Ốm nghén là gì? Triệu chứng, nguyên nhân, chẩn đoán và điều trị

Ốm nghén là tình trạng buồn nôn và nôn ói trong thai kỳ. Đây là một tình trạng thường gặp, ảnh hưởng đến khoảng 70% phụ nữ trong 3 tháng đầu thai kỳ. Có nhiều cách xử trí tại nhà để giảm ốm nghén, bao gồm thay đổi chế độ ăn uống và lối sống.

Ốm nghén có thể bắt đầu sớm từ tuần thai thứ 6, nhưng thời điểm chính xác có thể khác nhau ở mỗi người. Hầu hết phụ nữ sẽ có dấu hiệu ốm nghén trước tuần thai thứ 9. Đối với đa số phụ nữ, ốm nghén thường nặng nhất vào khoảng tuần thứ 8 đến tuần thứ 10 của thai kỳ. Tuy nhiên, thời điểm này cũng có sự khác biệt, và không phải ai cũng trải qua giai đoạn giống nhau.

Ốm nghén thường cải thiện hoặc biến mất vào khoảng tuần thai thứ 13 (cuối tam cá nguyệt đầu tiên). Tuy nhiên, một số phụ nữ có thể vẫn có triệu chứng kéo dài đến đầu tam cá nguyệt thứ hai (từ tuần 14 đến tuần 27 của thai kỳ). Trong một số ít trường hợp hiếm gặp, ốm nghén có thể kéo dài cho đến khi sinh.

Những dấu hiệu và triệu chứng của ốm nghén

Triệu chứng thường gặp nhất là buồn nôn và nôn, có thể xuất hiện bất cứ lúc nào trong ngày. Một số thai phụ mô tả cảm giác ốm nghén như sau:

• Ợ nóng hoặc trào ngược.
• Say sóng hoặc say tàu xe.
• Có thứ gì đó mắc kẹt trong cổ họng của họ.
• Cơn đói cồn cào.

Ngoài ra, ốm nghén còn kèm theo:

• Nhạy cảm với mùi vị, đặc biệt là mùi thức ăn hoặc mùi nồng.
• Chán ăn, thay đổi khẩu vị, thèm ăn bất thường.
• Mệt mỏi, chóng mặt, dễ cáu gắt.
• Sụt cân nhẹ trong giai đoạn đầu thai kỳ.

Biến chứng có thể gặp khi ốm nghén

Những biến chứng có thể gặp khi bị ốm nghén bạn có thể biết:

• Mất nước và rối loạn điện giải do nôn nhiều làm cơ thể thiếu nước, gây mệt mỏi, chóng mặt.
• Sụt cân nhanh chóng vì mẹ bầu có thể giảm >5% trọng lượng cơ thể trong thời gian ngắn.
• Thiếu dinh dưỡng ăn uống kém dẫn đến mệt mỏi, ảnh hưởng sự phát triển thai nhi.
• Tổn thương đường tiêu hóa do nôn kéo dài có thể gây viêm dạ dày, đau rát họng và thực quản.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Hãy đi khám bác sĩ chuyên khoa phụ sản ngay nếu bạn có một trong những triệu chứng và dấu hiệu sau:

• Nôn ói liên tục và không kiểm soát, khiến cơ thể không giữ được thức ăn hay nước uống.
• Sụt cân nhanh hoặc nhiều, thường trên 5% trọng lượng cơ thể trong giai đoạn đầu thai kỳ.
• Có dấu hiệu mất nước như tiểu ít, nước tiểu sẫm màu, khát nhiều, chóng mặt hoặc kiệt sức.
• Nôn ra máu hoặc chất nôn màu nâu đen, kèm đau bụng hay sốt.
• Mệt mỏi quá mức, không thể sinh hoạt bình thường, ảnh hưởng đến sức khỏe của mẹ và thai nhi.

