Hội chứng đột tử ở trẻ sơ sinh (SIDS): Hiểu đúng để phòng ngừa hiệu quả

Hội chứng đột tử ở trẻ sơ sinh (SIDS) là nỗi ám ảnh đối với các gia đình có con nhỏ, đặc biệt trong năm đầu đời của bé. Vậy hội chứng SIDS là gì? Với mong muốn giúp phụ huynh hiểu rõ và tự tin chăm sóc con, bài viết dưới đây sẽ phân tích toàn diện về SIDS, từ khái niệm, nguyên nhân, đến các cách phòng ngừa thực tế để giảm thiểu nguy cơ và mang lại giấc ngủ bình yên cho trẻ.

Hội chứng đột tử ở trẻ sơ sinh là gì?

Hội chứng đột tử ở trẻ sơ sinh (Sudden Infant Death Syndrome - SIDS) là tình trạng trẻ dưới 1 tuổi tử vong đột ngột, không thể giải thích được, thường xảy ra trong lúc ngủ. Hiện nay, dù đã tiến hành khám nghiệm tử thi, điều tra môi trường và xem xét tiền sử sức khỏe, các chuyên gia vẫn không tìm ra nguyên nhân cụ thể của hội chứng SIDS.

Hội chứng đột tử (SIDS) ở trẻ sơ sinh không hề có một dấu hiệu bất thường để cảnh báo mà chỉ xảy ra một cách bất ngờ khi trẻ đang ngủ.

Đặc điểm của SIDS

• Đột ngột và không báo trước: Không có dấu hiệu rõ ràng trước khi xảy ra.
• Độ tuổi nguy cơ cao: Chủ yếu ở trẻ từ 1 đến 6 tháng, đỉnh điểm là 2 - 4 tháng.
• Thời điểm xảy ra: Thường vào ban đêm, giấc ngủ trưa hoặc khi trẻ ngủ sâu.

SIDS không phải do ngạt thở, bệnh lý bẩm sinh hay tai nạn. Để xác định là SIDS, các chuyên gia phải loại trừ các nguyên nhân khác như nhiễm trùng, dị tật tim mạch hoặc chấn thương. Theo các chuyên gia, SIDS được chẩn đoán khi không còn lời giải thích nào khác sau quá trình điều tra kỹ lưỡng.

Nguyên nhân gây hội chứng đột tử ở trẻ sơ sinh

Dù chưa xác định được nguyên nhân chính xác, các nhà khoa học tin rằng một vài yếu tố bên trong và bên ngoài có thể làm tăng khả năng gây ra hội chứng đột tử ở trẻ sơ sinh.

Sinh non và trẻ nhẹ cân khi sinh

Trẻ sinh ra trước thời hạn thường chưa phát triển hoàn chỉnh ở các bộ phận quan trọng như não và phổi. Điều này khiến trẻ gặp khó khăn trong việc điều chỉnh nhịp thở, nhịp tim và khả năng duy trì hoạt động ổn định trong lúc ngủ. Tình trạng tương tự cũng xảy ra ở trẻ sơ sinh có cân nặng dưới chuẩn, từ đó làm tăng nguy cơ liên quan đến hội chứng đột tử ở trẻ sơ sinh.

Phơi nhiễm với khói thuốc lá

Khói thuốc lá ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe của cả mẹ và bé, thậm chí ngay từ giai đoạn bào thai. Nghiên cứu cho thấy chỉ cần người mẹ hút một điếu thuốc mỗi ngày trong khi mang thai cũng có thể làm tăng gấp đôi nguy cơ đột tử ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Trung bình, cứ trong 5 trẻ được sinh ra từ mẹ hút thuốc sẽ có một trẻ bị nhẹ cân, đây là yếu tố làm gia tăng nguy cơ liên quan đến hội chứng đột tử ở trẻ sơ sinh. Sau khi sinh, việc bé tiếp xúc với môi trường có khói thuốc tiếp tục khiến nguy cơ này tăng lên, đồng thời dễ dẫn đến các rối loạn hô hấp.

Tư thế ngủ

Một số trường hợp tử vong được ghi nhận liên quan đến hội chứng đột tử ở trẻ sơ sinh có thể xuất phát từ sự phát triển chưa hoàn thiện của não bộ, đặc biệt là các vùng điều khiển hoạt động hô hấp và khả năng phản xạ khi gặp nguy hiểm. Khi trẻ nằm sấp, gương mặt sẽ úp xuống bề mặt nệm, khiến việc thở trở nên khó khăn hơn. Tình trạng thiếu oxy hoặc tắc nghẽn đường thở khi ngủ chính là nguyên nhân dẫn đến nhiều trường hợp đáng tiếc.

Môi trường ngủ không đảm bảo an toàn

Không gian ngủ chật chội, quá nhiều chăn, gối, thú bông hoặc ngủ chung giường với người lớn có thể khiến trẻ bị ngộp thở hoặc bị đè lên trong lúc ngủ. Ngoài ra, việc bố trí trẻ nằm sai tư thế như nằm nghiêng hoặc dùng gối cao cũng là yếu tố làm tăng nguy cơ xảy ra hội chứng đột tử ở trẻ sơ sinh. Việc tạo một không gian ngủ riêng biệt, an toàn, thoáng khí là cách giúp giảm thiểu rủi ro đáng kể.

