Viêm hậu môn là bệnh gì? Dấu hiệu nhận biết và cách phòng ngừa hiệu quả

Hậu môn là phần cuối của ống tiêu hóa, đóng vai trò như một cửa ngõ để đào thải phân ra ngoài cơ thể. Vùng này được bao quanh bởi các cơ vòng và chứa nhiều cấu trúc như tuyến tiết, ống dẫn, hệ thống mạch máu, lớp chất nhầy bảo vệ, mô liên kết và các đầu dây thần kinh cảm giác. Nằm phía trên hậu môn là trực tràng, một đoạn ống tiêu hóa nối tiếp với đại tràng, có chức năng chứa phân trước khi được thải ra ngoài.

Viêm hậu môn là một tình trạng viêm thường gặp ở lớp niêm mạc lót bên trong ống hậu môn. Tuy nhiên, do các triệu chứng tương đồng với một số bệnh lý khác, đặc biệt là bệnh trĩ, nên tình trạng này thường không được nhận diện đúng ngay từ đầu.

Nguyên nhân phổ biến dẫn đến viêm hậu môn là thói quen ăn uống không phù hợp, chẳng hạn như tiêu thụ quá nhiều thực phẩm cay nóng hoặc chất kích thích. Ngoài ra, viêm hậu môn cũng có thể xảy ra đồng thời với viêm trực tràng và có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân phức tạp khác nhau.

Những dấu hiệu và triệu chứng của viêm hậu môn

Những biểu hiện thường gặp nhất bao gồm:

• Đau rát khi đại tiện;
• Chảy máu khi đi cầu;
• Ngứa vùng hậu môn.

Nếu viêm hậu môn xuất phát từ các bệnh lý khác như viêm ruột hay do ảnh hưởng của phóng xạ, người bệnh còn có thể bị:

• Áp xe quanh hậu môn;
• Nứt kẽ hậu môn;
• Rò hậu môn.

Khi nguyên nhân liên quan đến bệnh lây truyền qua đường tình dục, có thể xuất hiện thêm:

• Tình trạng viêm loét hậu môn;
• U mủ hoặc hạch nổi ở bẹn;
• Tổn thương dạng săng.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh viêm hậu môn

Nếu không được điều trị đúng cách, viêm hậu môn có thể dẫn đến các biến chứng như nhiễm khuẩn huyết, rò hậu môn mãn tính, hoặc viêm tái phát liên tục trong trường hợp đi kèm bệnh viêm ruột. Các biến chứng này không chỉ ảnh hưởng sức khỏe thể chất mà còn gây suy giảm chất lượng sống rõ rệt.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Trong một số trường hợp, nếu viêm hậu môn chỉ do thực phẩm hoặc thói quen sinh hoạt không hợp lý, triệu chứng có thể tự cải thiện khi thay đổi lối sống. Tuy nhiên, nếu các biểu hiện kéo dài hoặc đi kèm với đau, chảy máu, hay nghi ngờ do nguyên nhân bệnh lý nghiêm trọng hơn (như bệnh viêm ruột hoặc lây truyền qua đường tình dục), bạn cần đến gặp bác sĩ để được chẩn đoán chính xác và can thiệp kịp thời.

Viêm trực tràng và viêm hậu môn đôi khi không phải là những tình trạng nguyên phát mà có thể xuất hiện thứ phát sau một số bệnh lý nền khác. Các tình huống thường gặp bao gồm:

• Viêm loét đại tràng (Ulcerative Colitis), một dạng viêm mạn tính của đại tràng và trực tràng.
• Viêm trực tràng do tia xạ kéo dài (Chronic Radiation Proctitis), thường gặp ở bệnh nhân từng trải qua xạ trị vùng chậu.
• Các bệnh lý tổn thương niêm mạc trực tràng (Proctopathy).
• Viêm trực tràng do chuyển hướng (Diversion Proctitis), xảy ra sau khi thực hiện thủ thuật mở thông đại tràng hay cắt hồi tràng, khiến dòng phân không còn đi qua trực tràng.

Bên cạnh các nguyên nhân do bệnh lý nền, tác nhân nhiễm trùng cũng là một nhóm nguyên nhân quan trọng gây viêm hậu môn trực tràng. Một số vi sinh vật liên quan bao gồm:

• Clostridium difficile thường gây viêm đại tràng giả mạc.
• Các vi khuẩn gây bệnh đường ruột như Campylobacter, Shigella, Escherichia coli, Salmonella và Entamoeba histolytica (gây lỵ amip).
• Tác nhân lây truyền qua đường tình dục như Neisseria gonorrhoeae (lậu), Treponema pallidum (giang mai), Herpes simplex virus, Lymphogranuloma venereum, Chancroid, Cytomegalovirus (CMV) và Human papillomavirus (HPV).

