Chân tay lạnh: Nguyên nhân, chẩn đoán và phương pháp điều trị

Chân tay lạnh là hiện tượng phổ biến, có thể xuất phát từ những phản ứng sinh lý bình thường của cơ thể khi tiếp xúc với nhiệt độ thấp, hoặc do cơ địa của mỗi người. Trong trường hợp này, chân tay lạnh không đáng lo ngại. Tuy nhiên, nếu chân tay lạnh xảy ra thường xuyên, ngay cả khi thời tiết ấm áp, thì đây có thể là dấu hiệu cảnh báo các vấn đề sức khỏe tiềm ẩn liên quan đến tuần hoàn máu, chẳng hạn như bệnh động mạch ngoại biên, hội chứng Raynaud, hoặc các bệnh lý khác như thiếu máu, suy giáp, tiểu đường, và rối loạn thần kinh. 

Khi gặp lạnh, cơ thể sẽ ưu tiên giữ nhiệt cho các cơ quan quan trọng như tim và phổi, khiến lượng máu đến chân tay giảm đi, dẫn đến cảm giác lạnh. Đôi khi, mạch máu có thể co thắt đột ngột mà không cần tác động của nhiệt độ thấp, gây ra hiện tượng co thắt mạch. Mặc dù hiếm gặp, nhưng co thắt mạch thường xuyên có thể gây tổn thương mô và loét da. 

Những dấu hiệu và triệu chứng của chân tay lạnh 

Dấu hiệu và triệu chứng chính chân tay lạnh:

• Cảm giác lạnh: Đây là triệu chứng rõ ràng nhất, bàn tay và bàn chân luôn có cảm giác lạnh, ngay cả trong điều kiện thời tiết ấm áp.
• Thay đổi màu sắc da: Da bàn tay và bàn chân có thể trở nên nhợt nhạt, xanh xao, hoặc thậm chí chuyển sang màu trắng.
• Tê bì và ngứa ran: Cảm giác tê bì, ngứa ran hoặc như kim châm ở bàn tay và bàn chân.

Các triệu chứng đi kèm (lệ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh):

• Mệt mỏi: Nếu chân tay lạnh do thiếu máu, bạn có thể cảm thấy mệt mỏi, chóng mặt.
• Đau khớp: Nếu chân tay lạnh do bệnh Raynaud, bạn có thể bị đau khớp.
• Thay đổi cân nặng: Nếu chân tay lạnh do suy giáp, bạn có thể bị thay đổi cân nặng.
• Khó thở: Nếu chân tay lạnh do bệnh tim mạch, có thể gây ra hiện tượng khó thở.

Biến chứng có thể gặp của chân tay lạnh

Chân tay lạnh kéo dài, đặc biệt ở người có bệnh nền (tiểu đường, tim mạch, Raynaud), có thể gây loét da, nhiễm trùng, hoại thư, thậm chí phải cắt cụt chi. Do đó, cần khám bác sĩ sớm nếu có vết loét hoặc tổn thương da.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Khi nào cần đi khám bác sĩ:

• Nếu chân tay lạnh kéo dài hoặc ngày càng nặng hơn.
• Nếu chân tay lạnh kèm theo các triệu chứng như thay đổi màu sắc da, tê bì, đau nhức, hoặc vết loét.
• Nếu có các triệu chứng khác như khó thở, đau ngực.

Việc xác định nguyên nhân gây ra chân tay lạnh là rất quan trọng để có phương pháp điều trị phù hợp.

Những nguyên nhân phổ biến nhất:

• Hội chứng Raynaud: Đây là một rối loạn khiến các mạch máu ở ngón tay và ngón chân co thắt quá mức khi tiếp xúc với lạnh hoặc căng thẳng. Điều này dẫn đến giảm lưu lượng máu đến các chi, gây ra cảm giác lạnh, tê bì và thay đổi màu sắc da.
• Suy giáp: Tuyến giáp hoạt động kém sản xuất không đủ hormon tuyến giáp, làm chậm quá trình trao đổi chất và gây ra cảm giác lạnh.
• Bệnh động mạch ngoại biên (PAD): PAD là tình trạng các động mạch bị hẹp do tích tụ mảng bám, làm giảm lưu lượng máu đến tay và chân.
• Lupus: Đây là một bệnh tự miễn dịch có thể gây viêm nhiễm ở nhiều cơ quan, bao gồm cả mạch máu.
• Xơ cứng bì: Đây là một bệnh tự miễn dịch gây ra tình trạng da dày lên và có thể ảnh hưởng đến lưu lượng máu đến tay.