Những nguyên nhân gây ra tình trạng ốm nghén có thể bạn chưa biết:

• Thay đổi hormone thai kỳ do sự gia tăng hormone hCG và estrogen gây kích thích buồn nôn.
• Hệ tiêu hóa nhạy cảm do nhu động ruột chậm lại khiến thức ăn khó tiêu hóa, dễ gây khó chịu.
• Nhạy cảm với mùi vị vì thai phụ thường dễ bị kích ứng bởi mùi nồng hoặc thức ăn nhiều dầu mỡ.
• Yếu tố tâm lý căng thẳng, lo lắng khi mang thai làm tăng nguy cơ buồn nôn, nôn ói.
• Cơ chế bảo vệ tự nhiên của cơ thể phản ứng để tránh thức ăn có hại, bảo vệ sự phát triển của thai nhi.

Những ai có nguy cơ mắc phải ốm nghén?

Những đối tượng có nguy cơ cao bị ốm nghén gồm:

• Phụ nữ mang thai lần đầu vì cơ thể chưa quen với sự thay đổi nội tiết nên dễ xuất hiện ốm nghén.
• Người có tiền sử gia đình bị ốm nghén nặng, yếu tố di truyền làm tăng nguy cơ mắc.
• Thai phụ mang đa thai do nồng độ hormone cao hơn bình thường khiến triệu chứng rõ rệt hơn.
• Người có cơ địa nhạy cảm dễ bị say xe, rối loạn tiêu hóa hoặc hay buồn nôn trước đó.
• Người từng bị ốm nghén ở lần mang thai trước thì nguy cơ dễ tái diễn trong lần mang thai sau.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải ốm nghén

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải ốm nghén:

• Phụ nữ mang thai ở độ tuổi dưới 25 dễ bị ốm nghén hơn.
• Tiền sử đau nửa đầu hoặc rối loạn tiền đình làm tăng khả năng buồn nôn, chóng mặt khi mang thai.
• Mức độ căng thẳng cao cụ thể stress kéo dài khiến cơ thể dễ phản ứng mạnh với sự thay đổi hormone.
• Thừa cân hoặc béo phì do lượng mỡ thừa ảnh hưởng đến chuyển hóa hormone, tăng nguy cơ nghén nặng.
• Chế độ ăn uống không cân bằng, thiếu chất dinh dưỡng, đặc biệt là vitamin B6, có thể làm nặng thêm triệu chứng.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán ốm nghén

Bác sĩ sẽ dựa vào triệu chứng buồn nôn, nôn và tiền sử thai kỳ để đánh giá. Ngoài ra bác sĩ sẽ tiến hành một số xét nghiệm giúp đánh giá tình trạng của bạn:

• Đo cân nặng, kiểm tra dấu hiệu mất nước: Giúp xác định mức độ ảnh hưởng của ốm nghén.
• Xét nghiệm máu và nước tiểu: Kiểm tra điện giải, đường huyết, chức năng gan thận.
• Siêu âm thai: Loại trừ nguyên nhân khác như đa thai hoặc thai trứng gây nghén nặng.

Điều trị ốm nghén

Nội khoa

Đây là lựa chọn đầu tiên và thường áp dụng cho đa số thai phụ bị ốm nghén mức độ nhẹ đến vừa. Các biện pháp này giúp kiểm soát triệu chứng và duy trì sức khỏe cho cả mẹ và bé.

• Điều chỉnh lối sống bằng cách ăn nhiều bữa nhỏ, tránh thức ăn dầu mỡ, uống đủ nước.
• Thuốc chống nôn được bác sĩ kê có thể là vitamin B6, doxylamine hoặc thuốc giảm buồn nôn an toàn.
• Bổ sung dinh dưỡng dùng vitamin và khoáng chất để bù đắp thiếu hụt trong thai kỳ.

Ngoại khoa

Trong những trường hợp ốm nghén nặng, khi điều trị nội khoa không hiệu quả, thai phụ cần được can thiệp tích cực hơn để tránh biến chứng.

