Phân biệt dịch tiết và dịch thấm: Khác nhau ở những điểm nào?

Việc duy trì sự cân bằng giữa dịch thấm và dịch tiết đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo môi trường nội bào ổn định và hỗ trợ chức năng hoạt động của các cơ quan trong cơ thể. Hiểu rõ vai trò của hai loại dịch này không chỉ giúp chúng ta nắm bắt cơ chế sinh lý của cơ thể mà còn góp phần nâng cao ý thức trong việc bảo vệ và duy trì sức khỏe toàn diện. Tìm hiểu về dịch tiết và dịch thấm trong bài viết sau đây của Tiêm chủng Long Châu nhé!

Thế nào là dịch tiết?

Dịch tiết (Pleural exudate) là loại dịch xuất hiện trong khoang màng phổi, thường liên quan đến các quá trình viêm nhiễm hoặc bệnh lý, được tạo ra bởi các tế bào hoặc mao mạch tại màng phổi, chủ yếu liên quan đến các phản ứng viêm. Khi tình trạng viêm xảy ra, cơ thể sẽ tiết dịch nhằm bảo vệ màng phổi và giảm mức độ viêm nhiễm.

Dịch tiết thường gặp trong nhiều bệnh lý về phổi như viêm phổi, lao, ung thư phổi, viêm màng phổi hoặc các bệnh tăng sinh khác. Các triệu chứng điển hình của tình trạng này bao gồm khó thở, đau tức ngực và ho.

Thế nào là dịch thấm?

Dịch thấm màng phổi (Pleural transudates) là dạng dịch tích tụ trong khoang màng phổi, chủ yếu hình thành do sự rò rỉ chất lỏng từ mao mạch vào khoang này. Nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này là sự mất cân bằng áp suất giữa lòng mạch và khoang màng phổi, khiến dịch bị đẩy ra ngoài mà không làm thay đổi tính thấm của thành mạch. Thành phần của dịch thấm khá đơn giản, gần giống với huyết tương, chủ yếu chứa nước, các ion khoáng và một lượng nhỏ protein. Vì vậy, dịch này thường trong suốt, ít đặc và không có đặc điểm viêm nhiễm.

Không giống như dịch tiết, dịch thấm không phải là hậu quả của phản ứng viêm mà thường liên quan đến các rối loạn cơ chế điều hòa dịch trong cơ thể. Một số nguyên nhân phổ biến gây ra dịch thấm bao gồm suy tim sung huyết, khi áp lực tĩnh mạch phổi tăng cao dẫn đến rò rỉ dịch vào khoang màng phổi; xơ gan, làm giảm nồng độ albumin trong máu, khiến áp suất keo giảm và dịch dễ thoát ra; suy thận, khiến cơ thể tích nước và muối, dẫn đến dịch đọng trong khoang màng phổi; hoặc cổ trướng, khi dịch dư thừa trong ổ bụng di chuyển lên qua cơ hoành.

Triệu chứng của dịch thấm trong khoang màng phổi thường không đặc hiệu, bao gồm khó thở, đau tức ngực và ho khan. Mức độ biểu hiện tùy thuộc vào lượng dịch tích tụ. Nếu dịch thấm chỉ xuất hiện với số lượng nhỏ, người bệnh có thể không cảm nhận được triệu chứng rõ ràng. Tuy nhiên, khi lượng dịch tăng lên nhiều, nó có thể chèn ép phổi, gây khó thở ngay cả khi nghỉ ngơi. Việc chẩn đoán dịch thấm thường dựa trên xét nghiệm dịch màng phổi theo tiêu chuẩn Light, kết hợp với các phương pháp hình ảnh như X-quang hoặc siêu âm. Điều trị chủ yếu tập trung vào kiểm soát nguyên nhân gốc rễ để hạn chế sự tích tụ dịch trong khoang màng phổi.

Dịch tiết và dịch thấm khác nhau như thế nào?

Dịch thấm và dịch tiết đều là hai dạng dịch trong khoang màng phổi nhưng có sự khác biệt rõ rệt về nguyên nhân, thành phần cũng như mức độ ảnh hưởng đến sức khỏe.

Nguyên nhân hình thành

Dịch thấm xuất hiện do sự rối loạn cơ chế điều hòa áp suất trong cơ thể, thường liên quan đến các bệnh lý như suy tim, suy thận hoặc tràn dịch do bệnh gan.

Dịch tiết thường phát sinh do viêm nhiễm trong màng phổi, khi các mao mạch và tế bào tại đây sản xuất dịch nhằm bảo vệ và hạn chế tình trạng viêm.

