩm, kiểm tra hàng trước khi nhập.
• Xử lý ngay nếu phát hiện nguy cơ như thực phẩm hỏng, bếp bẩn, dụng cụ nhiễm bẩn.

Vệ sinh an toàn thực phẩm là nền tảng bảo vệ sức khỏe của mỗi cá nhân, gia đình và cả cộng đồng. Khi bạn hiểu đúng khái niệm, nắm vững 5 nguyên tắc vàng và áp dụng vào thực tế, nguy cơ ngộ độc và bệnh tật sẽ giảm đáng kể. Trong bối cảnh số vụ ngộ độc thực phẩm vẫn tăng tại Việt Nam, trách nhiệm VSATTP không chỉ thuộc về cơ quan chức năng mà đến từ từng bữa ăn và từng hành động nhỏ của chúng ta. Hãy bắt đầu từ việc chọn thực phẩm sạch, chế biến an toàn và tuân thủ pháp luật để xây dựng một môi trường thực phẩm lành mạnh, an toàn cho tất cả mọi người.