Hướng dẫn điều trị tiêu chảy cấp và giải pháp phòng ngừa hiệu quả

Tiêu chảy cấp là một trong những nguyên nhân phổ biến dẫn đến tử vong ở trẻ em dưới 5 tuổi, đặc biệt tại các quốc gia đang phát triển như Việt Nam. Bệnh tiến triển nhanh, gây mất nước nghiêm trọng và có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm nếu không được xử lý kịp thời. Việc nắm rõ phác đồ điều trị tiêu chảy cấp theo hướng dẫn của Bộ Y tế và chủ động phòng ngừa bằng vắc xin là giải pháp hiệu quả để bảo vệ sức khỏe cho trẻ nhỏ.

Nguyên nhân và triệu chứng của tiêu chảy cấp

Nguyên nhân gây tiêu chảy cấp

Tiêu chảy cấp có thể do nhiều tác nhân gây ra, phổ biến nhất là:

• Nhiễm virus: Virus là nguyên nhân hàng đầu gây tiêu chảy cấp ở trẻ em, trong đó Rotavirus là tác nhân phổ biến nhất. Virus này dễ lây lan qua đường tiêu hóa, đặc biệt trong môi trường sinh hoạt chung như trường học hoặc nhà trẻ.
• Nhiễm vi khuẩn: Một số vi khuẩn như Shigella, E. coli, Salmonella hoặc Vibrio cholerae (tả) có thể xâm nhập vào cơ thể qua thức ăn hoặc nước uống bị ô nhiễm, gây tiêu chảy cấp.
• Nhiễm ký sinh trùng: Giardia lamblia và một số ký sinh trùng khác có thể gây ra tình trạng tiêu chảy cấp tính hoặc kéo dài, thường liên quan đến nguồn nước không đảm bảo vệ sinh.
• Nguyên nhân khác: Một số trường hợp tiêu chảy cấp có thể liên quan đến tác dụng phụ của thuốc, dị ứng thực phẩm hoặc rối loạn tiêu hóa tạm thời.

Cách nhận biết sớm tiêu chảy cấp

Người bệnh tiêu chảy cấp thường có các triệu chứng điển hình sau:

• Đi ngoài phân lỏng, nhiều lần trong ngày: Phân có thể có nước, không nhầy máu (tiêu chảy không xâm nhập) hoặc có nhầy, máu (tiêu chảy xâm nhập).
• Nôn mửa: Đặc biệt hay gặp ở trẻ nhỏ khi nguyên nhân do virus như Rotavirus.
• Sốt: Thường xuất hiện khi tiêu chảy do nhiễm khuẩn hoặc ký sinh trùng. Sốt có thể từ nhẹ đến cao.
• Mất nước: Đây là biến chứng nguy hiểm nhất của tiêu chảy cấp. Triệu chứng bao gồm khát nước nhiều, khô môi, mắt trũng, da khô, tiểu ít hoặc không tiểu, mệt mỏi, thậm chí hôn mê ở trường hợp nặng.
• Đau bụng, đầy hơi và chán ăn: Người bệnh thường có cảm giác khó chịu vùng bụng, kèm theo đó là sự sụt giảm rõ rệt cảm giác thèm ăn.

Điều trị tiêu chảy cấp như thế nào theo hướng dẫn của Bộ Y tế?

Tiêu chảy cấp có thể gây ra mất nước và rối loạn điện giải nghiêm trọng, đặc biệt ở trẻ nhỏ. Do đó, Bộ Y tế đã ban hành các phác đồ điều trị tiêu chảy cấp cụ thể nhằm đảm bảo người bệnh được xử trí kịp thời và đúng cách, giúp giảm thiểu nguy cơ biến chứng nguy hiểm. Dưới đây là hướng dẫn điều trị tiêu chảy cấp theo từng mức độ mất nước.