Trẻ sinh đôi, sinh ba

So với trẻ sinh đơn, những trẻ được sinh ra trong trường hợp đa thai như sinh đôi hoặc sinh ba có tỷ lệ mắc hội chứng đột tử ở trẻ sơ sinh cao hơn gấp đôi. Điều này đúng ngay cả với những trẻ sinh đủ tháng hoặc có cân nặng trên 3kg khi chào đời. Nguyên nhân có thể liên quan đến việc các bé này thường có sức đề kháng kém hơn hoặc sự phát triển chưa đồng đều.

Yếu tố di truyền

Dù chưa có kết luận khoa học chắc chắn, một số bằng chứng cho thấy nếu trong gia đình từng có anh chị ruột hoặc người thân gần tử vong vì hội chứng đột tử ở trẻ sơ sinh, nguy cơ đối với các trẻ sinh sau cũng sẽ cao hơn. Yếu tố này có thể phản ánh sự liên quan đến gen hoặc đặc điểm sinh lý di truyền chưa được xác định rõ.

Các biện pháp phòng ngừa hội chứng đột tử ở trẻ sơ sinh

Dù không thể loại bỏ hoàn toàn nguy cơ, các biện pháp phòng ngừa khoa học có thể giảm đáng kể khả năng xảy ra hội chứng đột tử ở trẻ sơ sinh.

Tư thế ngủ an toàn

• Luôn đặt trẻ nằm ngửa: Tư thế nằm ngửa khi ngủ giảm nguy cơ SIDS hơn so với nằm sấp. Áp dụng cho cả giấc ngủ đêm và ngủ trưa.
• Hạn chế nằm nghiêng hoặc sấp: Chỉ cho trẻ nằm nghiêng khi có người lớn giám sát và sau 6 tháng, khi bé đã tự lăn.

Môi trường ngủ phù hợp

• Sử dụng nệm cứng, phẳng: Đặt trẻ trên nệm chắc, không lún, phủ ga vừa khít.
• Loại bỏ vật dụng mềm: Không để chăn, gối, gấu bông hoặc đồ chơi trong nôi vì dễ che mặt trẻ, gây ngạt.
• Nhiệt độ phòng lý tưởng: Giữ phòng mát (20 - 22°C), tránh để trẻ quá nóng hoặc quá lạnh.
• Ngủ cùng phòng, không chung giường: Đặt nôi cạnh giường cha mẹ trong 6 - 12 tháng đầu để dễ giám sát, nhưng không ngủ chung giường vì tăng nguy cơ ngạt.

Duy trì lối sống lành mạnh và thăm khám định kỳ

• Không hút thuốc: Tránh hút thuốc trong thai kỳ và sau sinh. Loại bỏ khói thuốc trong môi trường sống của trẻ.
• Cho trẻ bú mẹ: Bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu giảm nguy cơ SIDS lên đến 50%.
• Tiêm ngừa đầy đủ: Việc tiêm chủng đầy đủ không làm tăng nguy cơ SIDS theo nghiên cứu của AAP và nên tiếp tục theo lịch để bảo vệ trẻ khỏi các bệnh nhiễm trùng nguy hiểm.
• Khám sức khỏe định kỳ: Ba mẹ cũng nên đưa trẻ đi khám sức khỏe định kỳ để được bác sĩ theo dõi và đánh giá quá trình phát triển của bé. Báo ngay cho bác sĩ nếu trẻ có dấu hiệu bất thường như thở khò khè, tím tái, bú kém hoặc ngủ quá sâu.

Sử dụng thiết bị hỗ trợ nếu cần

• Máy theo dõi hô hấp: Một số gia đình sử dụng thiết bị báo động khi trẻ ngưng thở, nhưng không thay thế sự giám sát trực tiếp.
• Núm vú giả: Sử dụng núm vú giả khi trẻ ngủ (sau 1 tháng tuổi) có thể giảm nguy cơ SIDS, nhưng cần tham khảo bác sĩ trước.

Hội chứng đột tử (SIDS) ở trẻ sơ sinh có thể được phòng ngừa hiệu quả nếu cha mẹ áp dụng các biện pháp trên một cách nhất quán.

Trong những tháng đầu đời, hệ miễn dịch của trẻ sơ sinh còn non yếu và dễ gặp nhiều rủi ro về sức khỏe. Việc tiêm chủng đầy đủ và đúng lịch trong giai đoạn 0 - 6 tháng là bước khởi đầu quan trọng để bảo vệ sức khỏe lâu dài cho bé, giảm thiểu nguy cơ mắc các bệnh lý có thể liên quan đến đột tử. Hiện nay, Tiêm chủng Long Châu có cung cấp gói tiêm cho trẻ sơ sinh từ 0 đến 6 tháng. Hãy đưa bé đến hệ thống Tiêm chủng Long Châu gần nhất để được tư vấn và thực hiện đầy đủ các mũi tiêm trong giai đoạn này. Chủ động tiêm phòng là cách cha mẹ trao cho con cơ hội được lớn lên khỏe mạnh và an toàn.

Hội chứng đột tử ở trẻ sơ sinh là một vấn đề y tế nghiêm trọng nhưng có thể giảm thiểu nguy cơ đáng kể nếu cha mẹ được trang bị đầy đủ kiến thức và kỹ năng chăm sóc. Tư thế ngủ đúng, môi trường ngủ an toàn và sự theo dõi sát sao chính là “lá chắn” bảo vệ bé trong những tháng đầu đời. Hãy luôn giữ bình tĩnh, chủ động học hỏi và đồng hành cùng chuyên gia y tế để bảo vệ sự sống mong manh nhưng đầy quý giá của con yêu.