• Truyền dịch tĩnh mạch áp dụng khi thai phụ mất nước, rối loạn điện giải do nôn nhiều.
• Can thiệp dinh dưỡng qua ống trong trường hợp không thể ăn uống bằng đường miệng.
• Theo dõi tại bệnh viện nếu bạn bị ốm nghén nặng, nguy cơ ảnh hưởng đến thai nhi.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của ốm nghén

Chế độ sinh hoạt

Những chế độ sinh hoạt giúp bạn hạn chế diễn tiến của ốm nghén mà bạn có thể áp dụng:

• Tránh mùi gây khó chịu, hạn chế tiếp xúc với mùi dầu mỡ, nước hoa hoặc thực phẩm nặng mùi.
• Ngửi mùi hương tươi mát, dễ chịu như chanh, cam hoặc bạc hà.
• Nghỉ ngơi đầy đủ, ngủ đủ giấc, tránh thức khuya để giảm căng thẳng và mệt mỏi.
• Tập luyện nhẹ nhàng như đi bộ, yoga cho bà bầu giúp tuần hoàn máu tốt và giảm triệu chứng nghén.
• Giữ tinh thần thoải mái bằng cách trò chuyện với người thân, nghe nhạc, đọc sách để giảm stress.
• Giữ cho phòng thông thoáng, bật quạt hoặc thỉnh thoảng ra ngoài hít thở không khí trong lành.

Chế độ dinh dưỡng

Những thay đổi nhỏ trong chế độ ăn uống và lối sống có thể giúp giảm đáng kể tình trạng buồn nôn.

• Ăn vài chiếc bánh quy giòn hoặc bánh mì nướng vào buổi sáng để giúp dạ dày ổn định.
• Ăn nhiều bữa nhỏ mỗi ngày thay vì ba bữa lớn, không bỏ bữa.
• Tránh đồ ăn cay và nhiều dầu mỡ, ăn đồ ăn nhạt như chuối, cơm, bánh mì nướng khô, khoai tây nướng, gelatin, nước dùng, trứng hoặc sốt táo.
• Ăn đồ ăn nhẹ giàu dinh dưỡng, giàu protein giữa các bữa ăn, chẳng hạn như sữa chua, bơ đậu phộng trên lát táo hoặc cần tây, phô mai hoặc các loại hạt.
• Uống nhiều chất lỏng, đặc biệt là nước lọc, trong suốt cả ngày.
• Tránh đồ uống có chứa caffeine.
• Luôn mang theo một túi đồ ăn nhẹ khi bạn đi xa nhà.
• Pha trà với gừng xay hoặc thử kẹo gừng.

Phương pháp phòng ngừa ốm nghén

Hiện nay chưa có cách nào ngăn ngừa hoàn toàn ốm nghén, nhưng một số biện pháp dưới đây có thể giúp giảm nguy cơ hoặc làm triệu chứng nhẹ hơn:

• Ăn nhiều bữa nhỏ trong ngày: Thay vì 3 bữa lớn, hãy chia thành 5 - 6 bữa nhỏ để dạ dày không bị quá đầy hoặc quá trống rỗng.
• Tránh thực phẩm dễ gây kích thích: Hạn chế đồ chiên rán, nhiều dầu mỡ, cay nóng hoặc có mùi nặng. Thay vào đó, nên chọn thực phẩm dễ tiêu hóa như cháo, súp, bánh mì, trái cây tươi.
• Ăn nhẹ ngay sau khi thức dậy: Một miếng bánh quy khô hoặc lát bánh mì có thể giúp giảm buồn nôn vào buổi sáng.
• Uống đủ nước: Nên nhấp từng ngụm nhỏ trong ngày, tránh uống quá nhiều một lúc. Có thể chọn nước lọc, nước ấm hoặc trà gừng loãng để hỗ trợ giảm nôn ói.
• Nghỉ ngơi hợp lý: Căng thẳng và mệt mỏi có thể làm triệu chứng nặng hơn. Hãy ngủ đủ giấc và tranh thủ nghỉ ngơi khi cần.
• Tránh mùi gây khó chịu: Mùi thức ăn, khói thuốc lá hoặc nước hoa nồng có thể kích thích buồn nôn. Hãy giữ không gian sống thông thoáng và sạch sẽ.
• Bổ sung vitamin trước khi mang thai: Một số nghiên cứu cho thấy việc dùng vitamin B6 và acid folic từ giai đoạn chuẩn bị mang thai có thể giúp giảm nguy cơ ốm nghén nặng.