Sán chó lên não là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Sán chó lên não thực chất là tình trạng nhiễm ấu trùng giun đũa chó mèo (Toxocara canis hoặc Toxocara cati) khi chúng di chuyển đến hệ thần kinh trung ương. Đây là một dạng hiếm gặp của bệnh lý nhiễm Toxocara, thường được gọi là hội chứng ấu trùng di chuyển nội tạng thần kinh.

Nguyên nhân gây bệnh là do con người vô tình nuốt phải trứng giun Toxocara có trong đất, thực phẩm hoặc tay bị nhiễm bẩn từ phân chó mèo. Sau khi vào cơ thể, trứng nở thành ấu trùng, di chuyển theo đường máu và có thể xâm nhập vào não, gây phản ứng viêm mạnh.

Triệu chứng thường không điển hình, nhưng người bệnh có thể gặp đau đầu, co giật, rối loạn ý thức, yếu liệt hoặc thậm chí thay đổi hành vi. Vì dễ nhầm lẫn với các bệnh thần kinh khác, việc chẩn đoán cần dựa vào tiền sử tiếp xúc, xét nghiệm huyết thanh và hình ảnh học để phát hiện tổn thương đặc trưng.

 Những dấu hiệu và triệu chứng của sán chó lên não

Khi ấu trùng Toxocara di chuyển và ký sinh tại hệ thần kinh trung ương, người bệnh có thể xuất hiện nhiều biểu hiện bất thường. Các triệu chứng sán chó lên não thường gặp gồm:

• Đau đầu kéo dài, tái phát nhiều lần.
• Co giật hoặc động kinh.
• Rối loạn ý thức, lú lẫn, mất tập trung.
• Yếu hoặc liệt một bên cơ thể.
• Rối loạn hành vi, thay đổi tính cách bất thường.
• Buồn nôn, nôn ói kèm theo đau đầu dữ dội.
• Rối loạn thị giác nếu tổn thương lan sang vùng não liên quan đến thị giác.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh sán chó lên não

Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, sán chó lên não có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm như động kinh mạn tính, rối loạn tâm thần, suy giảm trí nhớ, liệt nửa người hoặc mất chức năng vận động. Trong những trường hợp nặng, tổn thương thần kinh lan rộng có thể dẫn đến hôn mê, thậm chí tử vong.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Người bệnh nên đến gặp bác sĩ ngay khi xuất hiện các triệu chứng bất thường như đau đầu dữ dội, co giật, yếu liệt tay chân, rối loạn thị giác hoặc thay đổi hành vi, tâm thần. 

Việc thăm khám sớm giúp chẩn đoán chính xác nguyên nhân và điều trị kịp thời, tránh để bệnh tiến triển gây biến chứng nguy hiểm.

Nguyên nhân chính gây sán chó lên não là do nhiễm ấu trùng giun đũa chó, mèo (Toxocara canis, Toxocara cati). Người thường bị nhiễm khi:

• Nuốt phải trứng giun có trong đất, cát, rau sống, nước hoặc thực phẩm bị ô nhiễm phân chó, mèo.
• Tiếp xúc trực tiếp với chó mèo mang mầm bệnh, đặc biệt khi không rửa tay sạch trước khi ăn.
• Thói quen ăn uống không đảm bảo vệ sinh, như ăn rau sống không rửa kỹ hoặc uống nước chưa đun sôi.

Những ai có nguy cơ mắc phải sán chó lên não?

Những người có nguy cơ cao mắc phải sán chó lên não thường liên quan đến yếu tố dịch tễ và thói quen sinh hoạt. Bệnh xuất hiện ở cả trẻ em và người lớn, nhưng trẻ em 2 đến 10 tuổi có tỷ lệ mắc cao hơn do hay chơi đất, cát và ít chú ý đến vệ sinh tay.

Người nuôi chó mèo, đặc biệt là không tẩy giun định kỳ cho thú cưng, cũng dễ nhiễm bệnh hơn. Ngoài ra, những cộng đồng sống ở vùng nông thôn, nơi chó mèo thả rông và điều kiện vệ sinh kém, có tỷ lệ nhiễm Toxocara cao. 

Một số nghiên cứu ghi nhận tỷ lệ huyết thanh dương tính với Toxocara có thể lên đến 30 đến 40% ở các nước đang phát triển, phản ánh nguy cơ phơi nhiễm rộng rãi trong cộng đồng.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải sán chó lên não

Các yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải sán chó lên não bao gồm:

• Không rửa tay sạch trước khi ăn hoặc sau khi tiếp xúc với đất, cát, chó mèo.
• Trẻ em hay chơi đất, cát và có thói quen đưa tay hoặc đồ vật bẩn vào miệng.
• Nuôi chó mèo nhưng không tẩy giun định kỳ, để chúng phóng uế bừa bãi.
• Ăn rau sống, thực phẩm không rửa kỹ hoặc chưa nấu chín, có thể chứa trứng sán.
• Sống ở khu vực vệ sinh kém, nông thôn, vùng ngoại ô nơi chó mèo thả rông.
• Hệ miễn dịch suy yếu (người già, trẻ nhỏ, người mắc bệnh mạn tính), dễ bị ký sinh trùng xâm nhập và gây bệnh nặng hơn.

