Bệnh giun rồng là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Bệnh giun rồng (Dracunculiasis) là một bệnh ký sinh trùng hiếm gặp do giun Dracunculus medinensis gây ra, thường gặp ở những vùng nông thôn nơi người dân sử dụng nước uống chưa được xử lý. Sau khi xâm nhập vào cơ thể qua nước uống bị nhiễm ấu trùng, giun trưởng thành sẽ di chuyển trong cơ thể, thường xuất hiện ở vùng da chân, gây ra những vết loét đau đớn khi chui ra ngoài.

Mặc dù không gây tử vong trực tiếp, bệnh giun rồng gây ảnh hưởng nặng nề đến chất lượng cuộc sống do cơn đau kéo dài, nguy cơ nhiễm trùng và mất khả năng lao động tạm thời. Việc điều trị chủ yếu dựa vào phương pháp thủ công rút giun ra khỏi cơ thể, và hiện chưa có thuốc hay vắc xin đặc hiệu. Nhờ vào nỗ lực của Tổ chức Y tế Thế giới và các tổ chức y tế toàn cầu, số ca mắc đã giảm mạnh, nhưng bệnh vẫn còn tồn tại ở một số khu vực tại châu Phi.

Những dấu hiệu và triệu chứng của bệnh giun rồng

Bệnh không gây triệu chứng rõ ràng trong nhiều tháng. Khi giun cái trưởng thành bắt đầu di chuyển dưới da để thoát ra ngoài, người bệnh có thể có các biểu hiện như:

• Sốt nhẹ, ngứa, mệt mỏi, buồn nôn.
• Xuất hiện mụn nước ở chân, tay hoặc bộ phận khác - thường rất đau.
• Sau vài ngày, mụn nước vỡ ra, giun bắt đầu chui ra khỏi da.
• Đau nhức dữ dội tại vị trí giun chui ra, có thể kéo dài hàng tuần.
• Nguy cơ nhiễm trùng thứ phát tại vết loét.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh giun rồng

Bệnh giun rồng nếu không được xử lý đúng cách có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng. Trong quá trình giun chui ra khỏi da, người bệnh thường bị loét sâu kèm theo đau đớn dữ dội và dễ nhiễm trùng da tại chỗ. 

Nếu vết loét không được chăm sóc vệ sinh kỹ, có thể dẫn đến viêm mô tế bào, nhiễm trùng huyết hoặc tàn tật tạm thời do sưng nề và mất khả năng vận động. Ngoài ra, trong một số trường hợp hiếm, giun có thể chết khi còn nằm trong mô, gây phản ứng viêm mạnh và hình thành u hạt hoặc áp xe dưới da.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Bạn nên gặp bác sĩ ngay khi có các dấu hiệu nghi ngờ bệnh giun rồng như xuất hiện mụn nước phồng rộp, đau rát ở chân hoặc tay kèm theo cảm giác ngứa ngáy, khó chịu, đặc biệt nếu trước đó đã từng uống nước không đảm bảo vệ sinh. Khi giun bắt đầu chui ra khỏi da hoặc vết loét có dấu hiệu nhiễm trùng như sưng đỏ, mưng mủ, sốt, thì việc thăm khám y tế là rất cần thiết để được xử lý đúng cách, giảm đau và ngăn ngừa biến chứng nghiêm trọng.

Nguyên nhân gây bệnh là do nhiễm ấu trùng Dracunculus medinensis thông qua việc uống nước chứa loài giáp xác nhỏ (bọ chét nước - Cyclops) có mang ấu trùng giun. Khi vào dạ dày, bọ chét nước bị tiêu hóa, giải phóng ấu trùng, sau đó chúng xuyên qua thành ruột, di chuyển trong cơ thể, rồi phát triển thành giun trưởng thành.

Những ai có nguy cơ mắc phải bệnh giun rồng?

Những người có nguy cơ cao mắc bệnh giun rồng thường là cư dân sống tại vùng nông thôn, nơi nguồn nước chưa được xử lý an toàn, đặc biệt ở một số quốc gia châu Phi như Nam Sudan, Chad, Mali và Ethiopia. 

