Virus sốt xuất huyết Dengue nguy hiểm như thế nào?

Virus sốt xuất huyết là một trong những tác nhân gây bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng, đặc biệt tại các khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới. Loại virus này lây truyền chủ yếu qua muỗi, có khả năng gây ra các triệu chứng từ sốt cao, đau cơ, phát ban đến các biến chứng nghiêm trọng như xuất huyết và sốc Dengue.

Virus sốt xuất huyết là gì?

Virus sốt xuất huyết là một loại virus thuộc họ Flaviviridae, chi Flavivirus, với bộ gen RNA mạch đơn dương dài khoảng 10.700 bazơ. Đây là loại virus có khả năng lây truyền qua các loài muỗi, đặc biệt là muỗi Aedes, và đôi khi lây qua ve. Virus sốt xuất huyết là nguyên nhân chính gây ra bệnh sốt xuất huyết ở người, một căn bệnh có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Ngoài sốt xuất huyết, chi Flavivirus còn bao gồm các tác nhân gây bệnh nguy hiểm khác như sốt vàng da, sốt Tây sông Nile, viêm não Nhật Bản và các bệnh viêm não do ve truyền. Điều này cho thấy nhóm virus này có tầm ảnh hưởng rộng và nguy cơ lây lan cao.

Bộ gen của virus sốt xuất huyết được cấu tạo bởi RNA dương, nghĩa là có thể trực tiếp phiên mã thành protein mà không cần chuyển đổi trước. RNA này mã hóa cho mười gen, tạo ra một chuỗi polypeptide dài. Chuỗi này sau đó được cắt thành mười protein riêng biệt, bao gồm ba protein cấu trúc quan trọng và bảy protein không cấu trúc. Ba protein cấu trúc gồm protein capsid (C), protein màng (M) và protein vỏ (E). Các protein này giữ vai trò chính trong việc tạo nên cấu trúc của virus, giúp bảo vệ bộ gen và kiểm soát quá trình xâm nhập vào tế bào vật chủ.

Bảy protein không cấu trúc còn lại gồm NS1, NS2A, NS2B, NS3, NS4A, NS4B và NS5, đóng vai trò thiết yếu trong quá trình sao chép, lắp ráp virus và tăng cường khả năng lây lan trong cơ thể người. Nhờ sự phối hợp giữa các protein cấu trúc và không cấu trúc, virus sốt xuất huyết có thể nhân lên nhanh chóng và gây bệnh hiệu quả.

Về hình thái, virus sốt xuất huyết có cấu trúc gần như hình cầu với đường kính khoảng 50 nanomet, với phần lõi chứa nucleocapsid, bao gồm bộ gen kết hợp cùng protein C. Nucleocapsid được bao bọc bởi một lớp màng lipid kép lấy từ tế bào vật chủ. Trên lớp màng này, có khoảng 180 bản sao của protein E và M, tạo thành lớp vỏ ngoài bảo vệ virus và điều khiển quá trình xâm nhập vào tế bào người. Chính cấu trúc đặc biệt này giúp virus sốt xuất huyết duy trì khả năng lây truyền và tồn tại trong môi trường, đồng thời là mục tiêu quan trọng trong nghiên cứu vaccine và thuốc điều trị.

Các loại virus sốt xuất huyết và mức độ nguy hiểm của chúng

Các loại virus và đặc điểm của virus sốt xuất huyết là bước quan trọng để phòng ngừa và điều trị bệnh hiệu quả.

Virus sốt xuất huyết Dengue

Virus Dengue là nguyên nhân chính gây bệnh sốt xuất huyết và bao gồm 4 type chính: DENV-1, DENV-2, DENV-3 và DENV-4. Mỗi type được gọi là một “huyết thanh” vì chúng tương tác khác nhau với hệ miễn dịch của con người. Mặc dù các type này có khoảng 65% mã di truyền giống nhau, mỗi loại vẫn có những biến thể riêng và có thể gây ra mức độ bệnh khác nhau.

• DENV-1: Là huyết thanh đầu tiên được phát hiện, thường gây sốt cao, đau cơ và phát ban. Nhiễm DENV-1 lần đầu thường ít nghiêm trọng, nhưng có thể làm tăng nguy cơ mắc sốt xuất huyết nặng nếu nhiễm các huyết thanh khác sau này.
• DENV-2: Đây là loại virus nguy hiểm hơn, có thể gây sốt xuất huyết nặng hoặc hội chứng sốc, với nguy cơ chảy máu và hạ huyết áp cao. DENV-2 thường liên quan đến các đợt bùng phát dịch lớn.
• DENV-3: Virus này đặc biệt nguy hiểm khi cơ thể đã từng nhiễm một type khác trước đó, do hiện tượng tăng cường miễn dịch, làm các triệu chứng nặng hơn trong lần nhiễm tiếp theo.
• DENV-4: Huyết thanh mới nhất, ít phổ biến hơn nhưng vẫn có thể gây bệnh từ nhẹ đến nghiêm trọng. Nhiễm DENV-4 sớm có thể làm tăng nguy cơ mắc các type khác trong tương lai.

Hiện tượng tăng cường miễn dịch xảy ra khi cơ thể phản ứng quá mức với các type khác nhau, làm tăng nguy cơ biến chứng nghiêm trọng.

