Chất xám là gì? Khám phá vai trò và ý nghĩa của nó với hệ thần kinh

Đã bao giờ bạn tự hỏi chất xám được hình thành ra sao, vận hành theo cơ chế nào hay chưa? Tại sao chất xám còn được coi là yếu tố quyết định sự thành công và vị thế của con người trong xã hội? Ngay trong bài viết dưới đây, Tiêm chủng Long Châu sẽ giúp bạn hiểu về chất xám và có thêm góc nhìn toàn diện hơn về chính “nguồn lực trí tuệ” đang hiện diện trong đầu mình.

Chất xám là gì?

Theo góc độ khoa học thần kinh, chất xám là phần chứa nhiều thân tế bào thần kinh, nằm chủ yếu ở vỏ não và tủy sống. Nó được xem là một bộ phận quan trọng trong hệ thần kinh trung ương, bao gồm thân của các neuron, tế bào thần kinh đệm, các vùng kết nối thần kinh, synap và hệ thống mao mạch. Đây là sự kết hợp giữa thân neuron, tế bào thần kinh đệm, synap và hệ thống mao mạch. 

Người ta gọi là “chất xám” vì khi quan sát trên mô sống, nó có màu xám nhạt pha vàng hoặc hồng nhạt, xuất phát từ sắc tố của neuron và mạch máu mao mạch. Đây là khu vực có nhiệm vụ xử lý thông tin, điều khiển vận động, cảm xúc, cũng như duy trì trí nhớ.

Chất xám thường xuất hiện ở cuống não, tiểu não cũng như trong tủy sống. Nó bao gồm các neuron không có bao myelin cùng nhiều loại tế bào khác của hệ thần kinh trung ương. Mật độ chất xám ở từng vùng não liên quan mật thiết đến khả năng phát triển các kỹ năng và tài năng đặc thù của con người. Những khu vực phân bố chất xám thường gặp là bề mặt tiểu não, vỏ não của bán cầu đại não, cuống não và một số vị trí sâu bên trong não bộ.

Mặt khác, hai bán cầu não đảm nhận nhiều nhiệm vụ quan trọng: Não trái gắn liền với xử lý ngôn ngữ, tư duy logic, còn não phải thiên về hình tượng, sáng tạo và cảm xúc. Ở trẻ em, khi mật độ chất xám ở những vùng này cao, các em thường thể hiện sự thông minh, nhanh nhạy và khả năng sáng tạo vượt trội. Mỗi vùng não có một chức năng riêng, vì thế nơi nào tập trung nhiều chất xám, nơi đó sẽ thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ hơn. 

Hiểu rõ được sự phân bố này sẽ giúp mỗi người định hướng tốt hơn trong học tập và rèn luyện để phát huy tối đa tiềm năng của bản thân.

Vai trò của chất xám trong hoạt động của não bộ

Chất xám không chỉ là thành phần sinh học, mà còn là “trung tâm điều hành” của các hoạt động sống. Vậy vai trò của chất xám là gì? Một số ý nghĩa nổi bật của chất xám bao gồm:

• Xử lý thông tin từ giác quan: Mọi tín hiệu từ mắt, tai, mũi, lưỡi và da đều được truyền về não. Chất xám chịu trách nhiệm phân tích và biến những tín hiệu này thành cảm nhận thực tế. Nhờ đó, chúng ta mới có thể nhìn thấy hình ảnh, nghe được âm thanh hay cảm nhận được mùi vị.
• Điều khiển vận động: Từ những cử động nhỏ như nháy mắt cho đến những hoạt động phức tạp như lái xe, chơi nhạc cụ, tất cả đều được điều khiển bởi chất xám. Đây là lý do tại sao những tổn thương liên quan đến chất xám có thể gây liệt hoặc suy giảm khả năng vận động.
• Quản lý trí nhớ và học tập: Chất xám liên kết chặt chẽ với vùng hải mã - nơi lưu trữ ký ức. Nó giúp con người ghi nhớ thông tin, học tập kỹ năng mới và phát triển tri thức.
• Điều chỉnh cảm xúc và hành vi: Những trải nghiệm vui buồn, sự đồng cảm hay khả năng kiểm soát cảm xúc đều có liên quan đến chất xám. Đây cũng là nền tảng hình thành nhân cách và sự khác biệt giữa mỗi cá nhân.

