Khi nào trẻ không được tiêm phòng? Cảnh báo cha mẹ cần biết

Tiêm chủng là biện pháp quan trọng giúp trẻ phòng ngừa hàng loạt bệnh truyền nhiễm nguy hiểm. Tuy nhiên, không phải lúc nào trẻ cũng có thể tiêm vắc xin ngay lập tức. Một số trường hợp nhất định có thể khiến trẻ không được tiêm phòng hoặc phải hoãn tiêm để hạn chế nguy cơ xảy ra phản ứng nặng. Việc hiểu đúng các chống chỉ định dựa trên hướng dẫn của Bộ Y tế sẽ giúp cha mẹ đưa ra quyết định an toàn nhất cho con.

Khi nào trẻ không được tiêm phòng?

Xác định khi nào trẻ không được tiêm chủng là bước quan trọng nhằm giảm thiểu nguy cơ phản ứng nặng sau tiêm, đặc biệt với những trường hợp có chống chỉ định tuyệt đối. Theo hướng dẫn từ Bộ Y tế và nhiều tổ chức y khoa lớn (WHO, CDC Hoa Kỳ), trẻ chỉ nằm trong nhóm “không được tiêm” khi tình trạng sức khỏe có thể khiến tác dụng phụ của vắc xin trở nên nguy hiểm hơn lợi ích phòng bệnh.

Dưới đây là những tình huống mà trẻ không được tiêm phòng bất kỳ loại vắc xin nào hoặc không được tiêm một số vắc xin nhất định.

Phản vệ độ III trở lên sau liều vắc xin trước hoặc với thành phần của vắc xin

Phản vệ là phản ứng miễn dịch quá mức và có thể đe dọa tính mạng. Nếu trẻ từng gặp phản vệ nặng sau khi tiêm một loại vắc xin cụ thể hoặc có phản ứng nghiêm trọng với thành phần trong vắc xin đó (như gelatin, neomycin, protein trứng, kháng sinh, chất ổn định…), vắc xin chứa thành phần tương tự sẽ trở thành chống chỉ định tuyệt đối. Đây là nguyên tắc bắt buộc áp dụng theo chuẩn quốc tế.

Suy giảm miễn dịch mức độ nặng

Trẻ mắc các tình trạng làm giảm chức năng miễn dịch nghiêm trọng như ung thư hệ tạo huyết, đang hóa trị - xạ trị, sử dụng corticosteroid liều cao hoặc thuốc ức chế miễn dịch sinh học… có nguy cơ cao gặp biến chứng khi tiếp xúc với vắc xin sống giảm độc lực. Các vắc xin thuộc nhóm này gồm:

• Sởi - quai bị - rubella (MMR);
• Thủy đậu;
• Rotavirus;
• Bại liệt uống (OPV);
• BCG (phòng lao).

Đối với trẻ đang điều trị ức chế miễn dịch, cần ngừng thuốc một thời gian đủ dài để chức năng miễn dịch hồi phục trước khi cân nhắc tiêm lại. Thời gian này phụ thuộc loại thuốc, liều dùng và khuyến cáo y khoa cụ thể.

Trẻ nhiễm HIV có suy giảm miễn dịch nặng

Trẻ nhiễm virus HIV không tự động bị chống chỉ định tiêm chủng. Tuy nhiên, nếu xét nghiệm cho thấy hệ miễn dịch bị suy giảm sâu (ví dụ số lượng tế bào CD4 thấp), các vắc xin sống giảm độc lực không được sử dụng do nguy cơ gây bệnh. Khi tình trạng miễn dịch cải thiện nhờ điều trị ARV ổn định, bác sĩ có thể xem xét tiêm trở lại một số loại vắc xin.

Tiền sử lồng ruột

Trẻ có tiền sử lồng ruột được xem là chống chỉ định tuyệt đối đối với vắc xin Rota, do nguy cơ tái phát lồng ruột tăng lên sau tiêm. Vì lý do an toàn, những trẻ này không được sử dụng vắc xin Rota trong bất kỳ trường hợp nào.

Khi nào cần hoãn tiêm phòng tạm thời?

Hoãn tiêm khác hoàn toàn với “không được tiêm”. Trong nhiều trường hợp, trẻ chỉ cần trì hoãn tiêm phòng tới khi sức khỏe ổn định, sau đó vẫn có thể tiếp tục tiêm đủ liều mà không ảnh hưởng đến hiệu quả miễn dịch. Xác định khi nào cần hoãn tiêm cho trẻ giúp tránh hiểu lầm, hạn chế bỏ sót mũi và đảm bảo việc tiêm chủng diễn ra đúng thời điểm.

Trẻ đang mắc bệnh cấp tính hoặc sốt cao

Nếu trẻ đang bị nhiễm trùng cấp, viêm đường hô hấp dưới, viêm phổi hoặc sốt ≥ 38°C, việc tiêm phòng nên dời lại.

• Các triệu chứng bệnh có thể làm bác sĩ khó nhận biết tác dụng phụ sau tiêm.
• Cơ thể trẻ cần tập trung hồi phục trước khi kích hoạt đáp ứng miễn dịch mới từ vắc xin.

Ngược lại, nếu trẻ chỉ sốt nhẹ, sổ mũi nhẹ hoặc viêm mũi họng không biến chứng, trẻ vẫn có thể tiêm bình thường sau khi được khám sàng lọc.