Phương pháp chẩn đoán và xét nghiệm sán chó lên não

Để chẩn đoán sán chó lên não, bác sĩ thường kết hợp khai thác bệnh sử, triệu chứng lâm sàng và các xét nghiệm cận lâm sàng nhằm xác định chính xác tình trạng bệnh. Một số phương pháp thường được sử dụng gồm:

• Xét nghiệm huyết thanh ELISA: Giúp phát hiện kháng thể kháng Toxocara canis trong máu, là xét nghiệm có giá trị cao trong chẩn đoán bệnh sán chó.
• Công thức máu: Ghi nhận tình trạng tăng bạch cầu ái toan - dấu hiệu đặc trưng gợi ý nhiễm ký sinh trùng.
• Chẩn đoán hình ảnh (MRI hoặc CT scan não): Hỗ trợ phát hiện tổn thương dạng nốt hoặc ổ viêm bất thường trong não do sán di chuyển.
• Khám lâm sàng thần kinh: Đánh giá các rối loạn về vận động, cảm giác, thị giác hoặc trí nhớ, giúp định hướng vị trí tổn thương.
• Sinh thiết mô (trường hợp hiếm): Được thực hiện khi cần loại trừ các nguyên nhân khác, tuy nhiên ít áp dụng trong thực hành thường quy.

Điều trị sán chó lên não

Nội khoa

Điều trị sán chó lên não thường bao gồm phối hợp nội khoa và ngoại khoa tùy theo mức độ tổn thương và triệu chứng của người bệnh.

Về nội khoa, bác sĩ thường sử dụng thuốc diệt ký sinh trùng như albendazole hoặc mebendazole nhằm tiêu diệt ấu trùng Toxocara. Bên cạnh đó, thuốc chống viêm corticoid có thể được kê đơn để giảm phản ứng viêm và phù não. Trong một số trường hợp, thuốc chống co giật cũng được dùng khi bệnh nhân có triệu chứng động kinh hoặc co giật tái phát.

Ngoại khoa

Về ngoại khoa, can thiệp phẫu thuật được cân nhắc khi xuất hiện ổ tổn thương lớn, gây chèn ép nhu mô não hoặc khi có biến chứng nặng mà điều trị nội khoa không hiệu quả. Mục tiêu là loại bỏ tổn thương, giảm áp lực nội sọ và cải thiện triệu chứng thần kinh.

Những thói quen sinh hoạt giúp hạn chế diễn tiến của sán chó lên não

Chế độ sinh hoạt

Bạn có thể hạn chế diễn tiến bệnh bằng các biện pháp sau:

• Tuân thủ đúng phác đồ điều trị và tái khám định kỳ theo hướng dẫn của bác sĩ.
• Nghỉ ngơi hợp lý, tránh làm việc quá sức để giảm áp lực lên hệ thần kinh.
• Giữ vệ sinh cá nhân, rửa tay bằng xà phòng trước khi ăn và sau khi tiếp xúc với vật nuôi.
• Quản lý và tẩy giun định kỳ cho chó mèo trong gia đình.
• Hạn chế tiếp xúc với đất, cát có nguy cơ nhiễm bẩn từ phân chó mèo.

Chế độ dinh dưỡng

Người bệnh nên duy trì chế độ ăn đầy đủ dưỡng chất, tăng cường thực phẩm giàu vitamin và khoáng chất nhằm nâng cao sức đề kháng. Rau xanh, trái cây tươi, ngũ cốc nguyên hạt, cá và thịt nạc giúp hỗ trợ quá trình hồi phục tổn thương thần kinh. Đồng thời, cần uống đủ nước, hạn chế đồ ăn nhiều dầu mỡ, đường và rượu bia để giảm gánh nặng chuyển hóa cho cơ thể.

Phòng ngừa sán chó lên não

Phòng ngừa sán chó lên não hiện chưa có biện pháp đặc hiệu bằng vắc xin, vì đến nay chưa có loại vắc xin nào phòng ngừa hiệu quả bệnh lý do Toxocara canis gây ra.

Các biện pháp không đặc hiệu giữ vai trò quan trọng, bao gồm:

• Rửa tay sạch bằng xà phòng trước khi ăn và sau khi tiếp xúc với đất, cát hoặc vật nuôi.
• Quản lý phân chó mèo, dọn dẹp vệ sinh môi trường sống thường xuyên.
• Tẩy giun định kỳ cho chó mèo theo khuyến cáo của bác sĩ thú y.
• Ăn chín, uống sôi, không ăn rau sống chưa được rửa sạch.
• Hạn chế để trẻ em chơi đất cát ở nơi có nguy cơ nhiễm bẩn từ phân động vật.

Sán chó lên não là một bệnh lý hiếm gặp nhưng nguy hiểm, có thể gây ra nhiều biến chứng nặng nề nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Việc chủ động phòng ngừa bằng giữ vệ sinh cá nhân, quản lý thú nuôi và xây dựng lối sống lành mạnh đóng vai trò then chốt trong việc bảo vệ sức khỏe. Khi xuất hiện các triệu chứng bất thường liên quan đến thần kinh, người bệnh cần đi khám sớm để được chẩn đoán và điều trị đúng cách, hạn chế tối đa nguy cơ tiến triển nặng.