Nhiễm giun sán: Cách nhận biết, các loại giun thường gặp và biện pháp phòng ngừa

Nhiễm giun sán là một trong những dạng bệnh ký sinh trùng thường gặp nhất trên phạm vi toàn cầu. Bệnh chủ yếu lây lan qua trứng giun có trong phân người, làm ô nhiễm đất ở những khu vực không đảm bảo điều kiện vệ sinh. Những loại giun gây nhiễm giun sán phổ biến ở người gồm có giun tròn, giun tóc (Trichuris trichiura) và giun móc (Necator americanus và Ancylostoma duodenale).

Nhiễm giun sán là gì?

Nhiễm giun sán là thuật ngữ dùng để chỉ các loài sinh vật đa bào có kích thước lớn, thường có thể quan sát được bằng mắt thường khi trưởng thành, sống ký sinh trong cơ thể người hoặc động vật như gia súc, gia cầm và vật nuôi.

Các loại giun sán có thể cư trú tại nhiều cơ quan trong cơ thể, song phổ biến nhất là ở ruột. Do mỗi loại giun sán có mức độ nhạy cảm với thuốc khác nhau nên cần thực hiện các xét nghiệm chẩn đoán chính xác loại ký sinh trùng trước khi lựa chọn phác đồ điều trị thích hợp.

Các loại giun sán thường gặp

Những loại giun phổ biến có khả năng ký sinh trong cơ thể con người bao gồm: Giun đũa, giun móc, giun tóc và giun kim.

Giun đũa

Giun đũa có hình dạng dài, tròn, màu hồng nhạt hoặc trắng, đầu và đuôi thon nhọn. Giun cái thường dài từ 20–25cm, trong khi giun đực nhỏ hơn, khoảng 15–17cm.

Trứng giun đũa được thải ra môi trường qua phân và có thể tồn tại trong đất hoặc nước bị ô nhiễm. Con người nhiễm giun đũa chủ yếu qua đường tiêu hóa, thông qua việc ăn rau sống, thực phẩm hoặc uống nước chưa được làm sạch kỹ càng.

Giun đũa không lây từ người sang người. Sau khi nuốt phải trứng giun, cơ thể mất khoảng 5–14 ngày để xuất hiện triệu chứng nhiễm giun.

Giun móc

Giun móc có kích thước nhỏ, con đực dài khoảng 8–11mm, con cái từ 10–13mm. Màu sắc của chúng phụ thuộc vào lượng máu hút được, có thể là hồng, đỏ nâu hoặc trắng sữa.

Loài giun này có hai cặp răng hình móc ở miệng, giúp bám chắc vào thành tá tràng và hút máu vật chủ. Nếu không điều trị, giun móc có thể sống ký sinh trong cơ thể người từ 4–5 năm.

Đường lây nhiễm có thể là qua da, niêm mạc hoặc ăn uống. Những người thường xuyên tiếp xúc với đất nhiễm phân là đối tượng dễ nhiễm nhất.

Qua da: Ấu trùng xuyên qua da, di chuyển theo đường máu đến tim, phổi, rồi quay lại đường tiêu hóa – quá trình này kéo dài khoảng 42–45 ngày.

Qua tiêu hóa: Trứng hoặc ấu trùng giun móc theo thực phẩm hoặc nước bẩn vào ruột và phát triển tại tá tràng hoặc ruột non.

Giun tóc

Giun tóc có phần đầu mảnh dài như sợi tóc, dài gấp đôi phần thân sau. Giun đực dài 30–45mm, giun cái khoảng 30–50mm, màu trắng đục hoặc hồng nhạt.

Chúng thường phát triển ở những khu vực khí hậu nóng ẩm, điều kiện vệ sinh kém, đặc biệt là nơi người dân còn sử dụng phân tươi để bón cây.

Giun lây truyền chủ yếu qua đường tiêu hóa, do ăn phải thực phẩm bị nhiễm trứng giun. Sau khi xâm nhập vào cơ thể, chúng có thể gây tổn thương ở phổi trong vòng 5–14 ngày.

Giun kim

Giun kim có màu trắng sữa, đầu hơi phình. Giun cái dài 9–12mm với đuôi dài và nhọn, còn giun đực ngắn hơn, chỉ từ 2–5mm và có gai sinh dục.

Loài giun này thường gây nhiễm ở trẻ em. Lây truyền xảy ra khi trứng giun bám vào tay do gãi hậu môn rồi đưa lên miệng khi ăn uống hoặc dùng chung vật dụng. Ngoài ra, trứng giun có thể nở thành ấu trùng ngay tại vùng hậu môn và ngược dòng lên ruột già để tiếp tục vòng đời.

