Xét nghiệm NAT là gì? Ưu điểm và hạn chế cần lưu ý

Xét nghiệm NAT là phương pháp hiện đại dùng để phát hiện trực tiếp vật chất di truyền của virus hoặc vi khuẩn trong mẫu bệnh phẩm. Nhờ độ nhạy cao và thời gian cho kết quả nhanh, xét nghiệm NAT được xem là bước tiến quan trọng trong chẩn đoán sớm và phòng ngừa lây nhiễm bệnh lý nguy hiểm.

Xét nghiệm NAT là gì? 

Xét nghiệm NAT hay Nucleic Acid Test là một kỹ thuật sinh học phân tử tiên tiến giúp phát hiện sớm các tác nhân gây bệnh như virus, vi khuẩn hoặc nấm bằng cách tìm kiếm trực tiếp vật chất di truyền DNA hoặc RNA của chúng. Không giống các xét nghiệm thông thường dựa vào phản ứng miễn dịch của cơ thể, xét nghiệm NAT tập trung vào việc xác định sự hiện diện của tác nhân gây bệnh ngay cả khi chúng tồn tại với số lượng rất nhỏ trong cơ thể. Điều này khiến xét nghiệm NAT trở thành một công cụ quan trọng trong y học hiện đại.

Cơ chế hoạt động của xét nghiệm NAT dựa trên các kỹ thuật khuếch đại gen phổ biến như:

• PCR: Polymerase Chain Reaction
• TMA: Transcription-Mediated Amplification
• SDA: Strand Displacement Amplification

Sau khi lấy mẫu máu, huyết tương hoặc dịch cơ thể từ bệnh nhân, mẫu sẽ được xử lý trong phòng xét nghiệm để nhân bản vật chất di truyền của tác nhân gây bệnh. Nếu kết quả cho thấy sự hiện diện của DNA hoặc RNA của virus hay vi khuẩn, xét nghiệm được coi là dương tính, chứng minh rằng tác nhân gây bệnh đang tồn tại trong cơ thể.

Ưu điểm xét nghiệm NAT đem lại

So với các xét nghiệm kháng thể hoặc kháng nguyên, xét nghiệm NAT có ưu điểm vượt trội nhờ khả năng phát hiện sớm. Các xét nghiệm kháng thể thường cần thời gian để cơ thể sản sinh đủ lượng kháng thể phát hiện được, dẫn đến nguy cơ âm tính giả nếu xét nghiệm được thực hiện trong giai đoạn đầu của bệnh. Trong khi đó, xét nghiệm NAT có thể phát hiện virus ngay từ khi chúng vừa xâm nhập vào cơ thể, giúp bác sĩ đưa ra chẩn đoán chính xác hơn.

Xét nghiệm NAT được ứng dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực y tế. Dưới đây là các ứng dụng quan trọng:

• Một trong những ứng dụng quan trọng nhất là sàng lọc máu hiến tặng: Đảm bảo an toàn cho người nhận máu.
• Ngoài ra, xét nghiệm NAT còn được sử dụng để phát hiện sớm các bệnh truyền nhiễm như HIV, viêm gan B, viêm gan C.
• Xét nghiệm giúp xác định người mang virus ở thể ẩn: Đây là những người nhiễm bệnh nhưng chưa có triệu chứng rõ ràng.
• Tại Việt Nam, các trung tâm hiến máu và bệnh viện lớn đã bắt đầu áp dụng xét nghiệm NAT để nâng cao chất lượng chẩn đoán và phòng ngừa bệnh.

Ý nghĩa cốt lõi của xét nghiệm NAT nằm ở khả năng phát hiện tận gốc. Bằng cách xác định trực tiếp vật chất di truyền của tác nhân gây bệnh, NAT giúp rút ngắn thời gian chẩn đoán, giảm nguy cơ lây lan và hỗ trợ bác sĩ đưa ra phác đồ điều trị phù hợp. Với sự phát triển của công nghệ sinh học phân tử, xét nghiệm NAT đang ngày càng khẳng định vị trí không thể thay thế trong hệ thống y tế toàn cầu.

Vì sao xét nghiệm NAT quan trọng? 