Phác đồ A: Điều trị tiêu chảy cấp khi chưa có dấu hiệu mất nước

Khi tiêu chảy mới khởi phát và chưa xuất hiện dấu hiệu mất nước, nguyên tắc quan trọng nhất trong điều trị tiêu chảy cấp là bổ sung nước đầy đủ và kịp thời nhằm ngăn ngừa tình trạng mất nước có thể xảy ra. Dung dịch ORESOL (ORS) có áp suất thẩm thấu thấp được khuyến nghị là lựa chọn hàng đầu nhờ khả năng bù nước và điện giải hiệu quả, giúp duy trì cân bằng nội môi.

Hướng dẫn cho trẻ uống:

Sau mỗi lần đi ngoài, cần cho trẻ uống một lượng ORS phù hợp với độ tuổi:

• Trẻ nhỏ dưới 2 tuổi: 50 - 100 ml mỗi lần đi ngoài.
• Trẻ từ 2 đến 10 tuổi: 100 - 200 ml mỗi lần đi ngoài.
• Trẻ trên 10 tuổi và người lớn: Uống cho đến khi hết khát, đảm bảo tổng lượng dịch đạt khoảng 2.000 ml/ngày.

Nếu trẻ có biểu hiện nôn, nên tạm ngưng khoảng 5 - 10 phút trước khi tiếp tục cho uống với tốc độ chậm hơn để tránh kích thích dạ dày.

Phác đồ B: Điều trị tiêu chảy cấp có mất nước nhẹ đến vừa

Khi trẻ xuất hiện các dấu hiệu mất nước nhẹ hoặc vừa như khát nước, khô môi, tiểu ít, đây là giai đoạn cần đặc biệt chú trọng bù nước một cách tích cực nhằm ngăn chặn tình trạng tiến triển nghiêm trọng hơn.

Nguyên tắc bù nước:

• Ở mức độ mất nước này, trẻ cần được bổ sung dung dịch ORESOL (ORS) đúng theo chỉ định dựa trên cân nặng.
• Liều lượng tiêu chuẩn là 75ml cho mỗi kg cân nặng, sử dụng trong 4 giờ đầu điều trị. Trong trường hợp không biết chính xác cân nặng, có thể ước lượng theo tuổi để điều chỉnh lượng nước phù hợp.

Hướng dẫn cách cho uống:

• Với trẻ nhỏ dưới 2 tuổi: Cho uống từ từ bằng thìa nhỏ, cứ mỗi 1 - 2 phút cho trẻ uống một thìa để cơ thể dễ hấp thu và tránh nôn ói.
• Với trẻ lớn hơn: Khuyến khích trẻ uống từng ngụm nhỏ liên tục cho đến khi đạt đủ lượng dịch cần thiết.
• Nếu trẻ có dấu hiệu buồn nôn hoặc nôn trong khi uống, nên ngừng cho uống khoảng 10 phút để trẻ nghỉ ngơi, sau đó tiếp tục cho uống chậm hơn nhằm đảm bảo dung dịch vẫn được hấp thụ hiệu quả.

Theo dõi sau 4 giờ:

• Sau khi hoàn tất quá trình bù dịch trong 4 giờ đầu, cần đánh giá lại tình trạng mất nước.
• Nếu các biểu hiện mất nước đã cải thiện rõ rệt, có thể chuyển sang Phác đồ A để tiếp tục theo dõi và bổ sung nước.
• Trong trường hợp triệu chứng mất nước vẫn còn ở mức nhẹ đến vừa, cần duy trì Phác đồ B.
• Nếu tình trạng trở nặng hơn (dấu hiệu mất nước nghiêm trọng), lập tức chuyển sang Phác đồ C để xử trí kịp thời bằng truyền dịch.

Phác đồ C: Điều trị tiêu chảy cấp có mất nước nặng

Với các trường hợp mất nước nghiêm trọng (da nhăn, mắt trũng sâu, mạch yếu hoặc không bắt được), cần xử lý khẩn cấp bằng truyền dịch.

Dưới đây là phác đồ truyền dịch tiêu chuẩn khi tiến hành điều trị tiêu chảy cấp:

Dung dịch ưu tiên: Ringer Lactate là lựa chọn hàng đầu, trong trường hợp không có sẵn có thể thay thế bằng dung dịch muối sinh lý (NaCl 0.9%).