Nguyên nhân gây nhiễm giun sán

Một số nguyên nhân phổ biến dẫn đến tình trạng nhiễm giun sán bao gồm:

• Thói quen ăn uống thiếu vệ sinh: Việc tiêu thụ thực phẩm chưa được chế biến kỹ như rau sống, hải sản tươi sống, thịt tái, hoặc các món ăn chưa nấu chín, uống nước chưa đun sôi, ăn rau củ quả chưa rửa sạch dễ tạo điều kiện cho trứng hoặc ấu trùng giun sán xâm nhập vào cơ thể.
• Môi trường sống ô nhiễm: Sống trong điều kiện vệ sinh kém, sử dụng nguồn nước không đảm bảo, thường xuyên tiếp xúc với đất bẩn hoặc không khí ô nhiễm, vệ sinh cá nhân kém (tay không sạch khi ăn uống) đều là những yếu tố làm tăng nguy cơ nhiễm ký sinh trùng đường ruột.
• Tiếp xúc với vật nuôi: Việc nuôi chó, mèo nhưng không kiểm soát tốt vấn đề tẩy giun định kỳ có thể khiến con người nhiễm ấu trùng giun sán từ thú cưng, đặc biệt là giun đũa chó (Toxocara canis), còn gọi là sán chó.
• Thiếu ý thức giữ gìn vệ sinh cho trẻ nhỏ: Trẻ em có thói quen đưa đồ chơi bẩn vào miệng, bốc thức ăn bằng tay chưa rửa sạch, hoặc không rửa tay sau khi đi vệ sinh là nhóm đối tượng dễ bị nhiễm giun sán hơn cả.
• Tập quán ăn uống đặc trưng theo vùng miền: Một số địa phương vẫn duy trì thói quen ăn tiết canh hoặc thịt chưa nấu chín kỹ, dẫn đến nguy cơ nhiễm sán lợn gạo cao hơn so với các khu vực khác.

Dấu hiệu bị nhiễm giun sán

Khi cơ thể bị giun sán xâm nhập, người bệnh thường xuất hiện các biểu hiện rối loạn chức năng tiêu hóa cùng với một số triệu chứng khác như:

• Rối loạn đại tiện: Có thể bị tiêu chảy kéo dài hoặc táo bón.
• Đau bụng vùng quanh rốn, cơn đau xuất hiện nhiều lần và có tính chất dai dẳng.
• Phân có thể xuất hiện giun sán, nhìn thấy bằng mắt thường.
• Với trường hợp nhiễm giun kim, người bệnh – đặc biệt là trẻ nhỏ – thường cảm thấy ngứa ngáy hậu môn vào ban đêm.
• Phân không ổn định: Lúc lỏng, lúc đặc.
• Trẻ nhỏ nhiễm giun thường có biểu hiện biếng ăn, khó chịu, ngủ không yên giấc và hay quấy khóc.
• Cơ thể thiếu hụt vi chất dinh dưỡng như vitamin và khoáng chất do giun cạnh tranh hấp thu trong ruột.
• Một số trường hợp có biểu hiện thiếu máu hoặc đi ngoài kèm máu do tổn thương niêm mạc ruột.

Biện pháp phòng ngừa nhiễm giun sán

Để hạn chế nguy cơ nhiễm giun sán và bảo vệ sức khỏe cho bản thân cũng như cộng đồng, cần áp dụng các biện pháp phòng ngừa sau:

• Đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm: Luôn ăn chín, uống sôi; hạn chế ăn rau sống, thịt tái, hải sản chưa nấu kỹ. Rau củ quả cần được ngâm rửa kỹ với nước sạch hoặc dung dịch sát khuẩn thực phẩm trước khi chế biến.
• Giữ vệ sinh cá nhân sạch sẽ: Thường xuyên rửa tay bằng xà phòng trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh. Cắt móng tay gọn gàng, không cắn móng tay. Không dùng tay bẩn để bốc thức ăn.
• Tẩy giun định kỳ: Mỗi 6 tháng nên tẩy giun 1 lần, đặc biệt đối với trẻ em và người thường xuyên tiếp xúc với đất, động vật hoặc môi trường có nguy cơ ô nhiễm cao.
• Quản lý phân và môi trường sống hợp vệ sinh: Không phóng uế bừa bãi, sử dụng nhà vệ sinh đúng cách. Tránh dùng phân tươi hoặc chưa qua xử lý làm phân bón. Dọn dẹp nhà cửa, sân vườn gọn gàng, sạch sẽ.
• Bảo vệ nguồn nước sinh hoạt: Dùng nước sạch để ăn uống và sinh hoạt. Nếu không có nước máy, nên đun sôi hoặc lọc nước trước khi sử dụng.
• Hạn chế tiếp xúc trực tiếp với đất bẩn: Mang dép, ủng hoặc găng tay khi làm vườn hoặc tiếp xúc với đất. Không để trẻ chơi đùa ở khu vực đất cát ô nhiễm.

Nhiễm giun sán là tình trạng khá phổ biến ở nước ta. Nếu không được can thiệp và điều trị kịp thời, bệnh có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng, thậm chí dẫn đến tử vong. Vì vậy, bên cạnh việc sử dụng thuốc đặc trị, mỗi người cần chú ý giữ vệ sinh cá nhân và môi trường sống sạch sẽ, đồng thời duy trì chế độ ăn uống hợp vệ sinh và an toàn. Nếu bạn cảm thấy thông tin này hữu ích, đừng ngần ngại chia sẻ đến người thân và bạn bè nhé!