Nhiễm khuẩn huyết não mô cầu là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Nhiễm khuẩn huyết não mô cầu là một thể bệnh nặng của nhiễm trùng do vi khuẩn Neisseria meningitidis, xảy ra khi vi khuẩn xâm nhập vào máu và lan rộng khắp cơ thể. Khác với viêm màng não đơn thuần, nhiễm khuẩn huyết não mô cầu gây tổn thương toàn thân, ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ tuần hoàn, đông máu và chức năng các cơ quan. Bệnh có thể tiến triển rất nhanh, chỉ trong vài giờ, và đòi hỏi phải cấp cứu y tế khẩn cấp.

Vi khuẩn não mô cầu thường cư trú ở vùng hầu họng của người lành mang trùng và lây truyền chủ yếu qua đường hô hấp, thông qua giọt bắn khi ho, hắt hơi hoặc tiếp xúc gần. Khi sức đề kháng của cơ thể suy giảm hoặc gặp điều kiện thuận lợi, vi khuẩn vượt qua hàng rào bảo vệ niêm mạc, xâm nhập vào máu và gây nhiễm khuẩn huyết.

Nhiễm khuẩn huyết não mô cầu được xem là một tình trạng y khoa tối cấp do nguy cơ gây sốc nhiễm khuẩn, ban xuất huyết hoại tử, rối loạn đông máu rải rác trong lòng mạch và suy đa cơ quan. Tỷ lệ tử vong vẫn ở mức cao dù y học hiện đại đã có nhiều tiến bộ. Vì vậy, việc nâng cao nhận thức, phát hiện sớm các dấu hiệu nghi ngờ và điều trị kịp thời đóng vai trò quyết định trong việc giảm biến chứng và bảo vệ tính mạng người bệnh.

Những dấu hiệu và triệu chứng của nhiễm khuẩn huyết não mô cầu

Nhiễm khuẩn huyết não mô cầu thường khởi phát đột ngột và tiến triển rất nhanh, với các biểu hiện nhiễm trùng toàn thân rõ rệt, có thể nặng lên chỉ trong vài giờ. Dấu hiệu nhiễm khuẩn huyết não mô cầu bao gồm: 

• Sốt cao đột ngột, rét run.
• Mệt mỏi nhiều, suy sụp nhanh, lơ mơ hoặc kích thích.
• Đau đầu, đau cơ, đau khớp lan tỏa.
• Buồn nôn, nôn, có thể kèm đau bụng.
• Nhịp tim nhanh, thở nhanh.
• Huyết áp tụt, dấu hiệu sốc nhiễm khuẩn.
• Ban xuất huyết hoặc ban hoại tử ngoài da (ban không mất đi khi ấn) - dấu hiệu gợi ý quan trọng.
• Tay chân lạnh, da tái hoặc tím, giảm lượng nước tiểu.

Biến chứng có thể gặp khi mắc nhiễm khuẩn huyết não mô cầu

Do diễn tiến nhanh và mức độ nhiễm trùng toàn thân nặng, nhiễm khuẩn huyết não mô cầu có thể gây nhiều biến chứng nghiêm trọng, đe dọa tính mạng, bao gồm:

• Sốc nhiễm khuẩn;
• Rối loạn đông máu rải rác trong lòng mạch (DIC);
• Xuất huyết, hoại tử da, có thể phải cắt cụt chi;
• Suy đa cơ quan (suy thận, suy gan, suy hô hấp);
• Viêm màng não do não mô cầu kèm theo;
• Tử vong, ngay cả khi đã được điều trị tích cực.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Cần đưa người bệnh đến cơ sở y tế ngay lập tức khi xuất hiện sốt cao đột ngột kèm mệt mỏi nhiều, đau đầu dữ dội, ban xuất huyết dưới da, rối loạn ý thức, tay chân lạnh hoặc bất kỳ dấu hiệu nghi ngờ nhiễm trùng nặng nào, đặc biệt ở trẻ em và thanh thiếu niên. Nhiễm khuẩn huyết não mô cầu là tình trạng cấp cứu y khoa; việc chậm trễ trong chẩn đoán và điều trị có thể làm tăng nhanh nguy cơ biến chứng nặng và tử vong.