Những ai có nguy cơ mắc chân tay lạnh?

Khi tuổi tác tăng lên, khả năng duy trì nhiệt độ ổn định của cơ thể giảm sút, cùng với đó là sự suy giảm của hệ tuần hoàn. Do đó, người lớn tuổi có nguy cơ mắc chân tay lạnh cao hơn người bình thường.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc chân tay lạnh

Các yếu tố tăng nguy cơ chân tay lạnh:

• Người có bệnh tim mạch: Các bệnh tim mạch có thể cản trở dòng máu đến các chi, dẫn đến cảm giác lạnh.
• Người mắc bệnh tiểu đường: Lượng đường trong máu cao có thể làm tổn thương dây thần kinh và mạch máu, làm giảm lưu thông máu và gây ra cảm giác tê lạnh ở chân tay.
• Người có vấn đề về tuyến giáp: Suy giáp làm chậm quá trình trao đổi chất, ảnh hưởng đến khả năng điều hòa nhiệt độ của cơ thể.
• Người bị thiếu máu: Thiếu máu, đặc biệt là thiếu sắt, làm giảm khả năng vận chuyển oxy của máu, dẫn đến tình trạng chân tay lạnh
• Người hút thuốc lá: Nicotine trong thuốc lá gây co mạch máu, làm giảm lưu lượng máu đến các chi.
• Người thường xuyên căng thẳng: Căng thẳng có thể gây ra phản ứng co mạch máu, dẫn đến chân tay lạnh.
• Người ít vận động: Lối sống tĩnh tại làm giảm lưu thông máu, gây ra cảm giác lạnh ở chân tay.
• Phụ nữ: Do sự khác biệt về hormone và cấu tạo cơ thể, phụ nữ thường có xu hướng bị lạnh chân tay hơn nam giới.
• Trẻ em: Trẻ em mất nhiệt nhanh hơn người lớn, do diện tích bề mặt cơ thể lớn hơn so với cân nặng, và lớp mỡ dưới da ít hơn.
• Người có hệ miễn dịch yếu: Hệ miễn dịch yếu tạo cơ hội cho những bệnh nhiễm trùng phát triển, dẫn đến chân tay lạnh.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán chân tay lạnh 

Để chẩn đoán nguyên nhân gây chân tay lạnh, bác sĩ thường kết hợp hỏi bệnh, khám lâm sàng và các xét nghiệm nếu cần. Dưới đây là các bước phổ biến:

Hỏi bệnh sử và triệu chứng: 

Bác sĩ sẽ hỏi về: 

• Thời gian và tần suất chân tay lạnh.
• Các triệu chứng đi kèm (tê, đổi màu da, đau).
• Tiền sử bệnh lý (tiểu đường, tim mạch, Raynaud).
• Yếu tố kích thích (lạnh, căng thẳng).

Khám lâm sàng:

• Kiểm tra nhiệt độ, màu sắc da tay chân.
• Đo mạch ở cổ tay (động mạch quay) và cổ chân (động mạch chày sau) để đánh giá lưu thông máu.
• Quan sát dấu hiệu tổn thương da, loét, hoặc bất thường.

Xét nghiệm hỗ trợ (nếu nghi ngờ bệnh lý): 

• Xét nghiệm máu: Kiểm tra thiếu máu (hemoglobin thấp), đường huyết (tiểu đường), hoặc viêm (CRP, tốc độ lắng máu).
• Chẩn đoán hình ảnh:
  • Siêu âm Doppler: Đánh giá lưu lượng máu trong động mạch tay chân.
  • Chụp CT/MRI: Phát hiện tắc nghẽn mạch máu hoặc tổn thương mô (nếu cần).
• Kiểm tra thần kinh: Đánh giá cảm giác và phản xạ nếu nghi ngờ tổn thương thần kinh.
• Thử nghiệm lạnh (Cold Challenge Test): Dùng nước lạnh để kiểm tra phản ứng mạch máu, thường áp dụng khi nghi ngờ bệnh Raynaud.

Phương pháp điều trị chân tay lạnh hiệu quả

Việc điều trị bàn tay lạnh thường tập trung vào việc giải quyết nguyên nhân gốc rễ thay vì chỉ giảm triệu chứng. Bác sĩ sẽ đề xuất các phương pháp điều trị dựa trên nguyên nhân khiến bàn tay bạn bị lạnh.

Bệnh Raynaud: 

• Thuốc giãn mạch.
• Thuốc chẹn kênh canxi.
• Trong trường hợp nghiêm trọng, phẫu thuật cắt bỏ dây thần kinh giao cảm.