Ý nghĩa của chất xám trong xã hội

Ngoài vai trò y học, “chất xám” thường được sử dụng như một khái niệm xã hội để nói về trí tuệ con người. Một quốc gia giàu chất xám thường có lợi thế trong đổi mới sáng tạo, khoa học kỹ thuật và phát triển bền vững. Vậy trong xã hội, ý nghĩa của chất xám là gì?

• Trong giáo dục: Chất xám là kết quả của quá trình học tập, nghiên cứu và rèn luyện. Trường học và môi trường học thuật chính là nơi ươm mầm chất xám cho thế hệ tương lai.
• Trong kinh tế: Các doanh nghiệp dựa vào chất xám để đổi mới sản phẩm, tối ưu quy trình sản xuất và nâng cao khả năng cạnh tranh.
• Trong đời sống cá nhân: Người sở hữu nhiều chất xám thường có tư duy sáng tạo, kỹ năng giải quyết vấn đề tốt và khả năng thích ứng cao với thay đổi.

Chính vì thế, cụm từ “chảy máu chất xám” được dùng để chỉ hiện tượng những người có trình độ, năng lực cao rời bỏ quê hương để tìm cơ hội ở nước khác. Đây là thách thức lớn đối với nhiều quốc gia đang phát triển.

Cách phát triển và bảo vệ chất xám

Để giữ cho bộ não hoạt động hiệu quả và phát triển chất xám, bạn có thể áp dụng một số phương pháp sau:

• Duy trì học tập suốt đời: Việc học không dừng lại sau khi rời ghế nhà trường. Đọc sách, tham gia khóa học mới, học ngoại ngữ hay rèn luyện kỹ năng công nghệ đều giúp não bộ kích hoạt và hình thành liên kết thần kinh mới.
• Rèn luyện trí não: Các trò chơi trí tuệ như cờ vua, sudoku, ghép hình… có tác dụng tăng khả năng phân tích và sáng tạo. Đây là cách đơn giản nhưng hiệu quả để nuôi dưỡng chất xám.
• Chế độ dinh dưỡng hợp lý: Thực phẩm giàu axit béo omega-3 (có trong cá hồi, hạt óc chó), rau xanh, quả mọng, ngũ cốc nguyên hạt và nước sạch rất tốt cho hoạt động của não bộ.
• Lối sống lành mạnh: Ngủ đủ từ 7 - 8 tiếng mỗi ngày. Đồng thời, bạn cần tập thể dục thường xuyên để tăng cường lưu thông máu lên não và hạn chế chất kích thích như rượu bia, thuốc lá…
• Quản lý cảm xúc: Căng thẳng kéo dài làm teo chất xám ở một số vùng của não. Do đó, bạn nên cân bằng giữa công việc và nghỉ ngơi, đồng thời thực hành thiền, yoga hoặc các hoạt động thư giãn để giữ cho não luôn khỏe mạnh.

Qua bài viết này, chắc hẳn bạn đã hiểu rõ chất xám là gì và vì sao nó lại quan trọng đối với mỗi cá nhân cũng như toàn xã hội. Chất xám không chỉ là phần cấu trúc trong não bộ giúp con người xử lý thông tin, ghi nhớ và điều khiển cơ thể, mà còn là biểu tượng cho trí tuệ, sáng tạo và khả năng đổi mới. Hãy theo dõi Tiêm chủng Long Châu để cập nhật thêm những bài viết hay về chức năng của hệ thần kinh nhé!