Tĩnh mạch dưới đòn: Vị trí, chức năng, bệnh thường gặp và cách xử trí

Đôi khi cánh tay bỗng sưng, nặng, đổi màu sau lúc tập nặng hoặc sau đặt đường truyền tĩnh mạch, bạn có thể nghĩ đến vấn đề tại vùng dưới xương đòn. Đó là nơi tĩnh mạch dưới đòn chạy qua để dẫn máu từ tay và vai về tim. Hiểu đúng cấu trúc và những bệnh thường gặp tại đây giúp bạn nhận diện sớm bất thường và tìm đến cơ sở y tế kịp thời.

Tĩnh mạch dưới đòn là gì? Vị trí và vai trò trong tuần hoàn

Phần dưới đây giúp bạn hiểu nhanh tĩnh mạch dưới đòn là gì, nó nằm ở đâu dưới xương đòn và vì sao giữ vai trò then chốt trong hồi lưu máu từ chi trên về tim.

Tĩnh mạch dưới đòn là gì và nằm ở đâu

Tĩnh mạch dưới đòn là tĩnh mạch sâu lớn của chi trên, chạy ngay dưới xương đòn và phía trên xương sườn một. Ở nền cổ, nó hợp với tĩnh mạch cảnh trong để tạo thành tĩnh mạch cánh tay đầu, rồi đổ về tĩnh mạch chủ trên và nhĩ phải. Cấu trúc này là “đường trục” dẫn hồi máu từ cánh tay, vai và phần nông vùng cổ về tim.

Các mốc giải phẫu lân cận cần biết

Tĩnh mạch đi qua vùng lối thoát lồng ngực, nằm giữa xương đòn và xương sườn một, gần cơ bậc thang trước và bó mạch thần kinh cánh tay. Sự chật hẹp tự nhiên của không gian này khiến mạch máu dễ bị chèn ép khi dang tay hay gắng sức quá mức.

Vai trò thực hành lâm sàng

Do có đường đi tương đối nông ở vùng ngực trên, tĩnh mạch này thường được lựa chọn để đặt catheter tĩnh mạch trung tâm trong một số tình huống, với cân nhắc lợi ích và rủi ro đi kèm.

Nếu bạn đang được tư vấn đặt đường truyền trung tâm, hãy trao đổi với bác sĩ về vị trí đặt, lợi ích và nguy cơ trong trường hợp cụ thể của mình để có quyết định phù hợp.

Bệnh lý thường gặp tại tĩnh mạch dưới đòn và dấu hiệu nhận biết

Dưới đây là các bệnh lý thường gặp tại tĩnh mạch dưới đòn cùng những dấu hiệu giúp nhận biết sớm để can thiệp kịp thời.

Huyết khối tĩnh mạch dưới đòn là gì

Huyết khối tĩnh mạch dưới đòn là tình trạng hình thành cục máu đông trong lòng mạch, có thể do hai nhóm nguyên nhân chính. Nhóm nguyên phát hay còn gọi là huyết khối do gắng sức, thường liên quan đến hội chứng lối thoát ngực dạng tĩnh mạch, còn được biết đến với tên Paget Schroetter. Nhóm thứ phát thường liên quan đặt catheter tĩnh mạch trung tâm, ung thư, rối loạn đông máu hoặc bất động kéo dài.

Vì sao gắng sức có thể gây tắc mạch

Khi dang tay, nâng vật nặng hay lặp lại động tác ở vai, tĩnh mạch có thể bị kẹp giữa xương đòn và xương sườn một, làm tổn thương nội mạc và ứ trệ dòng chảy. Sự kết hợp của tổn thương thành mạch, tăng đông và ứ trệ hình thành nên “bộ ba Virchow”, thuận lợi cho huyết khối.

Dấu hiệu gợi ý đi khám sớm

Người bệnh có thể thấy sưng một bên tay, cảm giác nặng, đau vùng vai cánh tay, da đổi màu xanh tím, nổi tĩnh mạch nông vùng trước ngực hoặc vai. Triệu chứng có thể xuất hiện sau đợt gắng sức mạnh hoặc sau đặt catheter vùng ngực.

Biến chứng có thể gặp

Nếu chậm trễ điều trị, bệnh có thể dẫn đến phù tay kéo dài, hội chứng sau huyết khối ảnh hưởng vận động, và trong một số trường hợp có thể gây thuyên tắc phổi.

Khi có dấu hiệu sưng đau tay một bên, đặc biệt sau gắng sức hoặc khi đang mang catheter, bạn nên đặt lịch khám sớm tại cơ sở y tế gần nhất để được siêu âm và tư vấn hướng xử trí.

Chẩn đoán tổn thương tĩnh mạch dưới đòn: Làm xét nghiệm gì và khi nào?

Phần này tóm lược những vấn đề hay gặp tại tĩnh mạch dưới đòn và các dấu hiệu cảnh báo như sưng, đau, đổi màu tay để bạn nhận biết sớm và đi khám kịp thời.

