Trẻ biếng ăn hay nôn trớ nguyên nhân do đâu?

Trong những năm đầu đời, hệ tiêu hóa của trẻ còn rất non nớt, vì vậy các vấn đề như nôn trớ, chán ăn, bú ít diễn ra khá thường xuyên. Tuy nhiên, có những trường hợp hoàn toàn bình thường theo sinh lý, nhưng cũng có tình huống là dấu hiệu cảnh báo bệnh lý nghiêm trọng. Hiểu đúng, nhận diện đúng sẽ giúp bố mẹ xử trí kịp thời, tránh để tình trạng kéo dài ảnh hưởng đến dinh dưỡng và sự phát triển toàn diện của trẻ.

Trẻ biếng ăn hay nôn trớ là gì? Khi nào được xem là bất thường?

Biếng ăn ở trẻ thường được hiểu là tình trạng trẻ giảm hứng thú với thức ăn, từ chối ăn, ăn ít hơn bình thường hoặc kéo dài thời gian ăn. Trong khi đó, nôn trớ là hiện tượng thức ăn hoặc sữa bị đẩy ngược từ dạ dày lên miệng, xảy ra sau khi bú hoặc ăn. Ở trẻ nhỏ, đặc biệt là dưới 1 tuổi, nôn trớ sinh lý rất phổ biến do cơ vòng thực quản chưa hoàn thiện và dạ dày nằm ngang.

Những dấu hiệu sau thường được xem là bình thường:

• Trẻ chỉ nôn ít sau bú hoặc sau ăn, vẫn chơi, ngủ tốt.
• Tăng cân đều theo đúng lộ trình tăng trưởng.
• Không kèm các biểu hiện bất thường như sốt, đau bụng, quấy khóc kéo dài.

Tuy nhiên, cha mẹ cần cảnh giác nếu xuất hiện các dấu hiệu cảnh báo bất thường như:

• Nôn nhiều lần liên tục, nôn thành vòi hoặc nôn mạnh sau mỗi cữ bú.
• Trẻ bỏ bú, mệt mỏi, quấy khóc kéo dài, lờ đờ hoặc khó đánh thức.
• Xuất hiện tình trạng tiêu chảy, khô môi, tiểu ít, mất nước.
• Trẻ nôn ra dịch xanh, vàng hoặc lẫn máu.
• Sụt cân, không tăng cân trong nhiều tuần.

Nếu có những biểu hiện trên, phụ huynh nên cân nhắc đưa trẻ đi thăm khám sớm để xác định nguyên nhân và điều trị kịp thời.

Nguyên nhân khiến trẻ biếng ăn và hay nôn trớ

Để xử lý đúng cách, bước quan trọng là xác định nguyên nhân khiến trẻ nôn trớ hoặc biếng ăn. Tình trạng này xuất phát từ rất nhiều yếu tố, từ sinh lý bình thường cho đến các bệnh lý tiêu hóa hoặc toàn thân. Việc tìm hiểu nguyên nhân giúp cha mẹ tránh nhầm lẫn giữa biểu hiện bình thường và dấu hiệu nghiêm trọng cần can thiệp y khoa.

Nguyên nhân sinh lý thường gặp

Một số nguyên nhân đơn thuần liên quan đến cấu trúc và đặc điểm phát triển của hệ tiêu hóa trẻ nhỏ. Những yếu tố này thường khiến trẻ nôn trớ lặp đi lặp lại nhưng ít nguy hiểm.

• Trào ngược dạ dày - thực quản sinh lý: Do cơ vòng thực quản còn yếu, thức ăn dễ trào ngược lên trên.
• Dạ dày nằm ngang: Dạ dày trẻ nhỏ có cấu trúc nằm ngang, khiến thức ăn dễ trào ra ngoài hơn so với trẻ lớn.
• Cho ăn quá no, bú sai tư thế: Bú nằm, bú quá nhanh hoặc lượng sữa vượt quá khả năng tiêu hóa có thể gây nôn trớ.
• Ăn dặm quá sớm hoặc thực đơn chưa phù hợp: Khi chuyển sang thức ăn đặc mà chưa phù hợp với độ tuổi, trẻ dễ bị đầy bụng và nôn.
• Thay đổi khẩu phần đột ngột: Trẻ có thể biếng ăn hoặc nôn khi thay đổi sữa, đổi cách ăn hoặc thêm thực phẩm mới quá nhanh.

