Bilirubin gián tiếp là gì? Tăng bilirubin gián tiếp ở trẻ phản ánh tình trạng sức khỏe nào?

Bilirubin gián tiếp là một thành phần quan trọng trong quá trình chuyển hóa sắc tố mật, hình thành từ sự phân hủy hồng cầu. Ở trẻ sơ sinh, tình trạng tăng bilirubin gián tiếp thường gặp và là nguyên nhân chính gây vàng da, một dấu hiệu khiến nhiều bậc phụ huynh lo lắng. Việc tìm hiểu về bilirubin gián tiếp, nguyên nhân dẫn đến sự tăng nồng độ của nó và tác động đến sức khỏe trẻ là rất cần thiết, giúp phát hiện sớm các vấn đề tiềm ẩn, từ đó có phương pháp chăm sóc và điều trị phù hợp, đảm bảo sự phát triển an toàn cho trẻ.

Bilirubin gián tiếp là gì? Quá trình hình thành bilirubin như thế nào?

Bilirubin, còn được gọi là sắc tố mật, chủ yếu hình thành từ quá trình phân hủy hồng cầu, với một phần nhỏ xuất phát từ các protein như cytochrom và myoglobin. Hồng cầu có tuổi thọ trung bình khoảng 120 ngày và sẽ bị phá hủy tại tủy xương, trong máu hoặc ở lách.

Khi hồng cầu bị phân hủy, hemoglobin được giải phóng, trong đó nhân hem sẽ được enzyme oxygenase chuyển thành biliverdin, sau đó biliverdin tiếp tục được enzyme biliverdin reductase biến đổi thành bilirubin.

Trong huyết thanh, bilirubin tồn tại dưới hai dạng: Bilirubin gián tiếp (không liên hợp) và bilirubin trực tiếp (liên hợp). Trước khi vào gan, bilirubin ở dạng gián tiếp và sau đó kết hợp với một chất trong gan để chuyển thành bilirubin trực tiếp, dễ hòa tan hơn.

Bilirubin gián tiếp chiếm khoảng 80% tổng lượng bilirubin trong máu. Đây là dạng có độc tính, không tan trong nước và không thể lọc qua thận, cần liên kết với một cơ chất khác để phản ứng chuyển hóa, do đó được gọi là bilirubin gián tiếp.

Bilirubin trực tiếp chiếm khoảng 20% tổng lượng bilirubin trong máu. Đây là dạng đã được liên hợp tại gan, tan trong nước, ít độc và có thể lọc qua thận để thải trừ ra ngoài qua nước tiểu.

Nguyên nhân gây tăng bilirubin gián tiếp ở trẻ sơ sinh

Một số nguyên nhân dẫn đến vàng da ở trẻ sơ sinh bao gồm:

Tăng sản xuất bilirubin

Lượng bilirubin tăng có thể xuất phát từ việc hồng cầu bị phá hủy quá mức, hiện tượng này thường xảy ra trong các bệnh tan máu.

Ngoài ra, các nguyên nhân khác có thể bao gồm khối máu tụ lớn, rối loạn quá trình tạo hồng cầu, hoặc phá hủy hồng cầu do bất đồng nhóm máu trong quá trình truyền máu. Trong những trường hợp này, nếu gan hoạt động bình thường, cơ thể vẫn có thể liên hợp và thải bỏ phần bilirubin dư thừa một cách hiệu quả.

Tuy nhiên, khi tan máu kéo dài, tình trạng vàng da do tăng bilirubin gián tiếp có thể trở nên nghiêm trọng hơn, đặc biệt ở những người có chức năng gan suy giảm từ trước.

Suy giảm hấp thu bilirubin

Giảm lưu lượng máu đến gan là một trong những cơ chế làm giảm khả năng hấp thu bilirubin tại gan, có thể xảy ra ở những bệnh nhân bị suy tim sung huyết hoặc rối loạn tuần hoàn tĩnh mạch cửa. Một số loại thuốc như rifampin hay thuốc cản quang cũng có thể gây tăng bilirubin gián tiếp trong máu.

Ngoài ra, vàng da do tăng tái hấp thu bilirubin, hay còn gọi là tăng chu trình ruột - gan, thường gặp ở trẻ sơ sinh bị hẹp môn vị, tắc ruột non, phình đại tràng bẩm sinh hoặc tắc ruột phân su.

Tăng phá hủy hồng cầu cũng là một nguyên nhân làm bilirubin gián tiếp tăng, thường gặp trong các bệnh lý liên quan đến bất thường cấu trúc hồng cầu hoặc đa hồng cầu.

