Dấu hiệu thiếu máu là gì? Cách nhận biết sớm để phòng ngừa kịp thời

Nhiều người bỏ qua các dấu hiệu thiếu máu ban đầu dẫn đến điều trị muộn. Hiểu rõ các triệu chứng và nguyên nhân của thiếu máu giúp bạn chủ động thăm khám, điều chỉnh dinh dưỡng và phòng ngừa biến chứng hiệu quả.

Dấu hiệu thiếu máu là gì?

Thiếu máu là tình trạng cơ thể không đủ hồng cầu hoặc hemoglobin để vận chuyển oxy. Tình trạng này không chỉ gây ra các triệu chứng khó chịu mà còn ảnh hưởng không nhỏ đến cuộc sống của người mắc phải. Vậy dấu hiệu thiếu máu bao gồm những dấu hiệu gì?

Dưới đây là một số triệu chứng thiếu máu phổ biến, bạn đọc có thể tham khảo:

Mệt mỏi kéo dài và giảm sức bền

Thiếu máu làm giảm lượng oxy cung cấp cho các cơ quan khiến cơ thể luôn trong trạng thái uể oải, mệt mỏi không rõ nguyên nhân. Người bệnh thường xuyên buồn ngủ dù đã nghỉ ngơi đủ, thiếu năng lượng và giảm khả năng lao động hoặc học tập. Triệu chứng này đặc biệt rõ khi thực hiện các hoạt động nặng, khiến người bệnh khó duy trì sức bền như bình thường.

Da xanh xao và niêm mạc nhợt nhạt

Một trong những dấu hiệu thiếu máu dễ nhận thấy là da và niêm mạc nhợt nhạt, đặc biệt ở môi, lòng bàn tay hoặc kết mạc mắt. Da có thể trở nên khô, dễ bong tróc, thiếu sức sống. Ở người thiếu máu do thiếu sắt, tình trạng này thường đi kèm với cảm giác lạnh tay chân do tuần hoàn kém.

Chóng mặt và hoa mắt khi đứng dậy đột ngột

Lưu lượng máu không đủ để cung cấp oxy cho não gây ra chóng mặt, hoa mắt, đặc biệt khi thay đổi tư thế đột ngột như đứng dậy từ trạng thái ngồi hoặc nằm. Triệu chứng này có thể kèm theo cảm giác lâng lâng, mất thăng bằng, đặc biệt nghiêm trọng hơn ở những người bị thiếu máu nặng.

Tim đập nhanh, hồi hộp và đánh trống ngực

Khi cơ thể thiếu máu, tim phải làm việc mạnh hơn để bơm máu dẫn đến nhịp tim nhanh, hồi hộp hoặc cảm giác đánh trống ngực. Đây là dấu hiệu thiếu máu cần chú ý vì nếu kéo dài có thể gây áp lực lên tim, đặc biệt ở người có bệnh lý tim mạch nền.

Khó thở khi vận động nhẹ

Người thiếu máu có thể cảm thấy khó thở, hụt hơi ngay cả khi đi bộ hoặc làm các công việc nhẹ nhàng. Triệu chứng này xuất hiện do cơ thể không nhận đủ oxy, đặc biệt ở người cao tuổi hoặc những người có bệnh lý tim phổi kèm theo.

Rụng tóc và móng tay giòn, dễ gãy

Thiếu máu, đặc biệt do thiếu sắt, gây rụng tóc khiến tóc thưa và yếu. Móng tay trở nên giòn, dễ gãy hoặc có hình dạng bất thường như lõm giữa. Đây là dấu hiệu thiếu máu thường bị bỏ qua nhưng rất phổ biến ở phụ nữ và những người thiếu dinh dưỡng lâu dài.

Rối loạn kinh nguyệt hoặc suy giảm ham muốn

Ở phụ nữ, thiếu máu có thể gây rối loạn kinh nguyệt với biểu hiện kỳ kinh đến sớm, trễ hoặc lượng máu kinh bất thường. Ở nam giới, tình trạng này dẫn đến mệt mỏi sinh dục, giảm ham muốn. Những thay đổi này là dấu hiệu quan trọng cần được chú ý để kiểm tra sức khỏe sớm.

Nguyên nhân thiếu máu thường gặp và các yếu tố nguy cơ

Thiếu máu có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau. Hiểu rõ các yếu tố này giúp bạn phòng ngừa và điều trị hiệu quả:

Thiếu sắt

Thiếu sắt thường do mất máu mạn tính (băng huyết, rong kinh, xuất huyết tiêu hóa) hoặc chế độ ăn thiếu sắt, đặc biệt ở người ăn chay trường hoặc ăn kiêng khắt khe. Phụ nữ mang thai và sau sinh cũng có nguy cơ cao do nhu cầu sắt tăng cao để hỗ trợ thai nhi.

Thiếu vitamin B12 và axit folic

Thiếu vitamin B12 hoặc axit folic gây thiếu máu hồng cầu khổng lồ dẫn đến mệt mỏi và tổn thương thần kinh nếu không điều trị kịp thời. Nguyên nhân này thường gặp ở người ăn chay, người lớn tuổi hoặc những người có vấn đề hấp thu dưỡng chất do bệnh lý đường ruột.

Bệnh lý mạn tính

Các bệnh mạn tính như thận mạn, ung thư hoặc viêm mạn tính làm suy giảm khả năng sản xuất hồng cầu dẫn đến thiếu máu kéo dài. Những bệnh lý này thường gây khó khăn trong việc điều trị nếu không được phát hiện và quản lý sớm.