Bệnh có thể ảnh hưởng đến mọi lứa tuổi, tuy nhiên, người trưởng thành trong độ tuổi lao động và trẻ em là nhóm dễ mắc nhất do thường xuyên tiếp xúc với nước ao, hồ, giếng hở để uống hoặc tắm rửa. 

Không có sự khác biệt rõ ràng giữa nam và nữ, nhưng phụ nữ có thể có nguy cơ cao hơn nếu thường xuyên đi lấy nước hoặc chăm sóc trẻ em trong môi trường thiếu vệ sinh.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải bệnh giun rồng

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh giun rồng, chủ yếu liên quan đến môi trường sống và thói quen sinh hoạt, bao gồm:

• Sử dụng nước uống chưa đun sôi hoặc chưa lọc sạch từ ao, hồ, giếng hở.
• Sống tại các vùng nông thôn không có hệ thống cấp nước an toàn.
• Thiếu kiến thức về vệ sinh và phòng chống bệnh ký sinh trùng.
• Tắm, giặt hoặc lấy nước tại nơi có người bệnh đang rút giun, khiến nguồn nước bị nhiễm ấu trùng.
• Thiếu hệ thống y tế và giám sát dịch tễ tại địa phương.
• Không được tiếp cận với các chương trình giáo dục sức khỏe hoặc phòng chống giun ký sinh.

Việc nhận diện các yếu tố này giúp cộng đồng nâng cao cảnh giác và chủ động áp dụng biện pháp phòng ngừa hiệu quả.

Phương pháp chẩn đoán và xét nghiệm bệnh giun rồng

Chẩn đoán bệnh giun rồng chủ yếu dựa vào lâm sàng và quan sát trực tiếp, vì giun thường chui ra khỏi da và có thể nhìn thấy bằng mắt thường. Một số phương pháp được sử dụng bao gồm:

• Quan sát vết loét và giun: Khi giun cái bắt đầu chui ra khỏi da, thường ở vùng chân, bác sĩ có thể nhìn thấy phần thân giun trắng ngà dài vài chục cm lộ ra từ vết loét - đây là dấu hiệu điển hình nhất.
• Tiền sử bệnh lý: Hỏi về việc sử dụng nguồn nước chưa xử lý và có tiền sử sống hoặc đi đến vùng dịch tễ đang lưu hành bệnh.
• Đặt mẫu giun vào nước: Một phần giun được kéo ra và đặt vào nước để xác định sự giải phóng ấu trùng (larvae) dưới kính hiển vi. Phương pháp này giúp xác nhận chẩn đoán.

Hiện tại không có xét nghiệm máu hoặc hình ảnh học đặc hiệu cho bệnh giun rồng. Vì vậy, chẩn đoán chủ yếu dựa vào triệu chứng đặc trưng và biểu hiện tại da trong giai đoạn giun trưởng thành thoát ra ngoài.

Điều trị bệnh giun rồng

Nội khoa

Hiện nay chưa có thuốc đặc hiệu để tiêu diệt giun rồng trong cơ thể. Tuy nhiên, bác sĩ có thể kê đơn thuốc giảm đau, kháng viêm và kháng sinh nếu có dấu hiệu nhiễm trùng tại vị trí giun thoát ra. 

Đồng thời, người bệnh cần được chăm sóc vết loét sạch sẽ mỗi ngày bằng nước sạch và dung dịch sát khuẩn để phòng tránh biến chứng viêm mô tế bào hoặc nhiễm trùng huyết. Việc bù nước và nghỉ ngơi hợp lý cũng rất quan trọng trong quá trình hồi phục.

Ngoại khoa

Phương pháp điều trị chủ yếu hiện nay là rút giun thủ công, thực hiện bằng cách quấn từ từ giun quanh một que nhỏ và kéo ra mỗi ngày một đoạn nhỏ, quá trình này có thể kéo dài từ 1 - 3 tuần để tránh đứt giun. Trong trường hợp giun bị đứt, chết trong mô, hoặc nằm quá sâu gây áp xe hay phản ứng viêm nặng, can thiệp ngoại khoa để lấy giun là cần thiết. Sau phẫu thuật, người bệnh cần được theo dõi và chăm sóc vết thương cẩn thận để phòng nhiễm trùng và tái phát.

