Tắc ruột cơ học​: Nguyên nhân, triệu chứng và phương pháp điều trị

Tắc ruột là hiện tượng thức ăn bị ứ lại trong ruột và không thể tiếp tục di chuyển để hoàn tất quá trình tiêu hóa. Nguyên nhân gây ra tình trạng này có thể rất đa dạng. Bài viết dưới đây sẽ cùng bạn khám phá các nguyên nhân dẫn đến tắc ruột cơ học và một số triệu chứng đặc trưng giúp nhận biết bệnh.

Tắc ruột cơ học là gì?

Tắc ruột là tình trạng các chất trong lòng ruột bị ngưng trệ, gây ra một cấp cứu ngoại khoa phổ biến. Bệnh chiếm khoảng 9 - 19% các trường hợp cấp cứu bụng và 0,8 - 1,2% các bệnh ngoại khoa.

Các chất trong lòng ruột bao gồm:

• Ruột non: Thức ăn đang tiêu hóa, hấp thu cùng dịch tiêu hóa.
• Ruột già: Hơi và phân.

Tắc ruột có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi và cả nam, nữ, nhưng nguyên nhân gây bệnh có thể khác nhau tùy theo độ tuổi. Tắc ruột thường được phân thành hai loại:

• Tắc ruột cơ năng: Chiếm khoảng 3 - 5%.
• Tắc ruột cơ học: Chiếm khoảng 95 - 97% và phổ biến hơn.

Tắc ruột cơ học là tình trạng dòng lưu thông bình thường của dịch tiêu hóa và hơi trong lòng ruột bị cản trở bởi một nguyên nhân thực thể, thường do có vật cản hoặc tổn thương cấu trúc trong hoặc ngoài lòng ruột.

Đặc điểm chính:

• Nguyên nhân thường gặp: Dính ruột sau phẫu thuật, thoát vị, u ruột, lồng ruột, sỏi mật rơi vào ruột, dị vật.
• Cơ chế: Vật cản làm ruột phía trên giãn to, ứ đọng dịch và hơi; ruột phía dưới xẹp, gây rối loạn hấp thu, ứ dịch, mất nước, rối loạn điện giải, nguy cơ hoại tử ruột.
• Biểu hiện lâm sàng: Đau bụng quặn từng cơn, nôn ói, bí trung đại tiện, bụng chướng.
• Hình ảnh X-quang bụng đứng thường thấy mức nước - hơi.

Triệu chứng lâm sàng của tắc ruột cơ học

Các dấu hiệu thường gặp ở bệnh nhân tắc ruột cơ học bao gồm:

• Đau bụng từng cơn: Bệnh nhân thường cảm nhận những cơn đau dữ dội, xuất hiện và biến mất theo từng đợt.
• Nôn mửa: Có thể nôn ra thức ăn, dịch tiêu hóa, và trong một số trường hợp nặng, nôn ra phân. Nguyên nhân là do dịch tiêu hóa không thể di chuyển bình thường qua ruột, bị đẩy ngược lên dạ dày và thực quản.
• Bí trung, đại tiện: Người bệnh gặp khó khăn khi xì hơi hoặc đi tiêu, do sự tắc nghẽn trong lòng ruột.
• Dấu hiệu khi khám lâm sàng: Bụng chướng, gõ vang, có thể xuất hiện dấu hiệu rắn bò (+). Khi ấn bụng, bệnh nhân thấy đau; nếu ruột bị hoại tử, có thể xuất hiện đề kháng thành bụng.

Nguyên nhân tắc ruột cơ học

Tắc ruột có nhiều cách phân loại, nhưng thường chia thành hai nhóm chính là tắc ruột cơ năng và tắc ruột cơ học. Trong đó, tắc ruột cơ học chiếm phần lớn, khoảng 95 - 97% các trường hợp cấp cứu, còn tắc ruột cơ năng chỉ chiếm 3 - 5%.

Nguyên nhân của tắc ruột cơ học là do ruột bị chặn hoặc bị thắt nghẹt.

Tắc ruột do bít nghẽn

Tình trạng tắc ruột do bít tắc có thể bắt nguồn từ nhiều yếu tố khác nhau, trong đó có một số nguyên nhân thường gặp như:

• Bít tắc trong lòng ruột: Xảy ra khi có dị vật nằm trong ruột, điển hình như búi giun đũa, khối u bã thức ăn, sỏi mật.
• Tổn thương tại thành ruột: Lòng ruột có thể bị hẹp hoặc bít lại do sẹo xơ, teo ruột, ruột đôi, khối u lành tính hoặc ác tính ở ruột non/ruột già, hoặc do viêm nhiễm mạn tính như lao ruột, bệnh Crohn.
• Tác động chèn ép từ bên ngoài: Thường gặp trong các trường hợp có khối u xơ tử cung, u nang buồng trứng, u sau phúc mạc hay u mạc treo gây áp lực lên lòng ruột.