Thành phần cấu tạo

Dịch thấm chứa ít protein hơn và có thành phần tương tự dịch mao mạch, chủ yếu bao gồm nước và ion.

Dịch tiết có hàm lượng protein cao hơn, đồng thời có thể chứa nhiều tế bào viêm và trong một số trường hợp có mủ, phản ánh quá trình viêm diễn ra trong khoang màng phổi.

Đặc tính viêm nhiễm

Dịch thấm không gây ra phản ứng viêm trong màng phổi.

Dịch tiết thường liên quan đến tình trạng viêm và có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng hơn.

Triệu chứng lâm sàng

Cả hai loại dịch đều có thể gây khó thở, đau ngực và ho. Tuy nhiên, các triệu chứng của dịch tiết thường biểu hiện rõ ràng hơn và nghiêm trọng hơn so với dịch thấm.

Chẩn đoán phân biệt dịch thấm và dịch tiết

Phản ứng Rivalta

Phản ứng Rivalta là một phương pháp đơn giản để xác định loại dịch màng phổi:

• Dương tính (+): Khi nhỏ vài giọt dịch vào dung dịch acid acetic, nếu xuất hiện hiện tượng kết tủa khói trắng, điều này cho thấy dịch màng phổi là dịch tiết. Thông thường, dịch này có hàm lượng protein trên 30g/L và thường liên quan đến các tình trạng viêm nhiễm.

• Âm tính (-): Nếu không có hiện tượng trên, dịch được xác định là dịch thấm, với hàm lượng protein dưới 30g/L. Loại dịch này thường xuất hiện trong các bệnh lý như xơ gan hoặc hội chứng thận hư.

Tiêu chuẩn Light

Tiêu chuẩn Light là phương pháp chẩn đoán dựa trên xét nghiệm sinh hóa dịch màng phổi, với các tiêu chí sau:

• Tỷ lệ protein trong dịch màng phổi/protein huyết tương > 0.5;

• Tỷ lệ LDH trong dịch màng phổi/LDH huyết tương > 0.6;

• LDH trong dịch màng phổi > 2/3 giới hạn trên của mức bình thường (ULN).

Nếu thỏa mãn ít nhất một trong ba tiêu chí trên, dịch được xếp vào nhóm dịch tiết. Ngược lại, nếu không đạt bất kỳ tiêu chí nào, dịch được xác định là dịch thấm.

Lưu ý: Tiêu chuẩn Light có độ nhạy cao (98-99%) nhưng độ đặc hiệu chỉ khoảng 74%, do đó vẫn có khoảng 15-20% trường hợp dịch thấm bị chẩn đoán nhầm là dịch tiết. Điều này thường gặp ở bệnh nhân suy tim sung huyết đã sử dụng thuốc lợi tiểu trước khi chọc dò dịch.

Siêu âm trong chẩn đoán

Siêu âm là phương pháp hình ảnh hỗ trợ phân biệt dịch thấm và dịch tiết, đặc biệt hữu ích ở bệnh nhân cao tuổi, thể trạng yếu hoặc không thể thực hiện chọc dò. Một số đặc điểm siêu âm giúp nhận diện loại dịch:

• Độ dày của dịch: Dịch tiết có xu hướng dày hơn so với dịch thấm.

• Độ đồng nhất: Dịch thấm thường trong và đồng nhất, không có cặn hoặc bọt khí. Trong khi đó, dịch tiết thường có cặn hoặc bọt khí do chứa nhiều tế bào viêm.

• Phân bố trong khoang màng phổi: Dịch thấm thường phân bố đồng đều, trong khi dịch tiết có thể tập trung không đều hoặc có cấu trúc không đồng nhất.

Mặc dù siêu âm mang lại nhiều thông tin hữu ích, nhưng nó không thể thay thế hoàn toàn xét nghiệm sinh hóa. Vì vậy, cần kết hợp nhiều phương pháp để đạt được kết quả chẩn đoán chính xác nhất.

Việc nắm rõ các loại dịch trong khoang màng phổi, bao gồm dịch thấm và dịch tiết, đóng vai trò quan trọng trong quá trình chẩn đoán và điều trị các bệnh lý liên quan. Sự khác biệt giữa hai loại dịch này không chỉ được xác định dựa trên nguyên nhân hình thành, thành phần, hay đặc điểm viêm nhiễm mà còn thông qua các phương pháp chẩn đoán như phản ứng Rivalta, tiêu chuẩn Light và siêu âm. Xác định chính xác dịch thấm hay dịch tiết giúp bác sĩ đưa ra phương án điều trị thích hợp, góp phần nâng cao hiệu quả điều trị và cải thiện sức khỏe bệnh nhân.