Phụ nữ mang thai và sau sinh

Phụ nữ mang thai cần nhiều sắt và vi chất hơn để đáp ứng nhu cầu của mẹ và thai nhi. Nếu không bổ sung đủ, nguy cơ thiếu máu tăng cao, đặc biệt sau sinh do mất máu. Đây là nhóm đối tượng cần đặc biệt chú ý đến chế độ dinh dưỡng.

Thiếu máu có nguy hiểm không? 

Thiếu máu không chỉ gây khó chịu mà còn dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng nếu không được điều trị kịp thời. Cụ thể:

• Biến chứng tim mạch: Thiếu máu kéo dài khiến tim phải làm việc quá sức dẫn đến suy tim, rối loạn nhịp tim hoặc tăng nguy cơ đột quỵ. Những người có bệnh lý tim mạch nền đặc biệt dễ gặp các biến chứng này nếu không kiểm soát thiếu máu kịp thời.
• Ảnh hưởng đến hệ thần kinh: Thiếu máu, đặc biệt do thiếu vitamin B12, gây khó tập trung, mất trí nhớ, dễ cáu gắt. Nếu không điều trị, tổn thương thần kinh có thể trở nên không hồi phục, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống.
• Tăng nguy cơ nhiễm trùng: Hệ miễn dịch suy yếu do thiếu máu khiến cơ thể dễ mắc các bệnh lý hô hấp, tiêu hóa hoặc nhiễm trùng khác. Đây là vấn đề nghiêm trọng, đặc biệt ở người già và trẻ nhỏ, khi sức đề kháng vốn đã yếu.
• Ảnh hưởng đến thai nhi và trẻ nhỏ: Ở phụ nữ mang thai, thiếu máu có thể khiến thai chậm phát triển, nhẹ cân hoặc sinh non. Trẻ em thiếu máu thường kém tập trung, chậm phát triển thể chất và trí tuệ, ảnh hưởng lâu dài đến tương lai.

Làm gì khi có dấu hiệu thiếu máu?

Khi nhận thấy các dấu hiệu thiếu máu, bạn cần hành động ngay để tránh biến chứng:

• Khám và làm xét nghiệm máu: Xét nghiệm tổng phân tích tế bào máu (CBC) giúp đánh giá mức độ thiếu máu, trong khi kiểm tra ferritin, sắt huyết thanh, vitamin B12 và axit folic xác định nguyên nhân cụ thể. Tham khảo ý kiến bác sĩ để có chẩn đoán và hướng điều trị phù hợp.
• Bổ sung vi chất theo chỉ định của bác sĩ: Sử dụng viên sắt, vitamin B12 hoặc axit folic theo hướng dẫn bác sĩ. Không tự ý mua thuốc bổ sung sắt vì có thể gây thừa sắt, hại gan hoặc các cơ quan khác nếu không rõ nguyên nhân thiếu máu.
• Điều chỉnh chế độ dinh dưỡng: Để cải thiện tình trạng thiếu máu, hãy ưu tiên các thực phẩm hỗ trợ tạo máu như thịt bò, gan động vật, rau xanh đậm, đậu, hạt, ngũ cốc nguyên cám, trái cây giàu vitamin C… Chế biến thực phẩm bằng cách luộc, hấp để dễ tiêu hóa, tránh chiên rán nhiều dầu mỡ.

Cách phòng ngừa thiếu máu hiệu quả từ thói quen hằng ngày

Phòng ngừa thiếu máu là cách tốt nhất để bảo vệ sức khỏe lâu dài. Dưới đây là những thói quen bạn nên áp dụng:

• Ăn uống cân đối và đủ chất: Tăng cường thực phẩm tươi như thịt, cá, rau xanh và trái cây, đặc biệt ở phụ nữ tuổi sinh sản, người già và trẻ nhỏ. Ưu tiên các món giàu sắt, vitamin B12 và axit folic để hỗ trợ quá trình tạo máu.
• Khám sức khỏe định kỳ 6 - 12 tháng/lần: Kiểm tra máu định kỳ giúp phát hiện sớm thiếu máu hoặc các bệnh lý nền. Những người có nguy cơ cao như phụ nữ mang thai, người ăn chay cần chú ý theo dõi sức khỏe thường xuyên hơn.
• Bổ sung sắt và vitamin khi cần thiết: Phụ nữ mang thai nên uống viên sắt và axit folic theo hướng dẫn bác sĩ. Người lớn tuổi hoặc ăn chay cần bổ sung vitamin B12 nếu có dấu hiệu thiếu hụt để tránh thiếu máu.
• Tránh lạm dụng trà, cà phê sau bữa ăn: Trà và cà phê chứa tanin, làm giảm hấp thu sắt từ thực phẩm. Hãy uống cách bữa ăn 1 - 2 giờ để tối ưu hóa việc hấp thu dưỡng chất, hỗ trợ phòng ngừa thiếu máu.

Nhận biết dấu hiệu thiếu máu như mệt mỏi, da xanh xao, tim đập nhanh, rụng tóc là bước quan trọng để can thiệp kịp thời. Thiếu máu có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng do đó, hãy chủ động thăm khám, điều chỉnh dinh dưỡng và duy trì thói quen sống lành mạnh để phòng ngừa thiếu máu hiệu quả. Nếu bạn nhận thấy các dấu hiệu thiếu máu, đừng chần chừ, hãy đến cơ sở y tế để được kiểm tra và điều trị sớm!