Tràn dịch ổ bụng: Nguyên nhân, triệu chứng và phương pháp điều trị

Tràn dịch ổ bụng hay cổ trướng là tình trạng chất lỏng dư thừa tích tụ trong khoang bụng, thường gặp ở người bị xơ gan. Nó gây khó chịu, hạn chế cử động, khiến bụng phình to như mang quả dưa hấu hay bóng rổ. Phúc mạc – lớp mô bao quanh các cơ quan như dạ dày, ruột, gan, thận – gồm hai lớp, và tràn dịch ổ bụng xảy ra khi chất lỏng bị kẹt giữa chúng.

Những dấu hiệu và triệu chứng của tràn dịch ổ bụng

Triệu chứng của tràn dịch ổ bụng:

• Bụng phình to, căng tức;
• Tăng cân nhanh;
• Khó thở, đặc biệt khi nằm;
• Đau bụng, khó chịu;
• Chán ăn, buồn nôn;
• Phù chân.

Biến chứng có thể gặp của tràn dịch ổ bụng

Tràn dịch ổ bụng nếu không được điều trị kịp thời có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng:

• Viêm phúc mạc tự phát (SBP): Nhiễm trùng dịch tràn dịch ổ bụng do vi khuẩn, gây sốt, đau bụng dữ dội, có thể dẫn đến sốc nhiễm khuẩn.
• Suy hô hấp: Suy hô hấp có thể xảy ra khi dịch trong ổ bụng gây áp lực lên phổi, khiến người bệnh khó thở nghiêm trọng và giảm nồng độ oxy trong máu, đặc biệt nguy hiểm đối với trẻ nhỏ hoặc người có thể trạng yếu.
• Thoát vị: Thoát vị có thể xảy ra khi áp lực trong khoang bụng gia tăng, dẫn đến tình trạng thoát vị rốn, thoát vị bẹn hoặc thoát vị qua thành bụng.
• Suy thận: Hội chứng gan-thận (hepatorenal syndrome) do giảm lưu lượng máu đến thận, thường gặp ở xơ gan nặng.
• Suy dinh dưỡng: Chán ăn kéo dài và áp lực lên ruột gây thiếu hụt dinh dưỡng, suy kiệt cơ thể.
• Tắc mạch: Tăng áp lực tĩnh mạch cửa (do xơ gan) có thể gây huyết khối, đe dọa tính mạng.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu bạn nhận thấy các triệu chứng như tăng cân nhanh, tăng kích thước bụng hoặc khó thở, hãy liên hệ với bác sĩ ngay lập tức. Những triệu chứng này có thể là dấu hiệu của tràn dịch ổ bụng, một biến chứng nghiêm trọng của xơ gan. Việc phát hiện và điều trị sớm tràn dịch ổ bụng có thể giúp ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm khác và cải thiện chất lượng cuộc sống của bạn.

Tràn dịch ổ bụng xảy ra khi chất lỏng tích tụ bất thường trong khoang màng bụng, do nhiều nguyên nhân khác nhau:

• Bệnh tim mạch: Suy tim sung huyết làm tăng áp lực trong mạch máu, đẩy dịch vào màng bụng (dịch thấm).
• Nhiễm trùng: Nhiễm trùng huyết, viêm gan do siêu vi hoặc nhiễm nấm/ký sinh trùng.
• Ung thư: Ung thư gan, ung thư phổi, ung thư vú, hoặc di căn đến gan.
• Bệnh gan và thận: Xơ gan (giảm protein máu) hoặc hội chứng thận hư.
• Chấn thương hoặc thủ thuật y tế: Vỡ thực quản, chấn thương bụng, hoặc biến chứng sau phẫu thuật gây tràn dịch.

Những ai có nguy cơ mắc tràn dịch ổ bụng?