Những nguyên nhân sinh lý này thường cải thiện khi cha mẹ điều chỉnh chế độ ăn và cách chăm sóc.

Nguyên nhân bệnh lý cần chú ý

Khác với nôn trớ sinh lý, nôn trớ bệnh lý thường kèm thêm các triệu chứng khác và cần thăm khám sớm để tránh biến chứng.

• Nhiễm siêu vi: Một số virus gây nôn, sốt, ho hoặc tiêu chảy, làm trẻ mệt mỏi và biếng ăn.
• Nhiễm khuẩn tiêu hóa hoặc ngộ độc thực phẩm: Trẻ nôn liên tục, đau bụng, đi ngoài phân lỏng hoặc có mùi bất thường.
• Dị ứng hoặc không dung nạp sữa: Xuất hiện tiêu chảy, nôn sau mỗi lần bú sữa chứa đạm lạ.
• Trào ngược dạ dày bệnh lý: Nếu kéo dài, trẻ có thể quấy khóc, ăn ít và chậm tăng cân.
• Hẹp phì đại môn vị: Thường gặp ở trẻ nhỏ với đặc trưng nôn vọt mạnh sau ăn.
• Vấn đề thần kinh hoặc rối loạn chuyển hoá: Dù hiếm gặp nhưng cũng có thể là nguyên nhân khiến trẻ nôn kéo dài.

Các yếu tố làm tình trạng nặng hơn

Một số yếu tố bên ngoài hoặc thói quen nuôi dưỡng có thể khiến nôn trớ kéo dài, biếng ăn nặng hơn:

• Trẻ dùng kháng sinh làm rối loạn hệ men tiêu hóa.
• Chế độ ăn quá nhiều dầu mỡ hoặc không phù hợp với độ tuổi.
• Tâm lý căng thẳng, bị ép ăn khiến trẻ phản ứng tiêu cực với bữa ăn.

Khi loại bỏ các yếu tố này, tình trạng nôn trớ và biếng ăn thường giảm đáng kể.

Dấu hiệu nguy hiểm khi trẻ biếng ăn, hay nôn trớ cần đi khám ngay

Những dấu hiệu sau đây cảnh báo tình trạng nghiêm trọng:

• Nôn ra máu hoặc nôn dịch xanh, vàng: Có thể liên quan đến tắc nghẽn hoặc tổn thương đường tiêu hóa.
• Nôn vọt mạnh: Dấu hiệu đặc trưng của hẹp phì đại môn vị ở trẻ sơ sinh.
• Nôn nhiều lần liên tục trong ngày: Gây mất nước và suy kiệt nhanh.
• Khô môi, mắt trũng, tiểu ít: Biểu hiện mất nước cấp.
• Trẻ li bì, ngủ gà: Cảnh báo ảnh hưởng thần kinh hoặc rối loạn điện giải.
• Trẻ bỏ bú hoàn toàn hoặc sút cân nhanh: Cho thấy tình trạng nặng cần can thiệp.
• Tiêu chảy kéo dài, phân có máu hoặc chất nhầy: Cảnh báo nhiễm trùng đường ruột.

Đánh giá nhanh cho phụ huynh:

• Trẻ có nôn liên tục hơn 3 lần trong 1 giờ không?
• Trẻ có mất nước, tiểu ít, mắt trũng không?
• Trẻ có sốt cao hoặc khó thở đi kèm không?
• Trẻ có dấu hiệu mệt mỏi, không tương tác như thường ngày không?

Nếu câu trả lời là “Có” cho bất kỳ dấu hiệu nào, phụ huynh nên đưa trẻ đi khám ngay.

Cách xử lý khi trẻ biếng ăn và hay nôn trớ

Để giúp trẻ cải thiện tình trạng biếng ăn và nôn trớ, cha mẹ có thể áp dụng các bước xử lý tại nhà kết hợp điều chỉnh chế độ ăn đồng thời theo dõi sát biểu hiện của trẻ.

