Vắc xin và hành trình bảo vệ sức khỏe nhân loại

Từ những ngày đầu của lịch sử, con người đã phải đối mặt với nhiều dịch bệnh nguy hiểm như đậu mùa, bại liệt và cúm, gây ra hàng triệu ca tử vong. Sự ra đời và phát triển của vắc xin đã mở ra một chương mới trong cuộc chiến chống lại các bệnh truyền nhiễm, giúp nhân loại có thêm vũ khí hiệu quả để bảo vệ sức khỏe.

Sự hình thành của vắc xin chống lại bệnh truyền nhiễm

Trước khi vắc xin ra đời, các dịch bệnh nguy hiểm như đậu mùa, bại liệt, cúm đã cướp đi sinh mạng của hàng triệu người trên toàn thế giới. Bệnh đậu mùa có tỷ lệ tử vong lên đến 20 - 30%, thậm chí 90% ở trẻ sơ sinh, để lại sẹo rỗ vĩnh viễn, biến dạng khuôn mặt hoặc mù lòa cho người sống sót. Chỉ riêng trong thế kỷ 20, căn bệnh này đã giết chết hơn 300 triệu người.

Ngay từ thời Trung cổ, một số nền văn minh như Ấn Độ và Trung Quốc đã có phương pháp phòng bệnh sơ khai như xông mũi bằng bột vảy đậu mùa hoặc cấy virus từ người mắc bệnh nhẹ vào người khỏe mạnh để tạo miễn dịch. Tuy nhiên, bước ngoặt thực sự đến từ bác sĩ Edward Jenner vào cuối thế kỷ 18.

Năm 1796, BS. Edward Jenner quan sát thấy những người từng mắc bệnh đậu bò không bị nhiễm đậu mùa. Ông tiến hành thí nghiệm tiêm dịch từ vết loét của một cô gái mắc bệnh đậu bò vào cánh tay cậu bé James Phipps. Sau khi Phipps tiếp xúc với virus đậu mùa, cậu bé không xuất hiện triệu chứng bệnh. Thành công này đã đặt nền móng cho sự phát triển của vắc xin sau này.

Sau đó, hàng loạt vắc xin khác ra đời:

• Cuối thế kỷ 19 - đầu thế kỷ 20, Louis Pasteur phát triển vắc xin phòng bệnh dại, dịch tả gia súc và uốn ván.
• Năm 1881, nhà miễn dịch học người Pháp phát minh vắc xin phòng bệnh than.
• Năm 1885, trạm chống bệnh dại đầu tiên xuất hiện tại Paris.

Hành trình bảo vệ sức khỏe loài người

Vắc xin không chỉ bảo vệ cá nhân khỏi bệnh tật mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng miễn dịch cộng đồng. Khi một tỷ lệ lớn dân số được tiêm chủng, virus sẽ khó lây lan, từ đó giúp bảo vệ những người không thể tiêm vắc xin do lý do sức khỏe hoặc tuổi tác.

Một trong những thành công rõ ràng nhất của vắc xin là chương trình loại trừ bệnh đậu mùa trên toàn cầu. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã chính thức tuyên bố loại bỏ hoàn toàn bệnh đậu mùa vào năm 1980 – đánh dấu lần đầu tiên một căn bệnh bị xóa sổ nhờ vắc xin.

Nhiều bệnh khác tuy chưa bị loại trừ hoàn toàn nhưng đã giảm đáng kể nhờ tiêm chủng, như:

• Bại liệt – số ca mắc giảm mạnh nhờ vắc xin OPV và IPV.
• Sởi – giảm tỷ lệ tử vong và biến chứng nguy hiểm.
• Viêm não Nhật Bản, Rubella, Thủy đậu – giúp giảm số ca mắc bệnh và hạn chế nguy cơ biến chứng nặng.