Liều lượng bù dịch: Tổng cộng 100ml/kg cân nặng, chia thành 2 giai đoạn:

• Giai đoạn 1: Truyền 30ml/kg trong 1 giờ đầu. Đối với trẻ lớn, thời gian có thể rút ngắn xuống còn 30 phút nhằm đảm bảo bù nước nhanh chóng.
• Giai đoạn 2: Tiếp tục truyền 70ml/kg trong 5 giờ tiếp theo hoặc 2 giờ 30 phút đối với bệnh nhân lớn hơn.

Theo dõi chặt chẽ trong quá trình truyền dịch:

• Mỗi 1 đến 2 giờ cần đánh giá lại các dấu hiệu sinh tồn của bệnh nhân như mạch, huyết áp, nhịp thở để đảm bảo quá trình bù dịch đạt hiệu quả.
• Nếu mạch vẫn yếu hoặc không bắt được sau truyền giai đoạn đầu, cần tiếp tục truyền lặp lại theo chỉ định tương tự cho đến khi tình trạng cải thiện rõ rệt.

Kết hợp bổ sung dung dịch uống ORS: Ngay khi bệnh nhân có thể uống được, nên cho uống thêm ORS với liều 5ml/kg mỗi giờ để hỗ trợ duy trì cân bằng điện giải.

Xử trí khi không thể truyền tĩnh mạch: Trong những trường hợp khó truyền dịch, có thể sử dụng ống thông dạ dày để cho uống ORS với tốc độ 20ml/kg mỗi giờ, tổng liều không vượt quá 120ml/kg.

Phòng ngừa tiêu chảy cấp hiệu quả với vắc xin Rota

Vắc xin Rota là biện pháp phòng ngừa hiệu quả nhất đối với tiêu chảy cấp do Rotavirus. Theo khuyến cáo từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), trẻ nên được bắt đầu uống vắc xin Rota từ khi đủ 6 tuần tuổi nhằm đảm bảo cơ thể sớm hình thành miễn dịch, giúp ngăn ngừa nguy cơ mắc bệnh và hạn chế tỷ lệ nhập viện do tiêu chảy cấp.

Các loại vắc xin Rota phổ biến hiện nay gồm:

• Rotarix (Bỉ): Dành cho trẻ từ 6 tuần đến 24 tuần tuổi. Trẻ cần uống 2 liều, mỗi liều cách nhau tối thiểu 1 tháng.
• Rotateq (Mỹ): Phù hợp cho trẻ từ 6 tuần đến 32 tuần tuổi. Lịch uống gồm 3 liều, mỗi liều cách nhau 1 tháng để đảm bảo hiệu quả bảo vệ toàn diện.
• Rotavin (Việt Nam): Dành cho trẻ từ 6 tuần đến 6 tháng tuổi, với phác đồ 2 liều uống, mỗi liều cách nhau ít nhất 1 tháng.

Việc hoàn thành đầy đủ phác đồ uống vắc xin Rota giúp giảm đáng kể tỷ lệ mắc tiêu chảy cấp do Rotavirus cũng như nguy cơ phải nhập viện, từ đó bảo vệ sức khỏe và sự phát triển toàn diện của trẻ nhỏ.

Trung tâm Tiêm chủng Long Châu hiện là một trong những địa chỉ uy tín cung cấp đầy đủ các loại vắc xin Rota như Rotarix, Rotateq và Rotavin. Với đội ngũ y bác sĩ giàu kinh nghiệm, cơ sở vật chất hiện đại và quy trình tiêm chủng an toàn, Long Châu cam kết mang đến dịch vụ tiêm phòng chất lượng, giúp phụ huynh an tâm bảo vệ con yêu ngay từ những năm tháng đầu đời.

Hiểu và áp dụng đúng các phác đồ điều trị tiêu chảy cấp theo hướng dẫn của Bộ Y tế là chìa khóa giúp ngăn ngừa biến chứng nguy hiểm, đặc biệt ở trẻ nhỏ. Bên cạnh đó, uống vắc xin Rota đầy đủ đóng vai trò quan trọng trong phòng ngừa tiêu chảy cấp do Rotavirus, đảm bảo sức khỏe tốt nhất cho bé ngay từ những năm tháng đầu đời.