Nguyên nhân nhiễm khuẩn huyết não mô cầu là do vi khuẩn Neisseria meningitidis xâm nhập vào máu và phát triển trong hệ tuần hoàn, gây nhiễm trùng toàn thân. Vi khuẩn này lây truyền qua đường hô hấp và thường cư trú ở vùng hầu họng; khi vượt qua được hàng rào bảo vệ của niêm mạc, chúng có thể vào máu và gây bệnh xâm lấn.

Những ai có nguy cơ mắc phải nhiễm khuẩn huyết não mô cầu?

Nhiễm khuẩn huyết não mô cầu có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi và cả hai giới, không có sự khác biệt rõ rệt giữa nam và nữ. Về mặt dịch tễ, bệnh gặp nhiều hơn ở trẻ nhỏ (đặc biệt là trẻ dưới 5 tuổi) và thanh thiếu niên, người trẻ, do đặc điểm miễn dịch và mức độ tiếp xúc gần trong sinh hoạt tập thể. 

Các ca bệnh thường xuất hiện rải rác hoặc thành ổ dịch nhỏ, nhất là tại những khu vực đông dân cư; hiện không có bằng chứng cho thấy bệnh mang tính chất di truyền hay liên quan trực tiếp đến giới tính.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải nhiễm khuẩn huyết não mô cầu

Một số yếu tố đã được ghi nhận làm tăng nguy cơ phát triển bệnh não mô cầu xâm lấn, bao gồm nhiễm khuẩn huyết. Các yếu tố nguy cơ bao gồm:

• Sống hoặc sinh hoạt trong môi trường tập thể đông người (ký túc xá, doanh trại, nhà trẻ);
• Tiếp xúc gần với người mắc bệnh hoặc người lành mang trùng não mô cầu;
• Suy giảm miễn dịch;
• Không có lách hoặc giảm chức năng lách;
• Thiếu hụt các thành phần bổ thể;
• Chưa được tiêm phòng vắc xin não mô cầu phù hợp.

Phương pháp chẩn đoán và xét nghiệm nhiễm khuẩn huyết não mô cầu

Chẩn đoán nhiễm khuẩn huyết não mô cầu chủ yếu dựa trên biểu hiện lâm sàng khởi phát đột ngột, diễn tiến nhanh của hội chứng nhiễm trùng – nhiễm độc toàn thân như sốt cao, mệt mỏi nhiều, tụt huyết áp, rối loạn ý thức và đặc biệt là ban xuất huyết không mất đi khi ấn. Bệnh sử tiếp xúc với người nghi ngờ hoặc mắc bệnh não mô cầu, sống trong môi trường tập thể, hoặc chưa được tiêm vắc xin phòng bệnh là những thông tin có giá trị định hướng chẩn đoán, tuy nhiên không phải lúc nào cũng ghi nhận được.

Các xét nghiệm nhằm xác định tác nhân gây bệnh, đánh giá mức độ nhiễm trùng và phát hiện sớm biến chứng.

• Cấy máu là tiêu chuẩn xác định chẩn đoán, giúp phân lập Neisseria meningitidis.
• Xét nghiệm PCR phát hiện DNA não mô cầu trong máu (khi có điều kiện).
• Tổng phân tích tế bào máu (thường bạch cầu tăng hoặc giảm, tiểu cầu giảm).
• CRP, procalcitonin đánh giá mức độ nhiễm khuẩn.
• Xét nghiệm đông máu (đánh giá DIC).
• Sinh hóa máu đánh giá chức năng gan, thận, điện giải.
• Chọc dò dịch não tủy khi nghi ngờ viêm màng não kèm theo và không có chống chỉ định.

Điều trị nhiễm khuẩn huyết não mô cầu

Nội khoa

Điều trị nội khoa cần được tiến hành khẩn cấp, ưu tiên dùng kháng sinh sớm và hồi sức tích cực, ngay khi có nghi ngờ lâm sàng, không chờ kết quả xét nghiệm.