Khai thác bệnh sử và khám lâm sàng có định hướng

Bác sĩ sẽ hỏi về hoạt động thể lực gần đây, nghề nghiệp hoặc môn thể thao cần vận động tay nhiều, tiền sử đặt catheter, ung thư hay rối loạn đông máu. Việc so sánh hai tay về chu vi, màu sắc và mạng tĩnh mạch nông giúp gợi ý chẩn đoán ban đầu.

Siêu âm Doppler là bước đầu

Siêu âm Doppler thường được sử dụng trước tiên vì nhanh, sẵn có và không xâm lấn. Tuy nhiên, do tĩnh mạch nằm ngay dưới xương đòn, một số đoạn có thể khó quan sát đầy đủ và có thể cần phương tiện chẩn đoán hình ảnh khác để bổ sung.

Khi nào cần chụp CT venography hoặc MR venography

Trong trường hợp nghi ngờ chèn ép giải phẫu tại vùng lối thoát lồng ngực hoặc khi siêu âm chưa kết luận, bác sĩ có thể chỉ định chụp CT venography hay MR venography để đánh giá rõ vị trí hẹp, mức độ chèn ép và lập kế hoạch can thiệp.

Phân biệt với các tình trạng khác

Viêm mô tế bào, chấn thương phần mềm, phù bạch mạch, hoặc chèn ép thần kinh vai có thể gây sưng đau cánh tay nhưng cơ chế và xử trí khác nhau. Khai thác kỹ bệnh sử, thăm khám và lựa chọn xét nghiệm phù hợp giúp tránh nhầm lẫn.

Nếu bạn đang chờ kết quả siêu âm nhưng triệu chứng tăng nhanh như sưng lan, đau nhiều hay khó thở, hãy liên hệ cơ sở y tế để được đánh giá lại kịp thời.

Điều trị và chăm sóc khi có bệnh lý tại tĩnh mạch dưới đòn

Nội dung dưới sẽ hướng dẫn bạn các xét nghiệm thường dùng, từ siêu âm Doppler đến CT hoặc MR venography và thời điểm cần thực hiện khi nghi ngờ tổn thương tĩnh mạch dưới đòn.

Nguyên tắc điều trị huyết khối tĩnh mạch

Kháng đông là nền tảng trong điều trị, thời gian thường khoảng ba tháng tùy nguyên nhân và yếu tố nguy cơ. Ở trường hợp chọn lọc có triệu chứng nặng khởi phát sớm, bác sĩ có thể cân nhắc tiêu sợi huyết có hướng dẫn hoặc các biện pháp can thiệp để lấy huyết khối. Khi nguyên nhân là chèn ép giải phẫu, có thể cần giải áp như cắt xương sườn một hoặc giải phóng khoang ngực đòn nhằm giảm tái phát. 

Tắc tĩnh mạch dưới đòn liên quan catheter

Với huyết khối liên quan catheter tĩnh mạch trung tâm, chiến lược thường gồm kháng đông và đánh giá nhu cầu duy trì hay rút catheter. Đồng thời phải tuân thủ chăm sóc vô khuẩn vùng đặt để phòng nhiễm khuẩn đường truyền trong suốt thời gian sử dụng.

Vị trí đặt catheter và khuyến nghị phòng nhiễm khuẩn

Vị trí dưới đòn thường được ưu tiên để giảm nguy cơ nhiễm khuẩn, song cần cân nhắc nguy cơ biến chứng cơ học, hẹp tĩnh mạch dưới đòn và kỹ năng người thực hiện. Lựa chọn vị trí phải cá thể hóa theo từng bệnh nhân. Trích nội dung: “Trong bệnh nhân người lớn, vị trí dưới đòn được ưu tiên vì mục tiêu kiểm soát nhiễm khuẩn” kèm lưu ý yếu tố khác khi quyết định.

Chăm sóc và theo dõi tại nhà

Tuân thủ dùng thuốc theo đơn, báo ngay nếu có dấu hiệu chảy máu bất thường khi đang dùng kháng đông, hạn chế gắng sức tay bị ảnh hưởng trong thời gian đầu. Giữ tay cao khi nghỉ ngơi, sử dụng phương tiện ép theo chỉ định y tế và tái khám đúng hẹn để điều chỉnh điều trị khi cần.

Nếu bạn đang sử dụng catheter hoặc có điều trị kháng đông, hãy đặt lịch tái khám đúng hẹn và trao đổi về kế hoạch vận động an toàn để sớm trở lại sinh hoạt thường ngày.

Tĩnh mạch dưới đòn là “cửa ngõ” hồi lưu máu từ chi trên về tim, đồng thời là vị trí có thể gặp các vấn đề như huyết khối do gắng sức hoặc do catheter. Nhận biết sớm dấu hiệu, đi khám kịp thời và tuân thủ điều trị giúp hạn chế biến chứng và sớm quay lại sinh hoạt bình thường. Nếu bạn đang mang catheter hoặc từng có tắc mạch, hãy trao đổi với bác sĩ về kế hoạch vận động và theo dõi dài hạn.