Xét nghiệm NAT đóng vai trò quan trọng trong việc cải thiện chất lượng chẩn đoán và phòng ngừa bệnh truyền nhiễm nhờ khả năng phát hiện sớm và độ chính xác cao.

Khả năng rút ngắn giai đoạn cửa sổ

Một trong những ưu điểm lớn nhất của NAT là khả năng rút ngắn giai đoạn cửa sổ. Đây là khoảng thời gian từ khi nhiễm bệnh đến khi xét nghiệm có thể phát hiện được tác nhân gây bệnh.

• Với HIV: Xét nghiệm NAT có thể phát hiện virus chỉ sau từ 10 đến 11 ngày phơi nhiễm, so với khoảng 22 ngày đối với xét nghiệm kháng thể/kháng nguyên.
• Với viêm gan B: NAT rút ngắn thời gian phát hiện từ 60 ngày xuống còn từ 20 đến 30 ngày.
• Với viêm gan C: Thời gian phát hiện rút ngắn từ 90 ngày xuống khoảng từ 30 đến 40 ngày.

Nhờ đó, người bệnh có thể được điều trị sớm, giảm nguy cơ biến chứng và lây nhiễm cho người khác.

Đảm bảo an toàn truyền máu

Trong lĩnh vực truyền máu, xét nghiệm NAT là một bước tiến lớn.

• Trước đây, máu hiến tặng chủ yếu được sàng lọc bằng các xét nghiệm kháng thể, vốn có nguy cơ bỏ sót virus trong giai đoạn cửa sổ.
• Xét nghiệm NAT giúp phát hiện virus ngay cả khi chúng tồn tại với số lượng rất thấp, từ đó đảm bảo an toàn cho người nhận máu.

Hỗ trợ kiểm soát dịch bệnh

Xét nghiệm NAT còn đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát dịch bệnh.

• Khi phát hiện sớm người nhiễm, cơ quan y tế có thể nhanh chóng khoanh vùng, cách ly và triển khai các biện pháp phòng ngừa hiệu quả.
• Đặc biệt, trong các đợt bùng phát bệnh truyền nhiễm mới như COVID-19, sốt xuất huyết nặng, hay cúm A/H5N1, xét nghiệm NAT đã chứng minh hiệu quả vượt trội trong việc xác định nhanh tác nhân gây bệnh, giúp giảm thiểu lây lan trong cộng đồng.

Độ chính xác cao

Ngoài ra, xét nghiệm NAT có độ chính xác cao, đặc biệt trong các trường hợp virus ở thể ngủ hoặc tồn tại với lượng thấp. Điều này giúp tránh bỏ sót những người nhiễm bệnh trong giai đoạn đầu, khi các triệu chứng chưa rõ ràng.

Hạn chế cần lưu ý

Tuy nhiên, xét nghiệm NAT cũng có một số hạn chế:

• Chi phí cao: Chi phí thực hiện NAT thường cao hơn so với các xét nghiệm thông thường.
• Yêu cầu kỹ thuật: Kỹ thuật này đòi hỏi trang thiết bị hiện đại cùng đội ngũ nhân viên được đào tạo bài bản.

Vì vậy, xét nghiệm NAT chỉ được thực hiện tại các trung tâm xét nghiệm đạt chuẩn về kỹ thuật sinh học phân tử.

Tóm lại, xét nghiệm NAT không chỉ mang lại lợi ích cho cá nhân thông qua việc phát hiện và điều trị sớm mà còn có ý nghĩa lớn đối với cộng đồng. Bằng cách giảm nguy cơ lây nhiễm qua đường máu, hỗ trợ kiểm soát dịch bệnh, và nâng cao độ chính xác trong chẩn đoán, NAT đã trở thành một công cụ không thể thiếu trong y học hiện đại.

Trên đây là lời giải đáp cho thắc mắc xét nghiệm NAT là gì mà bạn có thể tham khảo. Tuy không cần nhịn ăn hay chuẩn bị phức tạp, bạn nên thực hiện xét nghiệm NAT tại các cơ sở y tế uy tín và tuân theo hướng dẫn của bác sĩ để đạt kết quả đáng tin cậy. Nếu bạn nghi ngờ mình có nguy cơ nhiễm bệnh, hãy liên hệ ngay với các trung tâm y tế để được tư vấn và xét nghiệm kịp thời.