• Kháng sinh đường tĩnh mạch phổ rộng sớm, sau đó điều chỉnh theo kháng sinh đồ (thường là cephalosporin thế hệ 3).
• Hồi sức dịch và vận mạch trong trường hợp sốc nhiễm khuẩn.
• Hỗ trợ hô hấp khi có suy hô hấp.
• Điều chỉnh rối loạn đông máu và điện giải.
• Điều trị suy đa cơ quan theo phác đồ hồi sức tích cực.
• Cách ly người bệnh và dự phòng kháng sinh cho người tiếp xúc gần theo chỉ định.

Ngoại khoa

Điều trị ngoại khoa không phải là phương pháp điều trị nguyên nhân của nhiễm khuẩn huyết não mô cầu. Can thiệp ngoại khoa chỉ được đặt ra trong một số trường hợp biến chứng, như xử trí hoại tử da rộng, dẫn lưu ổ nhiễm trùng thứ phát hoặc cắt cụt chi khi tổn thương hoại tử không hồi phục.

Những thói quen sinh hoạt giúp hạn chế diễn tiến của nhiễm khuẩn huyết não mô cầu

Chế độ sinh hoạt

Các biện pháp sinh hoạt dưới đây chỉ có vai trò hỗ trợ trong quá trình điều trị và hồi phục, không thay thế điều trị y khoa, và không có tác dụng ngăn chặn bệnh khi đã khởi phát:

• Tuân thủ tuyệt đối chỉ định điều trị và theo dõi của nhân viên y tế.
• Nghỉ ngơi đầy đủ, hạn chế vận động gắng sức trong giai đoạn cấp và hồi phục.
• Theo dõi sát các dấu hiệu toàn thân (sốt, ý thức, lượng nước tiểu) theo hướng dẫn.
• Giữ môi trường sinh hoạt sạch sẽ, thông thoáng.
• Tránh tiếp xúc gần với người khác trong giai đoạn còn nguy cơ lây nhiễm.

Chế độ dinh dưỡng

Hiện không có chế độ ăn uống đặc hiệu được chứng minh có khả năng điều trị hay ngăn chặn diễn tiến nhiễm khuẩn huyết não mô cầu. Người bệnh cần được cung cấp dinh dưỡng đầy đủ, dễ tiêu, đảm bảo năng lượng và nước, ưu tiên nuôi dưỡng qua đường phù hợp với tình trạng lâm sàng. Việc bổ sung vitamin hoặc khoáng chất chỉ mang tính hỗ trợ và cần thực hiện theo chỉ định y tế, không nên tự ý sử dụng các sản phẩm chưa có bằng chứng khoa học.

Phòng ngừa nhiễm khuẩn huyết não mô cầu

Đặc hiệu

Phòng ngừa đặc hiệu hiệu quả nhất hiện nay là tiêm vắc xin phòng não mô cầu theo khuyến cáo, giúp giảm nguy cơ mắc bệnh não mô cầu xâm lấn, bao gồm nhiễm khuẩn huyết. Vắc xin không bảo vệ tuyệt đối trước tất cả các chủng não mô cầu, nhưng đã được chứng minh làm giảm đáng kể tỷ lệ mắc bệnh và biến chứng nặng trong cộng đồng.

Sau đây là một số vắc xin giúp phòng ngừa bệnh não mô cầu đã được cấp phép:

Không đặc hiệu

Các phương pháp phòng ngừa không đặc hiệu bao gồm:

• Giữ vệ sinh cá nhân, rửa tay thường xuyên.
• Che miệng khi ho, hắt hơi.
• Tránh tiếp xúc gần với người có triệu chứng nghi ngờ nhiễm trùng hô hấp.
• Đảm bảo không gian sinh hoạt thông thoáng, tránh tập trung đông người khi có dịch.
• Phát hiện sớm, cách ly và điều trị kịp thời người bệnh.
• Dùng kháng sinh dự phòng cho người tiếp xúc gần theo chỉ định y tế.

Nhiễm khuẩn huyết não mô cầu là bệnh lý nguy hiểm, diễn tiến nhanh nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa hiệu quả bằng tiêm vắc xin đúng và đủ. Để chủ động bảo vệ sức khỏe cho bản thân và gia đình, hãy đến Trung tâm Tiêm chủng Long Châu để được tư vấn và tiêm phòng não mô cầu an toàn, đúng khuyến cáo.