Các virus khác gây hội chứng sốt xuất huyết

Ngoài virus Dengue, một số virus khác cũng gây bệnh lý xuất huyết nghiêm trọng:

• Virus Marburg: Thuộc họ Filovirus, lây từ dơi ăn quả sang người, gây sốt xuất huyết nặng, tổn thương nhiều cơ quan, với tỷ lệ tử vong trung bình khoảng 50%.
• Virus Ebola: Virus RNA chuỗi âm, gây sốt xuất huyết nặng, suy gan thận, nôn, tiêu chảy, với tỷ lệ tử vong dao động từ 25 - 90%.
• Virus Lassa: Thuộc họ Arenaviridae, lây chủ yếu từ động vật gặm nhấm. Khoảng 80% trường hợp không có triệu chứng điển hình, nhưng một số bệnh nhân có biến chứng điếc do tổn thương dây thần kinh.
• Virus Hanta: Thuộc họ Bunyaviridae, gây hai dạng bệnh nghiêm trọng ở người: Hội chứng sốt xuất huyết thận (HFRS) và Hội chứng phổi do virus Hantan (HPS), đều có tỷ lệ tử vong cao.

Nhìn chung, các loại virus sốt xuất huyết đều có nguy cơ gây biến chứng nghiêm trọng, từ sốt cao, xuất huyết đến suy đa cơ quan. Việc nhận biết loại virus, hiểu cơ chế lây truyền và tuân thủ các biện pháp phòng ngừa là rất quan trọng để bảo vệ sức khỏe cá nhân và cộng đồng.

Phòng ngừa nhiễm virus sốt xuất huyết

Sốt xuất huyết là bệnh truyền nhiễm nguy hiểm do virus Dengue gây ra, có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng, từ sốt cao, xuất huyết đến sốc Dengue và tử vong nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Vì vậy, việc chủ động phòng ngừa bệnh là yếu tố quan trọng để bảo vệ sức khỏe bản thân và cộng đồng. Có ba nhóm biện pháp phòng bệnh hiệu quả mà người dân cần lưu ý:

Tiêm vắc xin phòng sốt xuất huyết

Tiêm vắc xin là phương pháp phòng bệnh an toàn, hiệu quả và tiết kiệm nhất. Hiện nay, tại Trung tâm Tiêm chủng Long Châu hiện đã và đang triển khai tiêm phòng vắc xin Qdenga do hãng Takeda (Nhật Bản) phát triển và sản xuất tại Đức có thể bảo vệ cơ thể chống lại cả bốn loại huyết thanh Dengue, bao gồm DENV-1, DENV-2, DENV-3 và DENV-4. Vắc xin này giúp giảm hơn 80% nguy cơ mắc bệnh do các loại virus Dengue và trên 90% nguy cơ nhập viện, mắc các biến chứng nặng hoặc nguy hiểm. Việc tiêm vắc xin đầy đủ theo lịch khuyến cáo là cách hiệu quả nhất để giảm thiểu nguy cơ nhiễm bệnh.

Phòng tránh muỗi đốt

Bên cạnh việc tiêm vắc xin, việc phòng tránh muỗi là cực kỳ quan trọng vì muỗi là vật trung gian truyền bệnh:

• Mặc quần áo dài tay: Nhất là vào sáng sớm và chiều tối, thời điểm muỗi hoạt động mạnh nhất.
• Ngủ màn: Sử dụng màn chống muỗi ngay cả vào ban ngày, đặc biệt quan trọng đối với trẻ em và người già.
• Sử dụng thuốc xua muỗi: Chọn sản phẩm an toàn, phù hợp với từng đối tượng, có thể là thuốc xịt, kem hoặc vòng đeo chống muỗi.
• Tránh khu vực nhiều muỗi: Hạn chế đến những nơi có vũng nước đọng, bụi rậm hoặc môi trường ẩm thấp nơi muỗi sinh sôi.

Vệ sinh môi trường sống sạch sẽ

Ngăn chặn muỗi sinh sản là cách phòng bệnh quan trọng nhất:

• Dọn dẹp nhà cửa thường xuyên: Loại bỏ các vật dụng chứa nước đọng như lốp xe cũ, chai lọ, thùng nước.
• Đậy kín dụng cụ chứa nước: Bể cá, chum, vại, thùng chứa nước cần được đậy kín để muỗi không vào đẻ trứng.
• Thay nước bình hoa thường xuyên: Ít nhất 2–3 lần mỗi tuần để loại bỏ trứng muỗi.
• Thả cá hoặc sử dụng chế phẩm sinh học: Tiêu diệt lăng quăng trong các dụng cụ nước lớn.
• Phun hóa chất diệt muỗi: Thực hiện theo hướng dẫn của ngành y tế để đảm bảo hiệu quả và an toàn.

Virus sốt xuất huyết có khả năng gây nhiều biến chứng nguy hiểm nếu không được kiểm soát. Vì vậy, việc tiêm vắc xin đầy đủ, kết hợp với biện pháp phòng muỗi và duy trì môi trường sống sạch sẽ là chìa khóa để phòng ngừa bệnh. Chủ động thực hiện các biện pháp này không chỉ bảo vệ bản thân mà còn góp phần ngăn chặn sự lây lan của virus trong cộng đồng.