Suy giáp: 

• Liệu pháp thay thế hormone tuyến giáp.

Bệnh động mạch ngoại biên (PAD): 

• Thuốc làm loãng máu.
• Thuốc statin (giảm cholesterol).

Thiếu máu: 

• Bổ sung sắt.
• Điều trị nguyên nhân gây thiếu máu.

Rối loạn thần kinh: 

• Thuốc giảm đau thần kinh.
• Vật lý trị liệu.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của chân tay lạnh 

Chế độ sinh hoạt:

• Giữ ấm: Đeo găng tay, tất ấm. Giữ ấm cơ thể, đặc biệt là trong thời tiết lạnh.

• Tránh các chất kích thích: Bỏ thuốc lá.Hạn chế rượu và caffeine.

• Quản lý căng thẳng: Tập yoga, thiền, hoặc các kỹ thuật thư giãn khác.

• Ngâm chân tay: Ngâm chân tay trong nước ấm pha muối hoặc gừng.

Chế độ dinh dưỡng:

• Thực phẩm giàu sắt:
  • Sắt giúp tạo ra hồng cầu, có vai trò vận chuyển oxy trong máu.
  • Các loại thực phẩm giàu sắt bao gồm thịt đỏ, gan, rau lá xanh đậm (rau bina, cải xoăn), các loại đậu, ngũ cốc nguyên hạt.
• Thực phẩm giàu omega-3:
  • Omega-3 giúp giảm viêm và cải thiện lưu thông máu.
  • Các loại thực phẩm giàu omega-3 bao gồm cá béo (cá hồi, cá thu), hạt lanh, hạt chia.
• Thực phẩm giàu niacin:
  • Niacin giúp giãn mạch máu, tăng cường lưu lượng máu đến các chi.
  • Các loại thực phẩm như: cá thu, sữa, trứng, thịt cừu, thịt bò, thịt heo, bơ.
• Thực phẩm giàu vitamin C:
  • Vitamin C giúp tăng cường sức đề kháng và hấp thu tốt sắt.
  • Các loại thực phẩm như: Nước cam, chanh.
• Thực phẩm có tính ấm:
  • Các loại thực phẩm có tính ấm như gừng, quế, tỏi, ớt có thể giúp tăng cường lưu thông máu và giữ ấm cơ thể.
• Đồ uống ấm:
  • Uống các loại đồ uống ấm như trà gừng, trà quế, súp nóng có thể giúp giữ ấm cơ thể.
• Tránh caffeine và rượu:
  • Caffeine và rượu có thể làm co mạch máu, gây ra tình trạng chân tay lạnh.
• Hạn chế đồ ăn chế biến sẵn:
  • Đồ ăn chế biến sẵn thường chứa nhiều muối và chất béo không tốt cho sức khỏe.

Phương pháp phòng ngừa chân tay lạnh hiệu quả

Đặc hiệu

Hiện tại, không có vắc xin nào được thiết kế đặc biệt để phòng ngừa chân tay lạnh, vì đây là triệu chứng chứ không phải bệnh riêng lẻ, và nguyên nhân thường liên quan đến tuần hoàn máu, thời tiết, hoặc bệnh lý nền (như Raynaud, thiếu máu) chứ không phải nhiễm trùng.

Một số vắc xin có thể giảm nguy cơ các tình trạng liên quan đến chân tay lạnh trong trường hợp cụ thể:

• Vắc xin cúm: Giúp ngăn ngừa cúm, một bệnh có thể làm cơ thể yếu đi và ảnh hưởng đến tuần hoàn, khiến tay chân dễ lạnh hơn.
• Vắc xin phế cầu (Pneumococcal): Phòng nhiễm trùng phổi nặng ở người lớn tuổi hoặc người suy giảm miễn dịch, giảm nguy cơ biến chứng tuần hoàn gián tiếp gây lạnh chi.

Không đặc hiệu

Thay vì vắc xin, bạn có thể phòng ngừa chân tay lạnh bằng:

• Giữ ấm tay chân trong thời tiết lạnh (đeo găng, tất).
• Duy trì chế độ ăn uống cân bằng để cải thiện tuần hoàn.
• Tránh hút thuốc và giảm căng thẳng, vì chúng có thể làm co mạch máu.

Nếu chân tay lạnh kéo dài hoặc bất thường, hãy thăm khám để kiểm tra nguyên nhân cụ thể, vì vắc xin không phải là giải pháp trực tiếp.

Để biết thêm thông tin chi tiết về vắc xin và các biện pháp bảo vệ sức khỏe, bạn có thể tham khảo thêm tại Trung tâm Tiêm chủng Long Châu.