Trẻ vừa sử dụng globulin miễn dịch hoặc điều trị corticoid liều cao

Globulin miễn dịch có thể làm giảm hiệu quả của các vắc xin sống giảm độc lực. Vì vậy, cần chờ tối thiểu 3 tháng kể từ ngày dùng globulin để tiêm trở lại. Với corticoid liều cao hoặc các thuốc ức chế miễn dịch khác, thời gian hoãn tiêm phụ thuộc phác đồ điều trị; thông thường cần tối thiểu 14 ngày đến vài tháng sau khi ngừng thuốc, tùy loại vắc xin.

Trẻ mắc bệnh mạn tính chưa ổn định

Các bệnh lý mạn tính như bệnh tim bẩm sinh, rối loạn thần kinh, bệnh phổi mạn, rối loạn chuyển hóa… nếu đang trong giai đoạn tiến triển hoặc chưa kiểm soát, trẻ cần được hoãn tiêm và chuyển khám tại bệnh viện. Sau khi bệnh được kiểm soát ổn định, trẻ vẫn có thể tiếp tục tiêm theo lịch.

Trẻ đang điều trị hóa trị - xạ trị hoặc thuốc sinh học

Những liệu pháp này làm ức chế mạnh hệ miễn dịch. Đây là lý do bác sĩ cần trì hoãn mọi vắc xin sống và đôi khi cả vắc xin bất hoạt trong giai đoạn điều trị. Tùy phác đồ, trẻ có thể được tiêm trở lại sau khi kết thúc điều trị từ vài tuần đến vài tháng.

Trẻ sinh non hoặc cân nặng chưa đạt ngưỡng an toàn

Trẻ sinh non dưới 34 tuần hoặc nhẹ cân dưới 2.000g có thể cần hoãn một số vắc xin nhất định như BCG hoặc viêm gan B sơ sinh (tùy xét nghiệm của mẹ và hướng dẫn chuyên môn). Khi trẻ đạt cân nặng phù hợp và tình trạng hô hấp ổn định, mũi tiêm sẽ được thực hiện đầy đủ.

Một số lý do tạm thời khác theo hướng dẫn nhà sản xuất

Mỗi loại vắc xin đều có thêm các lưu ý riêng, chẳng hạn:

• Phản ứng tăng dần theo từng lần tiêm.
• Trẻ vừa trải qua can thiệp y khoa lớn.
• Tác dụng phụ nặng sau liều trước.

Những trường hợp cha mẹ thường hiểu nhầm là phải hoãn tiêm

Nhiều phụ huynh lo lắng quá mức và tự ý trì hoãn tiêm chủng cho con dù không cần thiết. Điều này có thể làm trẻ bỏ lỡ thời điểm vàng hình thành miễn dịch. Dưới đây là các tình huống phổ biến không phải lý do hoãn tiêm, miễn là trẻ được bác sĩ khám sàng lọc và đánh giá đủ điều kiện.

• Trẻ mắc bệnh nhẹ hoặc sốt nhẹ: Ho nhẹ, sổ mũi, nghẹt mũi hoặc sốt < 38°C không làm ảnh hưởng đến hiệu quả vắc xin. Đây không phải lý do hoãn tiêm. Trẻ chỉ cần hoãn nếu sốt cao hoặc nghi ngờ nhiễm trùng nặng.
• Trẻ đang dùng kháng sinh cho bệnh nhẹ: Kháng sinh không làm giảm đáp ứng miễn dịch. Trẻ điều trị các nhiễm trùng nhẹ (viêm họng, viêm mũi…) vẫn tiêm phòng bình thường, trừ khi đang mắc bệnh nặng cần theo dõi.
• Dị ứng nhẹ, không phải phản vệ: Mề đay nhẹ, chảy nước mũi do thời tiết, đau bụng nhẹ… không liên quan đến chống chỉ định tiêm chủng. Chỉ phản vệ nặng mới khiến trẻ không được tiêm loại vắc xin chứa thành phần gây phản vệ.
• Trẻ sinh non nhưng đã ổn định sức khỏe: Trẻ sinh non vẫn nên tiêm đúng lịch, ngoại trừ một số vắc xin đặc thù cần cân nhắc dựa trên cân nặng và tuổi thai hiệu chỉnh. Khi trẻ ≥ 2000g và ổn định, hầu hết vắc xin đều có thể tiêm.
• Trẻ mọc răng hoặc quấy khóc nhẹ: Mọc răng không ảnh hưởng đến đáp ứng miễn dịch. Trẻ chỉ cần hoãn tiêm nếu có biểu hiện bệnh lý đi kèm, không phải vì mọc răng.
• Gia đình có người bệnh: Có người trong nhà bị cảm sốt không phải lý do hoãn tiêm. Miễn là trẻ khỏe mạnh, việc tiêm chủng vẫn nên được thực hiện.
• Trẻ từng sốt nhẹ sau mũi tiêm trước: Phản ứng nhẹ như sốt, sưng đỏ tại chỗ tiêm là bình thường. Chỉ khi trẻ từng có phản ứng bất thường nghiêm trọng, bác sĩ mới xem xét hoãn hoặc đổi loại vắc xin.

Việc hiểu rõ khi nào trẻ không được tiêm phòng là bước quan trọng để cha mẹ bảo vệ con một cách an toàn và khoa học. Hầu hết trẻ đều có thể tiêm chủng đúng lịch, nhưng một vài trường hợp đặc biệt cần được đánh giá kỹ lưỡng bởi bác sĩ trước khi quyết định. Chủ động khám sàng lọc, cung cấp đầy đủ thông tin và tuân thủ hướng dẫn chuyên môn sẽ giúp mỗi mũi tiêm mang lại hiệu quả tối đa và hạn chế rủi ro cho trẻ.