U nang buồng trứng là gì? Triệu chứng, nguyên nhân, chẩn đoán và điều trị

U nang buồng trứng là một túi nhỏ chứa dịch hoặc chất bán rắn, hình thành trên hoặc trong một hoặc cả hai buồng trứng. Có nhiều loại u nang buồng trứng khác nhau, trong đó đa số không gây đau và không phải ung thư. U nang buồng trứng không phải lúc nào cũng gây ra triệu chứng.

U nang buồng trứng cực kỳ phổ biến, đặc biệt ở những người chưa bước vào giai đoạn mãn kinh.

Các loại u nang buồng trứng:

U nang cơ năng

U nang cơ năng là loại u nang buồng trứng phổ biến nhất và không liên quan đến bệnh lý. Chúng xuất hiện do quá trình rụng trứng. Những u nang này có thể là dấu hiệu cho thấy buồng trứng của bạn đang hoạt động bình thường. U nang cơ năng thường tự nhỏ lại theo thời gian, thường trong vòng 60 ngày, mà không cần điều trị. Bao gồm:

• U nang noãn: Trong buồng trứng, mỗi tháng có một túi nhỏ gọi là nang noãn, sẽ phóng thích trứng trong chu kỳ kinh nguyệt. U nang noãn hình thành khi nang không phóng thích trứng mà thay vào đó, tích tụ dịch và tạo thành u nang.
• U nang hoàng thể: Sau khi nang phóng thích trứng, nó biến thành một cấu trúc sản xuất hormone gọi là thể vàng. Nếu không có sự thụ tinh, thể vàng sẽ thoái triển. Tuy nhiên, đôi khi thay vì biến mất, thể vàng lại chứa đầy dịch và trở thành u nang.

Các loại u nang buồng trứng khác

Không phải tất cả u nang buồng trứng đều hình thành do chu kỳ kinh nguyệt. Chúng không phải lúc nào cũng là dấu hiệu của bệnh, nhưng bác sĩ có thể muốn theo dõi để đảm bảo chúng không gây biến chứng. Các loại khác bao gồm:

• U nang tuyến: Hình thành trên bề mặt buồng trứng. Bên trong có thể chứa dịch loãng như nước hoặc dịch đặc hơn, nhầy như chất nhầy.
• U nang bì: Chứa các tế bào tương tự như mô của tóc, răng hoặc da. U nang này nhẵn, chắc, và lành tính.
• U nang lạc nội mạc tử cung: Chứa máu kinh và thường là dấu hiệu của bệnh lạc nội mạc tử cung.
• U nang ung thư buồng trứng: Khác với các loại trên, đây là khối đặc chứa tế bào ung thư. U nang dạng này có thể xuất hiện ở bất kỳ lứa tuổi nào nhưng thường gặp hơn sau mãn kinh.

Những dấu hiệu và triệu chứng của u nang buồng trứng

Một số u nang nhỏ không gây ra triệu chứng. Trong những trường hợp này, bạn thậm chí có thể không biết mình có u nang. Tuy nhiên, những u nang lớn hơn có thể gây ra:

• Đau vùng chậu hoặc cảm giác đau âm ỉ ở lưng.
• Cảm giác đầy bụng, chướng bụng dưới, đôi khi cảm thấy rõ hơn ở một bên cơ thể.
• Đau khi quan hệ tình dục.
• Kinh nguyệt đau hoặc không đều.
• Khó đi tiêu hoặc cần đi tiểu thường xuyên.

Các triệu chứng kéo dài có thể gợi ý một tình trạng gọi là hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS). Đây là bệnh lý gây rối loạn chu kỳ kinh nguyệt và làm tăng nội tiết tố androgen, dẫn đến mụn trứng cá dạng nang, khó thụ thai và tăng cân.

Biến chứng có thể gặp khi mắc u nang buồng trứng

Hầu hết các u nang không gây ra biến chứng nghiêm trọng. Bác sĩ sẽ cho bạn biết nếu họ nghĩ rằng một u nang buồng trứng có khả năng dẫn đến biến chứng. Một số biến chứng thường gặp nhất gồm có:

• Ung thư: U nang buồng trứng hình thành sau mãn kinh có nhiều khả năng là ung thư hơn so với các u nang xuất hiện trước mãn kinh.
• Vỡ u nang buồng trứng: U nang cơ năng thường vỡ mà không gây ra triệu chứng. Tuy nhiên, đôi khi u nang vỡ có thể gây đau dữ dội, chóng mặt hoặc cảm giác yếu sức. Kích thước u nang càng lớn thì nguy cơ vỡ càng cao.
• Xoắn buồng trứng: U nang có thể phát triển quá lớn, làm thay đổi hình dạng buồng trứng và tăng nguy cơ bị xoắn. Hiện tượng xoắn này có thể cản trở máu nuôi buồng trứng, khiến buồng trứng bị hoại tử. Đau dữ dội, buồn nôn và nôn là những dấu hiệu của xoắn buồng trứng.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