Tràn dịch ổ bụng có thể xảy ra ở bất kỳ ai. Người mắc bệnh gan như xơ gan, ung thư gan, viêm gan có nguy cơ mắc tràn dịch ổ bụng cao hơn.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc tràn dịch ổ bụng

Các yếu tố làm tăng nguy cơ tràn dịch ổ bụng bao gồm:

• Viêm gan nhiễm mỡ không do rượu (NASH): Là một dạng tổn thương gan do tích tụ mỡ mà không bắt nguồn từ việc uống rượu, và nếu không được kiểm soát, bệnh có thể dẫn đến xơ gan.
• Rối loạn sử dụng rượu: Uống quá nhiều rượu có thể gây tổn thương gan nghiêm trọng và dẫn đến xơ gan.
• Viêm gan B và C: Các bệnh viêm gan do virus này có thể gây viêm gan mạn tính và xơ gan.
• Viêm gan tự miễn: Đây là tình trạng hệ miễn dịch tấn công gan, gây viêm và xơ gan.
• Các bệnh gan di truyền: Một số bệnh di truyền như bệnh nhiễm sắc tố sắt, bệnh Wilson và bệnh thiếu hụt alpha-1 antitrypsin có thể gây tổn thương gan và xơ gan.
• Các bệnh lý khác: Suy tim sung huyết, bệnh thận, ung thư màng bụng, Nhiễm trùng phúc mạc, suy dinh dưỡng nặng.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán tràn dịch ổ bụng

Để chẩn đoán tràn dịch ổ bụng, bác sĩ sẽ thực hiện một loạt các bước sau:

Khám sức khỏe tổng quát:

• Bác sĩ sẽ kiểm tra bụng để tìm dấu hiệu tích tụ dịch.
• Hỏi về tiền sử bệnh lý và các triệu chứng hiện tại.

Xét nghiệm máu:

• Đánh giá chức năng gan và thận.
• Tìm kiếm các dấu hiệu của nhiễm trùng hoặc bệnh lý khác.

Các xét nghiệm hình ảnh:

Siêu âm hoặc chụp CT:

• Xác định vị trí và lượng dịch tích tụ.
• Đánh giá kích thước của gan.

Chọc dò dịch ổ bụng:

• Lấy mẫu dịch từ ổ bụng để phân tích.
• Kiểm tra dấu hiệu của ung thư, nhiễm trùng hoặc các bất thường khác.

Kiểm tra các bệnh lý liên quan: 

Bác sĩ sẽ loại trừ các nguyên nhân khác gây tràn dịch ổ bụng, chẳng hạn như bệnh tim, thận hoặc ung thư.

Bằng cách kết hợp các bước này, bác sĩ có thể chẩn đoán chính xác tràn dịch ổ bụng và xác định nguyên nhân cơ bản để đưa ra phương pháp điều trị phù hợp.

Phương pháp điều trị tràn dịch ổ bụng hiệu quả

Việc điều trị tràn dịch ổ bụng hiệu quả phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh và mức độ nghiêm trọng của tình trạng.

Điều trị nguyên nhân gốc rễ:

• Đây là bước quan trọng nhất trong việc điều trị tràn dịch ổ bụng.
• Nếu nguyên nhân là bệnh gan (xơ gan, viêm gan, ung thư gan), cần điều trị các bệnh lý này.
• Nếu nguyên nhân là suy tim, bệnh thận, hoặc các bệnh lý khác, cần điều trị các bệnh lý tương ứng.

Thay đổi lối sống và chế độ ăn uống:

• Giảm lượng muối: Hạn chế muối trong chế độ ăn uống giúp giảm tích tụ dịch trong cơ thể.
• Hạn chế chất lỏng: Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể khuyên bạn hạn chế lượng chất lỏng tiêu thụ.
• Chế độ ăn giàu protein: Trong trường hợp suy dinh dưỡng do tràn dịch ổ bụng, chế độ ăn giàu protein là rất cần thiết.

Sử dụng thuốc:

• Thuốc lợi tiểu: Giúp tăng cường đào thải dịch thừa ra khỏi cơ thể qua đường tiểu.
• Thuốc kháng sinh: Nếu có nhiễm trùng dịch tràn dịch ổ bụng.

