Dị ứng lactose ở trẻ sơ sinh: Cách xử trí

Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu chi tiết về nguyên nhân, triệu chứng dị ứng lactose ở trẻ sơ sinh. Từ đó, giúp cha mẹ chủ động hơn trong việc chăm sóc dinh dưỡng và giúp bé phát triển khỏe mạnh.

Dị ứng lactose ở trẻ sơ sinh là gì?

Trong cộng đồng, cụm từ “dị ứng lactose ở trẻ sơ sinh” thường được sử dụng để mô tả tình trạng trẻ gặp các vấn đề tiêu hóa sau khi tiêu thụ sữa hoặc các sản phẩm chứa sữa. Tuy nhiên, về mặt y khoa, thuật ngữ chính xác phải là “không dung nạp lactose” (lactose intolerance), do cơ thể không đủ enzyme lactase để tiêu hóa đường lactose – một loại carbohydrate chính có trong sữa.

Lactose là thành phần tự nhiên trong sữa mẹ, sữa công thức và các sản phẩm từ sữa động vật. Loại đường này không chỉ cung cấp năng lượng cho cơ thể và hỗ trợ hoạt động của não bộ mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc nuôi dưỡng lợi khuẩn như Lactobacillus và Bifidobacteria trong hệ tiêu hóa của trẻ sơ sinh, từ đó góp phần tăng cường hệ miễn dịch và cải thiện chức năng tiêu hóa.

Để lactose được hấp thu hiệu quả, cơ thể cần một loại enzyme tên là lactase (β-galactosidase), được sản xuất tại ruột non. Enzyme này phân tách lactose thành hai loại đường đơn là glucose và galactose, có thể được hấp thu dễ dàng qua niêm mạc ruột. Khi lượng enzyme lactase bị thiếu hụt hoặc không hoạt động hiệu quả, lactose không được tiêu hóa hết sẽ tích tụ trong ruột và lên men, gây ra các triệu chứng như đầy hơi, tiêu chảy, đau bụng hoặc quấy khóc sau khi bú sữa. Đây chính là cơ chế hình thành tình trạng không dung nạp lactose ở trẻ sơ sinh.

Mặc dù lactose có trong cả sữa mẹ và sữa công thức, nhưng không dung nạp lactose ở trẻ bú mẹ hoàn toàn là trường hợp hiếm gặp và chủ yếu liên quan đến thể bẩm sinh, đây là một rối loạn di truyền rất hiếm trên toàn cầu.

Dị ứng lactose ở trẻ sơ sinh nguyên nhân do đâu?

Dị ứng lactose ở trẻ sơ sinh được phân loại thành ba thể chính dựa trên nguyên nhân gây ra, bao gồm:

Dị ứng lactose bẩm sinh

Đây là thể hiếm gặp và mang yếu tố di truyền. Trẻ sơ sinh thường không có khả năng sản xuất enzyme lactase ngay từ khi sinh ra. Nguyên nhân là do đột biến gen lặn trên nhiễm sắc thể thường, khiến cơ thể không thể tiêu hóa lactose từ những lần bú sữa đầu tiên. Trẻ có thể bị tiêu chảy nặng và mất nước nghiêm trọng nếu tiếp tục dùng sữa có chứa lactose. Tình trạng này kéo dài suốt đời và yêu cầu loại bỏ hoàn toàn các sản phẩm chứa lactose khỏi chế độ ăn.

Dị ứng lactose nguyên phát

Thể này phổ biến hơn và thường xuất hiện khi cơ thể giảm dần khả năng sản xuất enzyme lactase theo thời gian. Không giống thể bẩm sinh, dị ứng lactose nguyên phát không mang yếu tố di truyền mà là quá trình suy giảm tự nhiên, thường thấy ở trẻ lớn hơn hoặc trẻ sinh non. Những bé bị dị ứng lactose nguyên phát có thể gặp các triệu chứng như chướng bụng, tiêu chảy, đầy hơi sau khi bú sữa.

Dị ứng lactose thứ phát

Thể này thường xảy ra sau khi trẻ bị tổn thương niêm mạc ruột do nhiễm khuẩn, virus hoặc các bệnh lý đường tiêu hóa như bệnh celiac hoặc viêm ruột. Khi lớp tế bào sản xuất lactase trong ruột bị ảnh hưởng, khả năng tiêu hóa lactose giảm, dẫn đến các triệu chứng tương tự như các thể trên. Dị ứng lactose thứ phát có thể phục hồi nếu điều trị đúng nguyên nhân và chăm sóc hợp lý.

Dấu hiệu trẻ sơ sinh bị dị ứng lactose

Sau khi bú sữa mẹ, uống sữa công thức hoặc sử dụng các sản phẩm có chứa lactose, trẻ sơ sinh bị dị ứng lactose có thể xuất hiện triệu chứng trong vòng 30 phút đến 2 giờ. Các dấu hiệu ban đầu có thể bao gồm đau bụng, bụng căng chướng, ợ hơi và nôn trớ. Một số trẻ còn có biểu hiện tiêu chảy phân lỏng, có mùi chua đặc trưng.