U nang buồng trứng phần lớn tiến triển âm thầm, nhiều người chỉ phát hiện khi đi khám phụ khoa định kỳ. Tuy nhiên, có một số dấu hiệu cảnh báo mà khi gặp phải, bạn cần đến bác sĩ ngay để được thăm khám và xử trí kịp thời:

• Đau bụng dưới hoặc vùng chậu kéo dài, tăng dần theo thời gian.
• Chu kỳ kinh nguyệt thay đổi bất thường: Trễ kinh, rong kinh, lượng máu ra nhiều hoặc ít bất thường.
• Bụng to nhanh, cảm giác đầy hơi, chướng bụng dù ăn uống bình thường.
• Đi tiểu nhiều lần, tiểu khó hoặc táo bón kéo dài do khối u chèn ép.
• Đau khi quan hệ tình dục hoặc chảy máu bất thường ngoài kỳ kinh.
• Xuất hiện cơn đau bụng dữ dội đột ngột, kèm theo nôn ói, sốt, choáng váng - đây có thể là dấu hiệu u nang bị vỡ hoặc xoắn, cần cấp cứu ngay.

Ngoài ra, phụ nữ nên đi khám phụ khoa định kỳ, đặc biệt là những người trong độ tuổi sinh sản, có rối loạn nội tiết hoặc tiền sử gia đình mắc u nang buồng trứng. Khám sớm không chỉ giúp phát hiện bệnh từ giai đoạn đầu mà còn giảm thiểu nguy cơ biến chứng nguy hiểm.

Rụng trứng là nguyên nhân hàng đầu gây ra u nang buồng trứng. Đây là một quá trình tự nhiên diễn ra trong chu kỳ kinh nguyệt. Các nguyên nhân khác bao gồm:

• Sự tăng sinh tế bào bất thường: Quá trình phân chia tế bào bất thường có thể dẫn đến hình thành u nang bì hoặc u nang tuyến.
• Lạc nội mạc tử cung: U lạc nội mạc tử cung thường hình thành trên buồng trứng ở những người bị lạc nội mạc tử cung tiến triển.
• Hội chứng buồng trứng đa nang: Hội chứng này có thể khiến nhiều u nang nhỏ xuất hiện trong buồng trứng.
• Viêm vùng chậu: Những nhiễm trùng vùng chậu nặng có thể lan đến buồng trứng và gây ra u nang.

Những ai có nguy cơ mắc bệnh u nang buồng trứng?

Hầu hết phụ nữ trong độ tuổi sinh sản đều có thể bị u nang buồng trứng do hiện tượng rụng trứng hằng tháng. Tuy nhiên, không phải ai cũng có nguy cơ như nhau. Một số người dễ bị u nang hơn, đặc biệt nếu có các vấn đề liên quan đến nội tiết tố, bệnh lý phụ khoa hoặc tiền sử gia đình.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh u nang buồng trứng

Bất kỳ ai có buồng trứng đều có thể bị u nang buồng trứng. Nguy cơ mắc bệnh của bạn tăng lên tùy thuộc vào:

• Tuổi tác: U nang buồng trứng phổ biến hơn nếu bạn chưa mãn kinh.
• Tình trạng mang thai: U nang có nhiều khả năng hình thành và tồn tại trong suốt thai kỳ.
• Tiền sử u nang buồng trứng: Bạn có nhiều khả năng bị u nang buồng trứng hơn nếu đã từng bị u nang trước đây.
• Tình trạng sức khỏe hiện tại: Bạn có nhiều khả năng bị u nang buồng trứng nếu bị lạc nội mạc tử cung, hội chứng buồng trứng đa nang hoặc rối loạn nội tiết tố khác.
• Thuốc hỗ trợ sinh sản: Bạn có nhiều khả năng bị u nang nếu đang dùng thuốc hỗ trợ rụng trứng, như clomiphene.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán u nang buồng trứng

Bác sĩ sẽ kiểm tra trước tiên để loại trừ khả năng mang thai là nguyên nhân gây ra triệu chứng của bạn bằng cách làm xét nghiệm thử thai. Sau đó, họ có thể sử dụng các xét nghiệm sau để chẩn đoán u nang buồng trứng:

• Khám phụ khoa: Bác sĩ sẽ thăm khám bên trong vùng chậu để phát hiện các khối bất thường hoặc thay đổi.
• Siêu âm: Kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh này sử dụng sóng âm để tạo hình ảnh các cơ quan vùng chậu. Siêu âm có thể phát hiện u nang trên buồng trứng, xác định vị trí, cũng như xem chúng chứa chủ yếu dịch hay mô đặc.
• Nội soi ổ bụng: Đây là một thủ thuật được thực hiện trong phòng mổ. Bác sĩ đưa một camera nhỏ qua một vết rạch trên bụng để quan sát cơ quan sinh sản và khoang chậu. Nếu phát hiện u nang trong quá trình này, bác sĩ có thể đồng thời cắt bỏ chúng.