Những thói quen sinh hoạt giúp hạn chế diễn tiến của bệnh giun rồng

Chế độ sinh hoạt

Để hạn chế diễn tiến của bệnh giun rồng và phòng ngừa tái nhiễm, người bệnh và cộng đồng cần duy trì những thói quen sinh hoạt lành mạnh như:

• Không tiếp xúc trực tiếp với nguồn nước khi đang có giun chui ra ngoài da.
• Sử dụng nước uống đã lọc hoặc đun sôi kỹ.
• Tắm, giặt và vệ sinh cá nhân ở khu vực có nước sạch, không dùng chung nguồn nước với người bệnh.
• Vệ sinh vết loét hằng ngày bằng dung dịch sát khuẩn, tránh để nhiễm trùng lan rộng.
• Tránh vận động mạnh hoặc đi lại nhiều khi giun đang được kéo ra để giảm đau và hạn chế tổn thương mô.
• Báo ngay với nhân viên y tế địa phương nếu có dấu hiệu nghi ngờ để được hướng dẫn xử lý đúng cách.

Chế độ dinh dưỡng

Người mắc bệnh giun rồng nên có chế độ ăn uống giàu dưỡng chất để hỗ trợ phục hồi, tăng sức đề kháng và làm lành vết thương. Nên tăng cường thực phẩm giàu protein (thịt nạc, cá, trứng, sữa), vitamin C (cam, bưởi, rau xanh), kẽm và sắt để thúc đẩy quá trình tái tạo mô. Đồng thời, bổ sung đủ nước sạch mỗi ngày giúp cơ thể không mất nước do sốt hoặc viêm. Hạn chế thực phẩm nhiều đường, dầu mỡ hoặc đã qua chế biến để tránh làm nặng thêm tình trạng viêm nhiễm.

Phòng ngừa bệnh giun rồng

Đặc hiệu

Hiện tại, không có vaccine hay thuốc đặc hiệu để phòng ngừa bệnh giun rồng (Dracunculiasis). Do đó, biện pháp phòng ngừa đặc hiệu chủ yếu là cắt đứt chu kỳ truyền bệnh bằng cách ngăn chặn việc người bệnh tiếp xúc với nguồn nước sinh hoạt. Ví dụ, người có giun đang thoát ra khỏi cơ thể không được ngâm vết thương trong ao, hồ, giếng để tránh làm nhiễm ấu trùng vào nguồn nước. Ngoài ra, việc sử dụng hóa chất diệt bọ chét nước (Cyclops) - vật trung gian truyền bệnh - như temephos cũng là biện pháp kiểm soát quan trọng đã được WHO khuyến nghị áp dụng.

Không đặc hiệu

Các phương pháp phòng ngừa không đặc hiệu tập trung vào cải thiện vệ sinh và thay đổi hành vi sinh hoạt hàng ngày. Cụ thể:

• Sử dụng nước uống đã đun sôi hoặc lọc sạch bằng bộ lọc đạt chuẩn.
• Không sử dụng nguồn nước mặt (ao, hồ, suối, giếng hở) chưa qua xử lý để uống hoặc nấu ăn.
• Giáo dục cộng đồng về nguy cơ lây nhiễm và cách phòng bệnh qua truyền thông hoặc tuyên truyền địa phương.
• Cải thiện hệ thống cấp nước sạch và vệ sinh môi trường tại các vùng nông thôn.
• Giám sát dịch tễ thường xuyên, phát hiện sớm ca bệnh để cách ly và xử lý kịp thời, tránh làm lây lan trong cộng đồng.

Bệnh giun rồng là một bệnh ký sinh trùng nghiêm trọng nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa được nếu cộng đồng được trang bị đầy đủ kiến thức và có điều kiện tiếp cận nguồn nước sạch. Dù không gây tử vong, nhưng những đau đớn kéo dài và biến chứng mà bệnh gây ra ảnh hưởng sâu sắc đến chất lượng cuộc sống của người bệnh, đặc biệt ở những vùng còn thiếu thốn về y tế và vệ sinh môi trường. Do đó, việc nâng cao ý thức cá nhân, cải thiện vệ sinh nước uống, cùng với sự vào cuộc tích cực của ngành y tế và cộng đồng là chìa khóa để loại trừ bệnh lý này trong tương lai gần.