Nứt kẽ hậu môn là gì? Những vấn đề cần biết về nứt kẽ hậu môn

Nứt kẽ hậu môn là một vết rách hoặc vết cắt nhỏ ở niêm mạc da xung quanh lỗ hậu môn. Vết rách này thường lộ ra cơ xung quanh hậu môn (cơ thắt hậu môn). Khi cơ này bị tổn thương, nó có thể co kéo các mép vết nứt ra xa hơn gây đau và làm chậm quá trình lành vết thương. Hoạt động đi tiêu cũng có thể cản trở quá trình liền vết nứt.

Nứt kẽ hậu môn được phân loại dựa trên thời gian tồn tại:

• Nứt kẽ hậu môn cấp tính (acute anal fissure): Là vết nứt mới xuất hiện hoặc tồn tại dưới 6 tuần. Hầu hết các vết nứt kẽ hậu môn cấp tính có thể tự lành trong vài ngày đến vài tuần với các biện pháp tự chăm sóc.
• Nứt kẽ hậu môn mãn tính (chronic anal fissure): Là vết nứt đã tồn tại hơn 6 tuần. Những vết nứt mãn tính có thể khó lành hơn và thường cần điều trị chuyên sâu hơn, bao gồm cả thuốc hoặc phẫu thuật và chúng cũng có thể tái phát nhiều lần.

Nứt kẽ hậu môn là một tình trạng rất phổ biến với ước tính có khoảng 1 trong 350 người mắc phải mỗi năm. Nứt kẽ hậu môn đặc biệt phổ biến ở trẻ sơ sinh và phụ nữ mang thai. Có khoảng một nửa số người mắc nứt kẽ hậu môn phát triển tình trạng này trước tuổi 40. Mặc dù có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, nhưng nguy cơ mắc bệnh thường giảm dần theo tuổi tác và ít phổ biến hơn nhiều ở người lớn tuổi.

Những triệu chứng của nứt kẽ hậu môn

Các triệu chứng điển hình của nứt kẽ hậu môn bao gồm:

• Đau quanh hậu môn: Cơn đau thường dữ dội và có xu hướng tệ hơn khi đi đại tiện và kéo dài khoảng một giờ hoặc lâu hơn sau đó. Một số người mô tả cơn đau như nhói, xé, cắt hoặc bỏng rát. Cơn đau có thể lan ra mông, đùi trên hoặc lưng dưới.
• Chảy máu khi đi đại tiện: Máu thường có màu đỏ tươi, xuất hiện trong bồn cầu hoặc trên giấy vệ sinh. Máu trên bề mặt phân hoặc làm đổi màu nước bồn cầu cũng có thể là dấu hiệu.
• Cảm giác nóng rát hoặc ngứa khi đi đại tiện.
• Một cục nhỏ hoặc nốt da gần vết nứt kẽ hậu môn thường gặp hơn ở các trường hợp mãn tính.
• Một số người có thể có dịch tiết có mùi khó chịu.
• Nứt kẽ hậu môn và bệnh trĩ có triệu chứng tương tự nhau. Tuy nhiên, nứt kẽ hậu môn là một vết rách, trong khi trĩ là các tĩnh mạch sưng và viêm. Trĩ phổ biến hơn, nhưng nứt kẽ hậu môn thường gây đau nhiều hơn.

Tác động của nứt kẽ hậu môn với sức khỏe 

Nứt kẽ hậu môn dù không nguy hiểm đến tính mạng nhưng có thể gây đau đớn dữ dội, ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống hàng ngày. Cơn đau nghiêm trọng có thể khiến người bệnh sợ đi đại tiện để tránh cơn đau dẫn đến một vòng luẩn quẩn, khi người bệnh nhịn đi ngoài, phân trở nên lớn hơn và cứng hơn gây đau đớn khi phân được đẩy ra ngoài. Tình trạng này có thể làm trầm trọng thêm khi có táo bón vì nó cản trở quá trình lành vết nứt.