Điều trị u nang buồng trứng

Phác đồ điều trị sẽ phụ thuộc vào các yếu tố như: Triệu chứng của bạn, loại u nang và nguyên nhân gây bệnh.

Nội khoa

U nang cơ năng thường tự biến mất mà không cần điều trị. Nếu bác sĩ cho rằng u nang của bạn là loại cơ năng, bác sĩ có thể khuyên bạn nên theo dõi. Bạn có thể được hẹn siêu âm lại sau vài tuần hoặc vài tháng kể từ khi chẩn đoán để xem u nang có lớn hơn, nhỏ đi hay thay đổi theo cách nào khác không. Đây thường là lựa chọn điều trị đầu tiên vì hầu hết u nang buồng trứng đều nhỏ và lành tính.

Một số trường hợp có thể dùng thuốc nội tiết (thuốc tránh thai đường uống) nhằm điều hòa chu kỳ kinh, giảm nguy cơ hình thành nang mới. Điều trị nội khoa giúp hạn chế can thiệp phẫu thuật, bảo tồn tối đa chức năng buồng trứng.

Ngoại khoa

Nếu u nang gây triệu chứng và có xu hướng to lên, bạn có thể cần phẫu thuật để loại bỏ nó. Loại phẫu thuật sẽ phụ thuộc vào kích thước u nang và hình ảnh siêu âm của nó. Các phương pháp gồm:

• Phẫu thuật nội soi: Bác sĩ đưa một camera nhỏ qua vết rạch nhỏ ở bụng để quan sát cơ quan sinh sản và vùng chậu. U nang buồng trứng có thể được cắt bỏ qua những vết rạch rất nhỏ (gọi là cắt bỏ u nang buồng trứng).
• Phẫu thuật mở bụng: Được thực hiện nếu u nang rất lớn hoặc có những yếu tố đáng lo ngại khác. Thủ thuật này cần một đường rạch lớn hơn trên bụng.

Nếu bác sĩ nghi ngờ u nang ác tính, họ có thể tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa ung thư phụ khoa để đưa ra phương án điều trị tối ưu.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của u nang buồng trứng

Chế độ sinh hoạt:

• Giữ cân nặng hợp lý, tránh béo phì vì mỡ thừa làm tăng sản xuất estrogen, dễ hình thành u nang.
• Tập thể dục đều đặn (yoga, đi bộ, bơi lội…) giúp cải thiện tuần hoàn máu, cân bằng nội tiết.
• Hạn chế căng thẳng, stress kéo dài vì stress có thể rối loạn hormone, ảnh hưởng đến hoạt động buồng trứng.

Chế độ dinh dưỡng:

• Đảm bảo chế độ dinh dưỡng lành mạnh để có một sức khỏe tốt như tăng cường rau xanh, trái cây tươi, ngũ cốc nguyên hạt và thực phẩm giàu chất xơ để điều hòa nội tiết.
• Bổ sung thực phẩm giàu omega-3 (cá hồi, cá thu, hạt lanh) giúp giảm viêm và cải thiện sức khỏe sinh sản.
• Hạn chế thực phẩm chế biến sẵn, nhiều đường, dầu mỡ bão hòa và đồ uống có cồn.
• Uống đủ nước mỗi ngày, duy trì thói quen ăn uống lành mạnh.

Phương pháp phòng ngừa u nang buồng trứng

Dùng thuốc chứa hormone có thể ngăn chặn sự rụng trứng. Khi quá trình rụng trứng dừng lại, một số loại u nang sẽ không phát triển thêm. Một số nghiên cứu cho thấy thuốc tránh thai có thể làm giảm nguy cơ tái phát của một số loại u nang. Tuy nhiên, không phải ai cũng thích hợp để sử dụng các loại thuốc chứa hormone.

Thông thường, u nang buồng trứng đủ lành tính để việc phòng ngừa không phải là mối lo ngại hàng đầu. Thay vào đó, bạn nên chú ý đến những triệu chứng bất thường ở vùng chậu và thông báo cho bác sĩ. Hãy khám phụ khoa định kỳ để bác sĩ có thể phát hiện và xử trí sớm những u nang cần điều trị.