Thủ thuật y tế:

Chọc hút dịch ổ bụng (paracentesis):

• Đây là thủ thuật đưa kim vào ổ bụng để hút dịch ra ngoài.
• Thường được thực hiện khi tràn dịch ổ bụng gây khó thở, đau bụng hoặc các triệu chứng khó chịu khác.

Ghép gan: Trong trường hợp xơ gan nặng, ghép gan có thể là một lựa chọn.

Hóa trị liệu: Hóa trị được áp dụng trong trường hợp tràn dịch ổ bụng có nguyên nhân xuất phát từ bệnh ung thư.

Các biện pháp hỗ trợ khác:

• Nghỉ ngơi đầy đủ.
• Theo dõi cân nặng và vòng bụng thường xuyên.
• Tái khám định kỳ theo chỉ định của bác sĩ.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của tràn dịch ổ bụng

Chế độ sinh hoạt:

• Giảm muối trong ăn uống: Tránh thực phẩm mặn (dưa muối, đồ chế biến sẵn) để hạn chế giữ nước và tích dịch.
• Tư thế nghỉ ngơi phù hợp: Nằm nghiêng hoặc ngồi dựa lưng để giảm áp lực lên phổi, tránh khó thở.
• Kiêng rượu bia: Tránh hoàn toàn rượu để không làm tổn thương gan thêm, nhất là khi liên quan đến xơ gan.
• Vận động nhẹ nhàng: Tập các động tác đơn giản như đi bộ chậm hoặc hít thở sâu để hỗ trợ tuần hoàn, tránh bất động lâu.
• Quan sát triệu chứng: Theo dõi cân nặng, đau bụng, hoặc khó thở; liên hệ bác sĩ ngay nếu có dấu hiệu xấu đi.

Chế độ dinh dưỡng:

• Giảm muối: Tránh thức ăn mặn, chế biến sẵn.
• Kiểm soát nước: Uống lượng nước vừa đủ.
• Tăng protein: Ăn thịt nạc, cá, trứng.
• Bổ sung kali: Ăn chuối, cam, khoai lang.
• Ăn đủ vitamin: Ăn rau, trái cây.

Phương pháp phòng ngừa tràn dịch ổ bụng hiệu quả

Đặc hiệu

Hiện tại, không có vắc xin nào đặc hiệu để ngăn ngừa trực tiếp tràn dịch ổ bụng (tràn dịch ổ bụng), vì đây là biến chứng từ các bệnh như xơ gan, ung thư gan, hoặc viêm phúc mạc, chứ không phải bệnh truyền nhiễm riêng lẻ. Tuy nhiên, một số vắc xin có thể gián tiếp giảm nguy cơ bằng cách bảo vệ khỏi các nguyên nhân nền:

• Vắc xin viêm gan B: Ngăn virus viêm gan B, yếu tố chính dẫn đến xơ gan và ung thư gan, giúp giảm khả năng bị tràn dịch ổ bụng.
• Vắc xin viêm gan A: Bảo vệ gan khỏi viêm gan A, tránh làm nặng thêm tổn thương gan nếu đã có bệnh lý.
• Vắc xin phế cầu: Hạn chế nhiễm trùng phổi hoặc viêm phúc mạc tự phát ở người xơ gan, giảm nguy cơ tích dịch.

Không đặc hiệu

Để ngăn ngừa tràn dịch ổ bụng, cách tốt nhất là bảo vệ gan của bạn. Dưới đây là một số biện pháp hữu hiệu:

• Tránh xa đồ uống có cồn: Rượu bia gây tổn hại nghiêm trọng đến gan.
• Hạn chế muối: Ăn ít muối giúp giảm nguy cơ giữ nước, một trong những nguyên nhân gây tràn dịch ổ bụng.
• Tập thể dục thường xuyên: Vận động giúp duy trì cân nặng khỏe mạnh và tăng cường sức khỏe gan.
• Duy trì cân nặng hợp lý: Thừa cân hoặc béo phì gây áp lực lên gan.

Để biết thêm thông tin chi tiết về vắc xin và các biện pháp bảo vệ sức khỏe, bạn có thể tham khảo thêm tại Trung tâm Tiêm chủng Long Châu hoặc liên hệ hotline 1800 6928.