Biến chứng có thể gặp khi mắc nứt kẽ hậu môn

Trong khi nhiều vết nứt kẽ hậu môn tự lành trong vài tuần, các biến chứng có thể phát triển nếu chúng không lành. Những biến chứng này thường liên quan đến các vết nứt mãn tính:

• Thất bại trong việc lành vết thương: Một vết nứt kẽ hậu môn được coi là mãn tính nếu không lành trong vòng 8 tuần. Tình trạng đau và co thắt cơ có thể khiến các cơ hậu môn siết chặt và co giật, kéo vết nứt ra xa hơn và giảm lưu lượng máu đến các mô khiến vết thương khó lành hơn và đau đớn hơn..
• Tái phát: Nứt kẽ hậu môn dễ bị tái phát.
• Vết rách kéo dài đến các cơ xung quanh: Vết nứt có thể kéo dài vào vòng cơ giữ hậu môn đóng lại gọi là cơ thắt hậu môn bên trong. Nếu điều này xảy ra, sẽ làm cho vết nứt kẽ hậu môn khó lành hơn.
• Tắc phân: Táo bón nghiêm trọng không thể đi ngoài và phân bị ứ lại trong ruột già kéo dài gây tắc phân.
• Hẹp hậu môn: Ống hậu môn trở nên hẹp bất thường do co thắt cơ vòng hậu môn hoặc sự co rút của mô sẹo hình thành.
• Lỗ rò hậu môn: Khi vết nứt bị nhiễm trùng, chảy mủ và tạo ra một đường hầm bất thường nối ống hậu môn với các cơ quan xung quanh.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Bạn nên đến gặp bác sĩ khi có các dấu hiệu sau:

• Đau khi đi đại tiện hoặc thấy máu trên phân hoặc giấy vệ sinh sau khi đi đại tiện.
• Các triệu chứng của nứt kẽ hậu môn trở nên tồi tệ hơn hoặc không cải thiện sau 7 ngày tự điều trị.

Nguyên nhân gây nứt kẽ hậu môn thường do chấn thương vùng hậu môn. Các nguyên nhân chính gây ra nứt kẽ hậu môn bao gồm:

• Táo bón và rặn khi đi đại tiện.
• Tiêu chảy thường có tính axit hơn phân bình thường và có thể gây kích ứng, viêm vùng quanh hậu môn, khiến nó dễ bị rách. Đi ngoài thường xuyên hơn cũng làm tăng kích ứng vùng này.
• Mang thai và sinh nở. Nứt kẽ hậu môn xảy ra ở khoảng 1 trong 10 phụ nữ khi sinh con.
• Chấn thương vùng hậu môn gồm quan hệ tình dục qua đường hậu môn hoặc đưa vật thể vào hậu môn cũng có thể làm căng quá mức da và gây nứt.
• Khó đi ngoài ở trẻ sơ sinh.

Các nguyên nhân khác ít phổ biến hơn hoặc các tình trạng bệnh lý đóng góp bao gồm:

• Phẫu thuật hậu môn trước đây.
• Bệnh viêm ruột (Inflammatory bowel disease - IBD) như bệnh Crohn hoặc viêm loét đại tràng. Viêm mãn tính ở đường ruột có thể làm cho niêm mạc ống hậu môn dễ bị rách hơn.
• Nhiễm trùng lây truyền qua đường tình dục (STIs) như herpes hậu môn, giang mai, hoặc HIV.
• Ung thư hậu môn. (Mặc dù nứt kẽ hậu môn thường không liên quan đến ung thư ruột, ung thư hậu môn có thể bắt chước nứt kẽ hậu môn).
• Bệnh lao (Tuberculosis - TB).
• Hăm tã lót trẻ sơ sinh.

Những ai có nguy cơ mắc phải nứt kẽ hậu môn?

Nứt kẽ hậu môn là một tình trạng phổ biến, có thể ảnh hưởng đến bất kỳ ai ở mọi lứa tuổi. Tuy nhiên, một số nhóm người có nguy cơ cao hơn:

• Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ: Nứt kẽ hậu môn rất phổ biến ở trẻ sơ sinh, đặc biệt là trẻ dưới một tuổi, ảnh hưởng khoảng 8 trong số 10 trẻ sơ sinh.
• Người lớn từ 15 đến 40 tuổi: Nứt kẽ hậu môn phổ biến hơn ở nhóm tuổi này, đặc biệt là người lớn từ 20 đến 40 tuổi.
• Phụ nữ mang thai hoặc vừa sinh con: Phụ nữ trong giai đoạn này có nguy cơ cao hơn mắc nứt kẽ hậu môn.