Giảm khả năng liên hợp bilirubin

Khả năng liên hợp bilirubin kém có thể do các rối loạn di truyền, chẳng hạn:

• Hội chứng Gilbert và hội chứng Crigler-Najjar loại I và II, trong đó men UGT1A1 mất hoặc giảm hoạt tính, làm giảm khả năng liên hợp bilirubin với acid glucuronic để tạo thành dạng tan trong nước và dễ bài tiết qua nước tiểu.
• Hội chứng Lucy-Driscoll, một rối loạn di truyền hiếm gặp, cũng gây tăng bilirubin gián tiếp ở trẻ sơ sinh.

Hầu hết vàng da ở trẻ sơ sinh xuất hiện do chức năng gan chưa hoàn thiện trong những ngày đầu sau sinh, kèm theo nồng độ men UGT1A1 còn thấp. Ngoài ra, tình trạng không tương thích nhóm máu ABO hoặc Rh giữa mẹ và con dẫn đến phá hủy hồng cầu cũng là nguyên nhân làm tăng bilirubin máu.

Vàng da do tăng bilirubin gián tiếp ở trẻ sơ sinh

Các xét nghiệm dùng để chẩn đoán vàng da do tăng bilirubin gián tiếp

Các xét nghiệm thường được thực hiện bao gồm: Công thức máu, đo bilirubin toàn phần, bilirubin gián tiếp và bilirubin trực tiếp, đồng thời xác định nhóm máu của mẹ và con theo hệ ABO và Rh.

Ngoài ra, tùy theo tình trạng, bác sĩ có thể chỉ định thêm các xét nghiệm như nghiệm pháp Coombs và phết máu ngoại vi (trong trường hợp nghi ngờ tan máu) hoặc đo nồng độ albumin máu khi vàng da nặng.

Nếu vàng da ở trẻ không giảm sau khi chiếu đèn hoặc chỉ số bilirubin toàn phần dưới 18 mg/dL nhưng vẫn có dấu hiệu bất thường, có thể cân nhắc làm thêm xét nghiệm G6PD.

Phương pháp điều trị

Phương pháp điều trị vàng da do tăng bilirubin ở trẻ thường áp dụng tùy theo tình trạng cụ thể của từng trẻ:

Thay máu

Thay máu được áp dụng cho trẻ sơ sinh khi có dấu hiệu ngộ độc bilirubin nặng. Tuy nhiên, phương pháp này cần được cân nhắc kỹ vì có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng như:

• Nhiễm trùng;
• Viêm ruột hoại tử;
• Rối loạn đông máu;
• Giảm tiểu cầu;
• Mất cân bằng điện giải;
• Bệnh lý thải ghép;
• Ngưng tim.

Liệu pháp chiếu ánh sáng

Liệu pháp chiếu ánh sáng là phương pháp phổ biến để điều trị vàng da ở trẻ sơ sinh. Phương pháp này thường được áp dụng cho trẻ đủ tháng và đạt cân nặng tiêu chuẩn. Với trẻ sinh non hoặc nhẹ cân, bác sĩ sẽ quyết định thời điểm và cường độ chiếu đèn dựa trên mức bilirubin toàn phần và cân nặng của trẻ.

Trong quá trình điều trị, cần theo dõi sát các yếu tố như thân nhiệt, cân nặng, tần suất đi tiêu và mức độ vàng da của trẻ. Sau mỗi phiên chiếu đèn, chỉ số bilirubin cần được kiểm tra để điều chỉnh cường độ và thời gian chiếu sao cho phù hợp với tình trạng cụ thể của trẻ.

Điều trị hỗ trợ

Các biện pháp điều trị hỗ trợ có thể bao gồm:

• Sử dụng kháng sinh khi trẻ có dấu hiệu nhiễm trùng.
• Truyền albumin trong trường hợp vàng da nặng hoặc khi nồng độ albumin trong máu thấp hơn 3 g/dL.
• Tiêm tĩnh mạch globulin miễn dịch cho trẻ bị vàng da do tan máu miễn dịch hoặc vàng da xuất hiện từ bất đồng nhóm máu giữa mẹ và con. Globulin miễn dịch giúp ngăn chặn các kháng thể tấn công hồng cầu, giảm quá trình phá hủy hồng cầu và từ đó làm giảm lượng bilirubin tích tụ trong máu.

Mong rằng những thông tin trong bài viết này đã mang đến kiến thức bổ ích về vàng da do tăng bilirubin gián tiếp. Hãy quan tâm đến sức khỏe của bản thân và luôn tham khảo ý kiến cũng như nhận sự hỗ trợ từ các chuyên gia y tế.