Xử lý ngay tại nhà (áp dụng khi trẻ nôn trớ nhẹ)

Khi trẻ nôn nhẹ và vẫn tỉnh táo, vui chơi bình thường, cha mẹ có thể:

• Điều chỉnh tư thế bú hoặc ăn: Nên bế trẻ hơi nghiêng khoảng 45 độ, sau bú vác trẻ trên vai 10 - 15 phút.
• Chia nhỏ bữa, giảm lượng ăn mỗi lần để dạ dày dễ tiêu hóa.
• Tránh cho trẻ nằm ngay sau ăn hoặc sau bú.
• Theo dõi số lần nôn, lượng nước tiểu và biểu hiện mất nước.
• Có thể bổ sung men vi sinh theo chỉ dẫn phù hợp để hỗ trợ hệ tiêu hoá.

Những biện pháp này giúp giảm trào ngược và hỗ trợ tiêu hóa tốt hơn.

Thay đổi chế độ ăn phù hợp

Chế độ dinh dưỡng đóng vai trò quan trọng để giảm nôn trớ và cải thiện biếng ăn.

• Ưu tiên thức ăn mềm, dễ tiêu như cháo loãng, súp, khoai nghiền.
• Cho trẻ ăn từ ít đến nhiều, không ép ăn khi trẻ không muốn.
• Tránh thức ăn nhiều dầu mỡ hoặc đồ chiên rán.
• Với trẻ bú sữa, nên theo dõi phản ứng của trẻ khi dùng sữa mới, đặc biệt nếu nghi ngờ dị ứng đạm sữa bò.

Thói quen ăn uống phù hợp giúp trẻ giảm khó chịu và hạn chế tình trạng nôn.

Khi nào cần dùng thuốc hoặc đi khám?

Thuốc chống nôn, thuốc giảm trào ngược chỉ nên dùng khi đã được bác sĩ chỉ định. Tự ý dùng thuốc có thể gây nguy hiểm cho sức khỏe trẻ và làm việc chẩn đoán khó khăn hơn. Cha mẹ cần đưa trẻ đi khám nếu:

• Tình trạng nôn kéo dài hoặc nôn kèm các dấu hiệu nguy hiểm.
• Trẻ không tăng cân hoặc sụt cân.
• Nôn kèm sốt cao, co giật, tiêu chảy hoặc đau bụng dữ dội.
• Nghi ngờ dị ứng hoặc không dung nạp thực phẩm.
• Càng thăm khám sớm, trẻ càng được điều trị đúng hướng và tránh biến chứng.

Ngoài việc xử lý khi trẻ gặp phải tình trạng nôn trớ, phụ huynh cũng có thể áp dụng các biện pháp phòng ngừa để đảm bảo trẻ tăng trưởng khỏe mạnh.

• Duy trì lịch ăn uống ổn định, hạn chế thay đổi đột ngột.
• Không ép trẻ ăn, tạo không khí thoải mái trong mỗi bữa ăn.
• Cho trẻ vận động phù hợp theo độ tuổi để hỗ trợ tiêu hóa.
• Theo dõi cân nặng theo biểu đồ tăng trưởng nhằm phát hiện sớm bất thường.
• Tập cho trẻ thói quen ăn uống lành mạnh ngay từ khi bắt đầu ăn dặm.
• Tái khám định kỳ nếu trẻ từng có bệnh lý tiêu hóa hoặc nôn trớ kéo dài.

Những thói quen tốt này giúp trẻ hình thành hệ tiêu hóa khỏe mạnh hơn và giảm nguy cơ nôn trớ tái diễn.

Trẻ biếng ăn hay nôn trớ là tình trạng phổ biến và phần lớn là do nguyên nhân sinh lý, đặc biệt ở trẻ nhỏ. Tuy nhiên, cha mẹ không nên chủ quan, nhất là khi kèm thêm các dấu hiệu bất thường như nôn nhiều, mất nước, tiêu chảy, bỏ bú hoặc giảm cân. Việc nhận diện đúng dấu hiệu nguy hiểm và áp dụng cách chăm sóc phù hợp sẽ giúp trẻ nhanh hồi phục, ăn uống tốt hơn và phát triển khỏe mạnh.