Gai cột sống lưng là gì? Nguyên nhân và phương pháp điều trị hiệu quả

Gai cột sống lưng là tình trạng các mỏm xương phát triển bất thường trên thân đốt sống, thường gây đau lưng, tê bì chân tay và ảnh hưởng đến khả năng vận động. Bệnh tiến triển âm thầm nhưng có thể được kiểm soát hiệu quả nếu phát hiện và điều trị kịp thời.

Gai cột sống lưng là gì? 

Gai cột sống lưng là tình trạng xuất hiện các phần xương nhô ra bất thường từ thân đốt sống ở vùng thắt lưng. Những phần xương này, gọi là gai xương, có thể hình thành ở mặt trước, mặt sau hoặc hai bên đốt sống, gây ảnh hưởng đến cấu trúc và chức năng của cột sống. Đây là một biểu hiện thường gặp trong các bệnh lý về thoái hóa xương khớp, đặc biệt ở người lớn tuổi.

Các triệu chứng của gai cột sống lưng thường khởi phát âm thầm và tiến triển dần theo thời gian. Người bệnh có thể cảm thấy đau âm ỉ ở vùng thắt lưng, đặc biệt khi vận động, cúi người hoặc đứng lâu. Cơn đau có thể lan xuống mông hoặc chân nếu gai chèn ép vào rễ thần kinh. Ngoài ra, cảm giác tê bì, yếu cơ, chuột rút hoặc giảm khả năng vận động cũng có thể xuất hiện, tùy theo mức độ ảnh hưởng của gai xương đến hệ thần kinh.

Ở một số trường hợp, gai cột sống không gây triệu chứng rõ rệt và chỉ được phát hiện tình cờ khi chụp X-quang hoặc MRI vì lý do khác. Tuy nhiên, khi các biểu hiện lâm sàng đã rõ ràng, tình trạng này thường gây ảnh hưởng đáng kể đến sinh hoạt, lao động và chất lượng cuộc sống của người bệnh.

Nguyên nhân gây gai cột sống lưng

Gai cột sống lưng là kết quả của nhiều yếu tố tác động lâu dài đến cấu trúc cột sống. Tình trạng này không xuất hiện đột ngột mà hình thành dần dần theo thời gian, dưới ảnh hưởng của tuổi tác, thói quen sinh hoạt, yếu tố cơ học và bệnh lý nền. Dưới đây là những nguyên nhân chính thường gặp:

• Thoái hóa cột sống theo tuổi tác: Tuổi càng cao, quá trình thoái hóa ở sụn khớp và đĩa đệm diễn ra mạnh mẽ, làm giảm tính đàn hồi và khả năng chịu lực của cột sống. Cơ thể phản ứng lại bằng cách hình thành gai xương tại các vị trí tổn thương để tăng độ vững chắc, nhưng chính những gai này lại gây đau và ảnh hưởng đến vận động.
• Chấn thương và vi chấn thương lặp lại: Những chấn thương vùng lưng do tai nạn, va đập mạnh hoặc mang vác vật nặng sai tư thế có thể làm tổn thương cấu trúc cột sống. Khi tổn thương lặp lại nhiều lần, cơ thể có xu hướng tái cấu trúc lại vùng xương bị ảnh hưởng, dẫn đến hình thành gai xương như một cơ chế tự bảo vệ.
• Tư thế sai trong sinh hoạt và lao động: Ngồi lâu, cúi khom lưng thường xuyên, mang vác nặng không đúng kỹ thuật hoặc làm việc trong tư thế sai lệch kéo dài đều có thể làm tăng áp lực lên cột sống lưng. Lâu ngày, áp lực này gây ra những thay đổi vi cấu trúc ở thân đốt sống và thúc đẩy sự hình thành gai xương.
• Thừa cân và béo phì: Trọng lượng cơ thể dư thừa tạo áp lực lớn lên cột sống, đặc biệt là vùng thắt lưng là nơi chịu tải trọng nhiều nhất. Áp lực này thúc đẩy quá trình thoái hóa và tổn thương xương khớp, từ đó làm tăng nguy cơ phát triển gai cột sống.
• Yếu tố di truyền và bệnh lý xương khớp: Một số người có cơ địa di truyền dễ bị thoái hóa khớp sớm hoặc có bất thường trong cấu trúc xương. Ngoài ra, các bệnh lý như viêm khớp mạn tính, loãng xương hoặc thoát vị đĩa đệm kéo dài cũng làm tăng nguy cơ hình thành gai cột sống lưng theo thời gian.