Nguy cơ mắc nứt kẽ hậu môn thường giảm dần theo tuổi tác và chúng ít phổ biến hơn nhiều ở người lớn tuổi.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải nứt kẽ hậu môn

Một số yếu tố dưới đây có thể làm tăng nguy cơ mắc phải nứt kẽ hậu môn:

• Táo bón là nguyên nhân hàng đầu vì việc rặn khi đi đại tiện và đi ngoài phân cứng làm tăng nguy cơ rách niêm mạc hậu môn.
• Phụ nữ sau khi sinh có nguy cơ cao hơn.
• Bệnh Crohn, bệnh viêm ruột (IBD).
• Quan hệ tình dục qua đường hậu môn.
• Mặc dù nứt kẽ hậu môn có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi nhưng phổ biến hơn ở trẻ sơ sinh và người lớn trung niên.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán nứt kẽ hậu môn

Trong hầu hết các trường hợp, việc chẩn đoán có thể được thực hiện bằng cách kiểm tra trực quan vùng da quanh hậu môn. Bệnh nhân sẽ nằm sấp hoặc nghiêng một bên trong khi bác sĩ nhẹ nhàng tách hai bên mông để quan sát. 

Thông thường, không cần các xét nghiệm bổ sung. Tuy nhiên, nếu bác sĩ nghi ngờ một tình trạng viêm ruột gây ra nứt kẽ hậu môn (chẳng hạn như bệnh Crohn) hoặc nếu vết nứt có số lượng và vị trí bất thường hoặc có sự hiện diện của một nốt da ở đầu vết nứt (có thể chỉ ra nứt kẽ mãn tính), bạn có thể cần thêm các xét nghiệm. Các xét nghiệm này có thể bao gồm:

• Nội soi trực tràng (Sigmoidoscopy).
• Nội soi đại tràng (Colonoscopy).

Phương pháp điều trị nứt kẽ hậu môn

Nội khoa

Mục tiêu của điều trị là giảm đau, khó chịu và giúp vết rách lành lại. Hầu hết các vết nứt kẽ hậu môn cấp tính thường tự lành với các biện pháp tự chăm sóc. 

Biện pháp tự chăm sóc tại nhà

• Tắm nước ấm: Ngâm vùng bị ảnh hưởng trong nước ấm khoảng 10-20 phút, vài lần mỗi ngày, đặc biệt sau khi đi đại tiện.
• Vệ sinh cẩn thận: Rửa hậu môn cẩn thận bằng nước sau khi đi đại tiện và lau khô nhẹ nhàng. Không dùng xà phòng hoặc khăn ướt có cồn khi đang bị đau vì có thể gây kích ứng da. Nên dùng giấy vệ sinh mềm hoặc khăn ướt không cồn và không mùi.
• Thuốc giảm đau không kê đơn: Paracetamol hoặc ibuprofen có thể giúp giảm đau. Tránh các loại thuốc giảm đau chứa codeine vì chúng là nguyên nhân phổ biến gây táo bón.
• Tránh táo bón và giữ phân mềm: Ăn nhiều chất xơ, người lớn nên ăn ít nhất 30g chất xơ mỗi ngày. Uống đủ nước, tránh uống quá nhiều đồ uống có cồn hoặc quá nhiều caffeine vì chúng có thể gây mất nước.
• Thói quen đi đại tiện: Đừng bỏ qua cảm giác muốn đi đại tiện. Một số người kiềm chế cảm giác này và trì hoãn việc đi vệ sinh, điều này có thể dẫn đến phân lớn hơn, cứng hơn, khó đi ngoài hơn sau này. 