Ngoài các triệu chứng tiêu hóa, dị ứng lactose còn ảnh hưởng đến thói quen ăn uống và sự phát triển của trẻ. Trẻ có thể quấy khóc nhiều, bỏ bú hoặc bú ít hơn bình thường do cảm giác khó chịu sau khi ăn. Nếu tình trạng kéo dài, trẻ có nguy cơ chậm tăng cân hoặc thậm chí bị sụt cân, ảnh hưởng đến quá trình phát triển thể chất trong giai đoạn đầu đời.

Tuy nhiên, các dấu hiệu kể trên rất dễ bị nhầm lẫn với các rối loạn tiêu hóa thông thường. Vì vậy, cha mẹ cần quan sát kỹ và đưa trẻ đi khám chuyên khoa nhi hoặc tiêu hóa nếu thấy các triệu chứng lặp lại sau mỗi lần bú sữa. Việc chẩn đoán đúng và can thiệp sớm sẽ giúp trẻ được điều trị kịp thời, đảm bảo chế độ dinh dưỡng phù hợp và hỗ trợ phát triển toàn diện.

Cha mẹ nên làm gì khi trẻ sơ sinh bị dị ứng lactose?

Để xác định trẻ có bị dị ứng lactose hay không, bác sĩ sẽ chỉ định một số xét nghiệm chuyên biệt, bao gồm test dung nạp lactose, xét nghiệm độ pH và axit trong phân, hoặc đo khí hydro trong hơi thở. Những xét nghiệm này giúp đánh giá chính xác khả năng hấp thu lactose của hệ tiêu hóa, từ đó đưa ra chẩn đoán và hướng điều trị phù hợp.

Sau khi được chẩn đoán dị ứng lactose, trẻ sơ sinh sẽ được áp dụng các phương pháp điều trị phù hợp nhằm giảm triệu chứng và hỗ trợ tiêu hóa:

• Thay đổi sữa: Trẻ sẽ được khuyến nghị chuyển sang loại sữa không chứa hoặc chứa rất ít lactose. Với các trường hợp dị ứng tạm thời do viêm ruột hay nhiễm virus, bé vẫn có thể tiếp tục bú mẹ hoặc dùng sữa hiện tại, nhưng cần giảm lượng mỗi cữ bú và tăng số lần bú trong ngày.
• Bổ sung enzyme lactase: Trường hợp trẻ thiếu enzyme lactase, bác sĩ có thể chỉ định bổ sung enzyme này bằng đường uống, dùng trước hoặc trong khi bú. Một số loại sữa có bổ sung sẵn enzyme lactase cũng có thể được sử dụng theo chỉ dẫn.
• Điều chỉnh chế độ ăn: Nếu dị ứng lactose liên quan đến bệnh lý như celiac, khi ăn dặm, bé cần tránh thực phẩm chứa gluten (lúa mì, lúa mạch). Nên ưu tiên gạo, ngô, khoai để tránh làm tổn thương niêm mạc ruột và hỗ trợ phục hồi khả năng tiêu hóa lactose.

Chăm sóc trẻ sơ sinh bị dị ứng lactose thế nào?

Kiểm tra nhãn thực phẩm

Lactose có thể ẩn trong nhiều thực phẩm như bánh quy, ngũ cốc, bơ thực vật, nước sốt, thịt nguội… Hãy đọc kỹ nhãn để phát hiện các thành phần từ sữa như sữa bột, váng sữa, sữa khô. Sản phẩm chứa sữa thường được ghi rõ trên bao bì.

Theo dõi phản ứng của trẻ

Mỗi trẻ sơ sinh có mức độ nhạy cảm khác nhau với lactose. Hãy thử từng loại thực phẩm chứa sữa với lượng nhỏ và theo dõi phản ứng. Nếu bé dung nạp tốt, có thể dùng kết hợp cùng thực phẩm khác. Nếu bé phản ứng mạnh, cần tránh sử dụng hoàn toàn.

Bổ sung dinh dưỡng thay thế

Khi loại bỏ sữa, cần bổ sung canxi từ thực phẩm khác như rau xanh, sữa đậu nành tăng cường canxi, đậu phụ, cam, cá hồi và các vi chất như vitamin A, D, phốt pho. Nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng sản phẩm bổ sung cho trẻ sơ sinh.

Hy vọng bài viết đã giúp cha mẹ hiểu rõ hơn về dị ứng lactose ở trẻ sơ sinh, từ nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết cho đến cách chăm sóc và điều chỉnh chế độ dinh dưỡng phù hợp. Việc phát hiện sớm và can thiệp đúng cách không chỉ giúp bé giảm bớt các triệu chứng khó chịu mà còn hỗ trợ sự phát triển toàn diện cho trẻ sơ sinh. Để có thêm thông tin hữu ích về chế độ ăn và cách bổ sung vi chất cho trẻ, cha mẹ có thể tham khảo các bài viết dinh dưỡng cho trẻ tại Trung tâm Tiêm chủng Long Châu nhằm đảm bảo bé luôn được chăm sóc đúng cách và khỏe mạnh mỗi ngày.