Phương pháp điều trị gai cột sống lưng hiện nay

Việc điều trị gai cột sống lưng nhằm mục đích kiểm soát triệu chứng đau, cải thiện chức năng vận động và ngăn ngừa tiến triển nặng hơn. Tuỳ vào mức độ bệnh và tình trạng cụ thể của từng người, bác sĩ có thể lựa chọn các phương pháp điều trị phù hợp như sau:

• Điều trị nội khoa: Đây là phương pháp phổ biến nhất trong giai đoạn đầu hoặc khi triệu chứng ở mức nhẹ đến trung bình. Bác sĩ có thể kê các loại thuốc giảm đau, kháng viêm không steroid (NSAIDs), thuốc giãn cơ hoặc thuốc hỗ trợ thần kinh để cải thiện tình trạng đau và tê bì. Ngoài ra, một số bệnh nhân có thể được chỉ định dùng thêm thực phẩm bổ sung có chứa glucosamine hoặc chondroitin để hỗ trợ sức khỏe xương khớp.
• Vật lý trị liệu: Vật lý trị liệu đóng vai trò quan trọng trong quá trình điều trị lâu dài. Các bài tập chuyên biệt giúp tăng cường sức mạnh cơ lưng, cải thiện tư thế và giảm áp lực lên cột sống. Các phương pháp hỗ trợ như kéo giãn cột sống, siêu âm trị liệu, điện xung hoặc chườm nóng - lạnh cũng thường được áp dụng nhằm giảm đau và cải thiện tuần hoàn tại chỗ.
• Thay đổi lối sống: Người bệnh cần điều chỉnh chế độ sinh hoạt phù hợp, bao gồm kiểm soát cân nặng, duy trì tư thế đúng khi ngồi, đứng và vận động. Tránh các động tác gây áp lực lên vùng thắt lưng như cúi gập sâu hoặc mang vác nặng. Tập thể dục nhẹ nhàng đều đặn như đi bộ, bơi lội hoặc yoga cũng giúp duy trì độ linh hoạt và hỗ trợ giảm đau hiệu quả.
• Tiêm corticoid ngoài màng cứng: Trong trường hợp đau kéo dài và không đáp ứng với thuốc thông thường, bác sĩ có thể chỉ định tiêm corticoid vào vùng ngoài màng cứng quanh rễ thần kinh để giảm viêm và đau. Tuy nhiên, biện pháp này chỉ nên thực hiện dưới hướng dẫn chuyên môn và không lạm dụng.
• Phẫu thuật: Phẫu thuật chỉ được cân nhắc khi các phương pháp điều trị bảo tồn không mang lại hiệu quả hoặc khi có dấu hiệu chèn ép thần kinh nghiêm trọng như yếu liệt, mất kiểm soát tiểu tiện. Phẫu thuật có thể bao gồm loại bỏ gai xương, giải ép rễ thần kinh hoặc kết hợp cố định cột sống tuỳ vào tổn thương cụ thể.

Làm thế nào để phòng ngừa gai cột sống lưng?

Phòng ngừa gai cột sống lưng là một quá trình lâu dài, đòi hỏi sự kiên trì trong việc duy trì lối sống lành mạnh và bảo vệ cột sống đúng cách. Dưới đây là các biện pháp hiệu quả giúp hạn chế nguy cơ hình thành gai xương và giảm thiểu tổn thương cột sống theo thời gian:

• Duy trì tư thế đúng khi sinh hoạt và làm việc: Tư thế đúng giúp giảm áp lực lên cột sống thắt lưng. Khi ngồi, nên giữ lưng thẳng, hai chân đặt vuông góc, tránh ngồi cong lưng hoặc gập người quá lâu. Khi đứng hoặc bê vật nặng, cần gập gối thay vì cúi lưng, đồng thời phân bổ đều lực lên cả hai chân.
• Tập thể dục đều đặn và đúng cách: Tập luyện giúp tăng cường cơ lưng, cơ bụng và cải thiện độ linh hoạt cho cột sống. Các bộ môn như đi bộ, bơi lội, yoga hoặc pilates được khuyến khích vì ít gây áp lực lên cột sống nhưng vẫn hiệu quả trong việc duy trì sức khỏe cơ xương. Tránh các bài tập nặng hoặc sai kỹ thuật vì có thể gây chấn thương.
• Kiểm soát cân nặng hợp lý: Thừa cân, béo phì tạo thêm áp lực lên cột sống, đặc biệt là vùng thắt lưng. Duy trì cân nặng trong mức phù hợp với chiều cao sẽ giúp giảm gánh nặng cơ học cho cột sống và làm chậm quá trình thoái hóa.
• Chế độ dinh dưỡng hỗ trợ xương khớp: Bổ sung thực phẩm giàu canxi, vitamin D, omega-3 và các dưỡng chất chống viêm từ cá biển, rau xanh, sữa và ngũ cốc nguyên hạt. Hạn chế ăn mặn, thức ăn nhanh, đồ uống có cồn và thuốc lá vì có thể làm tăng nguy cơ tổn thương mô xương và đĩa đệm.
• Khám sức khỏe định kỳ: Việc thăm khám định kỳ giúp phát hiện sớm các bất thường về cột sống hoặc bệnh lý xương khớp, từ đó can thiệp kịp thời trước khi gai xương hình thành hoặc gây biến chứng nghiêm trọng.

Gai cột sống lưng tuy không phải là bệnh lý nguy hiểm tức thời nhưng có thể gây ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống nếu không được nhận diện và can thiệp đúng lúc. Chủ động chăm sóc cột sống, duy trì lối sống khoa học và theo dõi sức khỏe định kỳ là chìa khóa để bảo vệ hệ vận động bền vững.