Bảo vệ sức khỏe trong thời đại dịch

Ngày nay, nhờ những tiến bộ trong công nghệ sinh học, nhiều loại vắc xin mới tiếp tục được nghiên cứu và phát triển để bảo vệ con người trước những bệnh truyền nhiễm nguy hiểm:

• Vắc xin phòng viêm gan B và C – giúp ngăn ngừa bệnh gan mạn tính và ung thư gan.
• Vắc xin HPV – giúp phòng ngừa ung thư cổ tử cung và ung thư hậu môn.
• Vắc xin cúm – cập nhật hàng năm để bảo vệ trước các biến thể mới của virus cúm A/B.

Theo thống kê, 85 - 99% người được tiêm chủng sẽ sinh ra miễn dịch đặc hiệu, giúp bảo vệ cơ thể không bị mắc bệnh. Ví dụ, sau khi trẻ được tiêm đủ 2 mũi vắc xin sởi - quai bị - Rubella, có đến 99% trẻ được bảo vệ trước các bệnh này.

Tuy nhiên, không phải tất cả các loại vắc xin đều có tác dụng bảo vệ vĩnh viễn. Một số loại cần tiêm nhắc lại để duy trì miễn dịch hiệu quả, chẳng hạn như:

• Vắc xin ho gà – miễn dịch giảm dần theo thời gian, cần tiêm nhắc lại.
• Vắc xin cúm mùa – do virus cúm có khả năng biến đổi nhanh, cần tiêm nhắc lại hàng năm.
• Vắc xin phế cầu – giúp phòng ngừa viêm phổi, viêm màng não do phế cầu khuẩn.

Vắc xin và công nghệ y học hiện đại

Nhìn vào tương lai, vai trò của vắc xin chỉ có thể gia tăng khi chúng ta tiếp tục đối diện với các căn bệnh mới và tái xuất hiện của các căn bệnh cũ. Viện Pasteur ước tính rằng, khoảng 70% số ca bệnh mới xuất hiện ở người có nguồn gốc từ động vật, điều này đòi hỏi phải có sự chuẩn bị và nghiên cứu vắc xin liên tục để đối phó với các mối đe dọa tiềm tàng.

Các nhà khoa học và các nhà nghiên cứu trên khắp thế giới tiếp tục làm việc không mệt mỏi để phát triển các loại vắc xin mới, nhằm cải thiện hiệu quả của vắc xin hiện có và tìm kiếm giải pháp cho những căn bệnh chưa có vắc xin. Trong khi đó, việc giáo dục cộng đồng về tầm quan trọng của việc tiêm chủng và xây dựng lòng tin vào khoa học y tế là điều cần thiết để duy trì tỷ lệ tiêm chủng cao và ngăn chặn sự lan rộng của thông tin sai lệch. Chúng ta cũng cần phải cam kết vào việc đảm bảo công bằng trong y tế, để mỗi cá nhân trên thế giới, không phụ thuộc vào hoàn cảnh kinh tế hay vị trí địa lý, đều có thể tiếp cận được với những liệu pháp y khoa tiên tiến này.

Hành trình của vắc xin - từ những nỗ lực ban đầu của BS. Edward Jenner cho đến cuộc chiến chống lại COVID-19 đã minh chứng cho sức mạnh của khoa học và sự kiên trì của loài người trong việc bảo vệ sức khỏe và duy trì cuộc sống. Dù con đường phía trước có thể gặp nhiều thách thức, niềm tin vào khả năng của vắc xin trong việc mang lại một tương lai khỏe mạnh hơn cho loài người vẫn luôn được nuôi dưỡng qua từng thành tựu y học. Và trong cuộc chiến không ngừng này, vắc xin chắc chắn sẽ tiếp tục là một trong những công cụ quan trọng nhất trong hành trình bảo vệ sức khỏe loài người.

Tiêm chủng không chỉ là quyền lợi mà còn là trách nhiệm của mỗi cá nhân đối với sức khỏe cộng đồng. Chủ động tiêm vắc xin đúng lịch là cách tốt nhất để bảo vệ bản thân, gia đình và xã hội khỏi các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm.