So sánh phế cầu 20 và phế cầu 23: Những điều cần biết khi lựa chọn vắc xin

Trong những năm gần đây, việc tiêm vắc xin phòng ngừa các bệnh do phế cầu khuẩn ngày càng được quan tâm, đặc biệt ở người lớn tuổi và người có bệnh nền. Trong số các loại vắc xin hiện hành, hai loại phổ biến nhất là phế cầu 20 (Prevenar 20) và phế cầu 23 (Pneumovax 23). Nhiều người đặt câu hỏi: Nên chọn loại nào? Loại nào bảo vệ tốt hơn? Lựa chọn đúng vắc xin phế cầu phù hợp là điều quan trọng. Bài viết sau sẽ giúp bạn so sánh phế cầu 20 và phế cầu 23 một cách rõ ràng và dễ hiểu.

Tổng quan về hai loại vắc xin: Phế cầu 20 và phế cầu 23

Prevenar 20 (PCV20) là vắc xin liên hợp phế cầu khuẩn (pneumococcal conjugate vaccine) thế hệ mới, được Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) phê duyệt sử dụng từ năm 2021. Vắc xin này bao gồm 20 huyết thanh Streptococcus pneumoniae: 1, 3, 4, 5, 6A, 6B, 7F, 8, 9V, 10A, 11A, 12F, 14, 15B, 18C, 19A, 19F, 22F, 23F và 33F. Các huyết thanh này được lựa chọn dựa trên dữ liệu dịch tễ học về tỷ lệ mắc bệnh xâm lấn và kháng kháng sinh. Prevenar 20 được chỉ định phòng ngừa:

• Bệnh xâm lấn do phế cầu ở những trẻ từ 6 tuần tuổi trở lên do vi khuẩn Streptococcus pneumoniae huyết thanh nhóm 1, 3, 4, 5, 6A, 6B, 7F, 8, 9V, 10A, 11A, 12F, 14, 15B, 18C, 19A, 19F, 22F, 23F và 33F gây ra.
• Viêm phổi ở người ≥ 18 tuổi.
• Viêm tai giữa ở trẻ từ 6 tuần đến 5 tuổi do các huyết thanh phế cầu thường gây bệnh như 4, 6B, 9V, 14, 18C, 19F và 23F.

Pneumovax 23 (PPSV23) là vắc xin polysaccharide, không liên hợp, đã được sử dụng từ lâu trong tiêm chủng người trưởng thành. vắc xin này bao phủ 23 huyết thanh phế cầu khuẩn, bao gồm: 1, 2, 3, 4, 5, 6B, 7F, 8, 9N, 9V, 10A, 11A, 12F, 14, 15B, 17F, 18C, 19F, 19A, 20, 22F, 23F và 33F. Một số trong đó không có trong PCV20, chẳng hạn như type 2, 9N, 17F và 20. Pneumovax 23 được FDA chấp thuận để phòng ngừa bệnh phế cầu khuẩn ở người ≥ 50 tuổi và người ≥ 2 tuổi có nguy cơ cao.  

Để so sánh phế cầu 20 và phế cầu 23, chúng ta cần xét trên nhiều khía cạnh: Phạm vi bảo vệ, cơ chế miễn dịch, đối tượng phù hợp, và lịch tiêm chủng.

• Phạm vi bảo vệ: Pneumovax 23 bao phủ nhiều chủng hơn (23 type) so với Prevenar 20 (20 type), nhưng Prevenar 20 lại bao gồm nhiều chủng thường gây bệnh nặng hiện nay.
• Cơ chế kích thích miễn dịch: Prevenar 20 là vắc xin liên hợp, có khả năng kích hoạt miễn dịch tế bào T, giúp tạo ra trí nhớ miễn dịch và đáp ứng mạnh mẽ hơn. Pneumovax 23 chỉ kích hoạt miễn dịch thông qua kháng thể tạm thời, không tạo trí nhớ miễn dịch.
• Hiệu lực lâu dài: Nghiên cứu cho thấy Prevenar 20 có khả năng duy trì kháng thể bền hơn theo thời gian.
• Tương tác với lịch tiêm vắc xin khác: Prevenar 20 có thể được kết hợp hiệu quả hơn trong các lịch tiêm chủng đa vắc xin (đặc biệt với vắc xin cúm, COVID-19).

So sánh phế cầu 20 và phế cầu 23: Nên chọn loại nào cho từng đối tượng?

Việc lựa chọn giữa phế cầu 20 (Prevenar 20) và phế cầu 23 (Pneumovax 23) phụ thuộc vào độ tuổi, tình trạng sức khỏe, và tiền sử tiêm chủng của mỗi người. Dưới đây là những khuyến nghị cụ thể về việc chọn loại vắc xin nào cho từng nhóm đối tượng, giúp bác sĩ đưa ra quyết định phù hợp.

Người từ 65 tuổi trở lên

• Prevenar 20: Được khuyến nghị tiêm đơn lẻ cho hầu hết người ≥ 65 tuổi chưa từng tiêm vắc xin phế cầu. Lý do là vì vắc xin này vừa có độ bao phủ rộng vừa tạo miễn dịch mạnh.
• Pneumovax 23: Có thể được chỉ định sau khi đã tiêm Prevenar 13 trước đó, với khoảng cách tối thiểu 1 năm. Nếu chưa từng tiêm bất kỳ loại nào, Pneumovax 23 có thể được cân nhắc nếu Prevenar 20 không có sẵn.

Người có bệnh lý nền mạn tính (đái tháo đường, COPD, suy tim…)

• Prevenar 20: Được ưu tiên do hiệu quả miễn dịch cao hơn và dễ dàng tích hợp vào lịch tiêm chủng định kỳ.
• Pneumovax 23: Có thể kết hợp nếu bệnh nhân đã tiêm Prevenar 13 trước đó, nhưng hiệu quả trong nhóm có miễn dịch suy yếu thường kém hơn.

Người suy giảm miễn dịch (cấy ghép, HIV, ung thư đang hóa trị…)

• Trong nhiều hướng dẫn, cả hai loại vắc xin đều được sử dụng, nhưng Prevenar 20 được tiêm trước để tạo đáp ứng miễn dịch tốt hơn, sau đó mới bổ sung Pneumovax 23 sau 8 tuần để mở rộng phạm vi bảo vệ.
• Tuy nhiên, trong thực tế lâm sàng, Prevenar 20 đơn độc ngày càng được xem là đủ mạnh để thay thế phác đồ tiêm hai loại vắc xin ở nhiều bệnh nhân.

Ưu nhược điểm của từng loại: Chọn lựa cá nhân hóa

Khi so sánh phế cầu 20 và phế cầu 23, mỗi loại có điểm mạnh và điểm hạn chế riêng, tùy theo nhu cầu và tình trạng sức khỏe của người tiêm.

• Prevenar 20 là vắc xin liên hợp, có khả năng kích hoạt miễn dịch mạnh và tạo trí nhớ miễn dịch – nghĩa là bảo vệ lâu dài hơn. Loại này bao phủ 20 chủng phế cầu phổ biến, đáp ứng tốt với người lớn tuổi và người có bệnh nền. Ưu điểm lớn là chỉ cần tiêm một liều duy nhất, ít tác dụng phụ và dễ phối hợp với các vắc xin khác.
• Pneumovax 23 bao phủ nhiều chủng hơn (23 loại), trong đó có một số chủng không có trong Prevenar 20. Tuy nhiên, vì là vắc xin đa đường (polysaccharide), nó không tạo trí nhớ miễn dịch và hiệu quả có thể giảm theo thời gian, nhất là ở người lớn tuổi. Ngoài ra, Pneumovax 23 thường cần phối hợp với một vắc xin khác để đạt hiệu quả tối ưu.

Xu hướng hiện tại trong các khuyến cáo tiêm chủng

Trong những năm gần đây, xu hướng tiêm chủng tại các quốc gia có hệ thống y tế phát triển như Hoa Kỳ đang dần chuyển dịch theo hướng ưu tiên sử dụng Prevenar 20 (PCV20) như một giải pháp tiêm đơn lẻ, đặc biệt đối với người trưởng thành chưa từng được tiêm vắc xin phế cầu trước đó. Khuyến cáo này đến từ Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) và được nhiều tổ chức y tế khác áp dụng nhờ vào những ưu điểm rõ rệt:

• Hiệu quả bảo vệ cao đối với các chủng phế cầu nguy hiểm phổ biến hiện nay, bao gồm cả các chủng kháng thuốc.
• Giảm số lần tiêm so với phác đồ cũ (không cần kết hợp với PPSV23), giúp tăng sự tuân thủ của người dân.
• Đơn giản hóa lịch tiêm chủng, hỗ trợ tiết kiệm nguồn lực y tế và giảm chi phí điều trị lâu dài.

Tuy nhiên, Pneumovax 23 (PPSV23) – vắc xin polysaccharide 23 chủng vẫn giữ vai trò nhất định trong lộ trình tiêm chủng mở rộng, đặc biệt là đối với những người đã từng tiêm Prevenar 13 (PCV13) trước đó. PPSV23 cũng được xem xét bổ sung trong các chiến lược phòng bệnh tại những khu vực có nguy cơ cao hoặc lưu hành các chủng phế cầu đặc biệt không nằm trong phổ bảo vệ của PCV20. 

Dù cả hai loại vắc xin đều có giá trị trong phòng ngừa bệnh do phế cầu khuẩn, nhưng so sánh phế cầu 20 và phế cầu 23 cho thấy Prevenar 20 có nhiều ưu điểm vượt trội: Đáp ứng miễn dịch mạnh, đơn giản hóa lịch tiêm, ít tác dụng phụ và phù hợp với xu hướng mới của y học dự phòng. Tuy nhiên, mỗi người có đặc điểm sức khỏe riêng, do đó việc lựa chọn vắc xin phù hợp nhất vẫn cần được thực hiện dưới sự tư vấn của bác sĩ. Hy vọng bài viết này của Trung tâm Tiêm chủng Long Châu đã mang đến cho bạn thông tin hữu ích trong việc lựa chọn vắc xin phòng ngừa phế cầu phù hợp. Nếu bạn vẫn còn băn khoăn về lịch tiêm, mũi nhắc hay đối tượng tiêm, hãy đến ngay Trung tâm Tiêm chủng Long Châu để nhận tư vấn chi tiết và tiêm chủng an toàn, hiệu quả.