Thuốc theo toa

• Thuốc bổ sung chất xơ và thuốc nhuận tràng
• Kem hoặc thuốc mỡ gây tê: Các loại kem hoặc thuốc mỡ có chứa thuốc gây tê như lidocaine có thể giúp giảm đau, chỉ nên sử dụng trong 5 - 7 ngày.
• Thuốc mỡ glyceryl trinitrate: Khi bôi vào hậu môn, thuốc này giúp thư giãn cơ xung quanh hậu môn và tăng lưu lượng máu đến vùng da bị tổn thương bằng cách mở rộng các mạch máu.
• Thuốc chẹn kênh canxi: Cũng có thể giúp thư giãn cơ thắt hậu môn và tăng lưu lượng máu đến vùng đó, khuyến khích vết nứt lành lại. Những loại thuốc này đôi khi được đề nghị cho những người không thể sử dụng thuốc mỡ GTN.
• Tiêm botulinum toxin: Một mũi tiêm botulinum toxin (Botox) vào cơ thắt hậu môn cũng có thể được dùng để thư giãn cơ này và giúp nứt kẽ hậu môn lành lại.

Ngoại khoa

Đối với nứt kẽ hậu môn mãn tính (kéo dài hơn 6 tuần), phẫu thuật là một lựa chọn nếu vết nứt không lành hoặc tái phát.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn nặng của nứt kẽ hậu môn

Chế độ dinh dưỡng

Chế độ dinh dưỡng đóng vai trò then chốt trong việc duy trì phân mềm và ngăn ngừa táo bón từ đó giúp vết nứt lành và phòng ngừa tái phát:

• Ăn nhiều chất xơ: Đây là khuyến nghị quan trọng nhất.
• Uống đủ nước: Người lớn nên đặt mục tiêu uống ít nhất hai lít (10-12 cốc) chất lỏng mỗi ngày giúp phân mềm hơn và dễ đi qua hơn.
• Tránh một số thực phẩm: Tránh thức ăn cay và các loại hạt trong thời gian có triệu chứng,vì chúng có thể gây kích ứng thêm. Hạn chế đồ uống có cồn và quá nhiều caffeine vì chúng có thể gây mất nước.

Chế độ sinh hoạt

• Tập thể dục thường xuyên: Tập thể dục ít nhất 30 phút hầu hết các ngày trong tuần (hướng tới 150 phút trở lên mỗi tuần) giúp giữ cho hệ tiêu hóa hoạt động tốt.
• Quản lý các tình trạng bệnh lý khác: Nếu bạn có các tình trạng khác góp phần gây nứt kẽ hậu môn - như bệnh Crohn hoặc hội chứng ruột kích thích (IBS) - hãy tuân thủ điều trị của bạn.
• Vệ sinh vùng hậu môn cẩn thận.
• Tập thói quen đi tiêu đều đặn, đúng giờ mỗi ngày, có thể uống nước ấm và xoa bụng dọc theo khung đại tràng trước khi đi cầu. 

Phương pháp phòng ngừa nứt kẽ hậu môn hiệu quả

Phòng ngừa nứt kẽ hậu môn chủ yếu tập trung vào việc ngăn chặn táo bón và tiêu chảy, hai nguyên nhân hàng đầu gây ra tình trạng này. Tổng thể các biện pháp phòng ngừa hiệu quả:

• Tránh táo bón: Đây là biện pháp phòng ngừa quan trọng nhất giúp phân mềm và dễ đi ngoài mà không cần rặn.
• Tránh tiêu chảy: Cách tốt nhất để ngăn ngừa tiêu chảy là thực hành vệ sinh tốt như rửa tay bằng xà phòng và nước trước khi ăn, trước khi chuẩn bị thức ăn và sau khi đi vệ sinh. Tránh các loại thực phẩm gây khó chịu cho dạ dày của bạn và tuân thủ các hướng dẫn an toàn thực phẩm.
• Không bỏ qua cảm giác muốn đi đại tiện: Đừng trì hoãn việc đi vệ sinh khi cơ thể có tín hiệu, vì việc chờ đợi quá lâu có thể làm phân khô và cứng hơn.
• Thực hành thói quen vệ sinh lành mạnh: Đảm bảo đủ thời gian để đi đại tiện thoải mái mà không rặn và giữ vùng hậu môn sạch sẽ, khô ráo sau mỗi lần đi vệ sinh. Sử dụng giấy vệ sinh mềm, không thuốc nhuộm và không mùi hoặc khăn ướt không cồn.
• Điều trị kịp thời các bệnh lý liên quan đường ruột.