Hậu quả của tắc ruột do bít nghẽn: Khi ruột bị bít, đoạn ruột phía trên vị trí tắc sẽ giãn to, niêm mạc ruột bị tổn thương dẫn đến phù nề, sung huyết. Người bệnh dễ rơi vào tình trạng mất nước, rối loạn điện giải, có nguy cơ suy thận chức năng, nứt hoặc thủng đại tràng, và nhiều biến chứng nguy hiểm khác.

Tắc ruột do thắt

Tắc ruột do thắt thường gặp trong một số tình huống sau:

• Xoắn ruột: Có thể xảy ra ở ruột non, manh tràng hoặc đại tràng Sigma.
• Thoát vị nghẹt: Bao gồm thoát vị bẹn nghẹt, thoát vị bịt nghẹt và thoát vị trong ổ bụng bị nghẹt.
• Lồng ruột: Có thể ở dạng lồng xuôi chiều, lồng ngược chiều, lồng đơn thuần, lồng hỗn hợp; thường gặp ở trẻ nhũ nhi nhưng cũng có thể xuất hiện ở người trưởng thành.
• Dây chằng sau phẫu thuật: Hình thành sau các cuộc mổ, gây chèn ép lên ruột và hệ mạch của mạc treo.

Biến chứng của tắc ruột do thắt: Tình trạng này có thể dẫn đến nhiều hậu quả nặng nề như xoắn quai ruột, hoại tử ruột và mạch máu mạc treo, thủng ruột, viêm phúc mạc, thậm chí xoắn nhiều đoạn ruột cùng lúc.

Các phương pháp xử trí tắc ruột cơ học

Sau khi khám lâm sàng và thực hiện các xét nghiệm cần thiết, tùy thuộc vào nguyên nhân gây tắc ruột, bác sĩ sẽ chẩn đoán và đưa ra phương pháp điều trị phù hợp. Các cách xử trí bao gồm:

• Dị vật trong lòng ruột: Có thể đẩy dị vật qua van Bauhin hoặc phẫu thuật lấy dị vật ra.
• Thoát vị bẹn, đùi nghẹt: Xử lý ruột bị nghẹt, mở túi thoát vị, cắt cổ túi để giải phóng tạng bị kẹt.
• Lồng ruột:
  • Ở trẻ em: Tháo lồng và cố định ruột; nếu không thể tháo lồng hoặc ruột bị hoại tử, cần cắt bỏ đoạn ruột.
  • Ở người lớn: Nguyên nhân lồng ruột thường liên quan đến khối u (lành tính hoặc ác tính). Do đó, thay vì tháo lồng đơn thuần, bác sĩ thường chỉ định cắt bỏ đoạn ruột bị lồng kèm theo khối u để vừa giải quyết tắc nghẽn, vừa loại bỏ nguyên nhân. Việc quyết định tháo lồng hay cắt đoạn ruột sẽ dựa trên tình trạng lâm sàng cụ thể và đánh giá trong mổ.
• Xoắn ruột: Tháo xoắn và loại bỏ nguyên nhân gây xoắn.
• Tắc ruột tái phát nhiều lần: Giải quyết nguyên nhân gốc, sau đó cố định lại ruột để ngăn ngừa tái phát.

Để phát hiện sớm tắc ruột, bạn nên khám sức khỏe định kỳ 6 tháng một lần và chú ý theo dõi các dấu hiệu bất thường của cơ thể, từ đó kiểm tra kịp thời và điều trị ngay khi xuất hiện triệu chứng ban đầu.

Trên đây là những thông tin tham khảo về nguyên nhân và triệu chứng của tắc ruột cơ học mà bạn nên lưu ý. Hiểu rõ và phát hiện sớm các dấu hiệu của tắc ruột sẽ giúp bạn chủ động hơn trong việc chăm sóc sức khỏe. Nếu xuất hiện bất kỳ triệu chứng nghi ngờ nào, hãy liên hệ ngay với các bác sĩ hoặc chuyên gia y tế để được tư vấn và điều trị kịp thời. Khám sức khỏe định kỳ và phát hiện sớm là yếu tố then chốt để phòng ngừa biến chứng nghiêm trọng và duy trì một cơ thể khỏe mạnh.