Ngoài các yếu tố kể trên, viêm hậu môn trực tràng còn có thể khởi phát do:

• Tình trạng thiếu máu cục bộ tại vùng trực tràng – hậu môn.
• Các bệnh lý viêm mạch máu.
• Tác dụng phụ của hóa chất hoặc thuốc, điển hình như sử dụng dung dịch thụt chứa hydrogen peroxide hoặc phản ứng bất lợi với một số dược phẩm.

Trong số nhiều nguyên nhân, thói quen ăn uống không phù hợp là một trong những yếu tố kích thích thường gặp nhất. Một số thực phẩm dễ gây kích ứng hậu môn nếu tiêu thụ với lượng lớn bao gồm:

• Trái cây họ cam chanh (nhiều acid);
• Cà phê;
• Nước ngọt có gas (cola);
• Rượu bia;
• Tỏi sống;
• Thức ăn cay, gia vị đậm, các loại nước sốt.

Ngoài ra, tiêu chảy xảy ra sau khi dùng thuốc nhuận tràng để chuẩn bị nội soi cũng có thể gây tổn thương và dẫn đến viêm hậu môn. Cuối cùng, yếu tố tâm lý như căng thẳng kéo dài cũng được ghi nhận có vai trò nhất định trong việc khởi phát hoặc làm nặng thêm tình trạng viêm.

Những ai có nguy cơ mắc phải viêm hậu môn?

Nguy cơ mắc bệnh sẽ phụ thuộc vào tác nhân gây viêm. Viêm do lậu hoặc chlamydia thường xuất hiện ở người trẻ, đặc biệt là nam giới. Những người từng xạ trị vùng chậu cũng có nguy cơ cao phát triển viêm hậu môn.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải viêm hậu môn

Một số yếu tố có thể làm gia tăng nguy cơ mắc viêm hậu môn, bao gồm:

• Quan hệ tình dục không an toàn, đặc biệt khi có nhiều bạn tình, làm tăng khả năng lây nhiễm các bệnh truyền qua đường tình dục.
• Hoạt động tình dục qua đường hậu môn, dễ gây tổn thương niêm mạc và tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập.
• Nam giới có quan hệ tình dục đồng giới, nhóm này có nguy cơ cao hơn trong việc tiếp xúc với các tác nhân gây viêm hậu môn trực tràng.
• Tiếp xúc với bức xạ, chẳng hạn như bệnh nhân từng trải qua xạ trị vùng chậu trong điều trị ung thư.
• Chế độ ăn uống chứa nhiều acid hoặc gia vị cay nóng, như cam quýt, ớt, tỏi hoặc các loại nước sốt đậm vị.
• Môi trường làm việc căng thẳng kéo dài, ảnh hưởng đến hệ thần kinh và miễn dịch, có thể góp phần khởi phát phản ứng viêm ở vùng hậu môn.

Phương pháp chẩn đoán và xét nghiệm viêm hậu môn

Bác sĩ sẽ kết hợp khai thác bệnh sử, khám lâm sàng và chỉ định các xét nghiệm cần thiết để tìm ra nguyên nhân:

• Khai thác bệnh sử: Bao gồm đánh giá triệu chứng như chảy máu, đau rát khi đại tiện, táo bón, tiêu chảy, mót rặn, sốt.
• Khám thực thể: Thăm khám hậu môn, trực tràng và cơ quan sinh dục để phát hiện dấu hiệu nghi ngờ bệnh lý phối hợp.

Các xét nghiệm có thể được thực hiện bao gồm:

• Nội soi, lấy dịch xét nghiệm, nuôi cấy phân;
• Tìm vi khuẩn lậu, chlamydia bằng NAAT;
• Xét nghiệm PCR cho Herpes, CMV, Clostridium;
• ELISA kiểm tra HIV, huyết thanh chẩn đoán giang mai;
• Sinh thiết nếu nghi ngờ viêm ruột mạn.

Điều trị viêm hậu môn

Nội khoa

Trong những trường hợp viêm hậu môn không do nhiễm trùng hay không liên quan đến bệnh lý viêm ruột mạn tính, việc điều chỉnh lối sống và chế độ ăn uống, sinh hoạt hàng ngày có thể góp phần cải thiện triệu chứng và kiểm soát tình trạng bệnh hiệu quả.

Nếu viêm hậu môn là hậu quả của bệnh lý nhiễm trùng hoặc viêm ruột mạn, hướng điều trị sẽ cần được cá thể hóa, tùy thuộc vào căn nguyên cụ thể.

Với các bệnh lây truyền qua đường tình dục, người bệnh cần kiêng quan hệ cho đến khi khỏi hẳn. Việc điều trị thường bao gồm kháng sinh đối với các tác nhân vi khuẩn và thuốc kháng virus như acyclovir nếu nguyên nhân là do nhiễm Herpes simplex virus.

Trong trường hợp viêm hậu môn là biểu hiện của viêm loét trực tràng, dạng thuốc đặt trực tiếp vào trực tràng chứa mesalamine (5-ASA) thường có hiệu quả cao hơn so với thuốc uống. Trong đó, dạng thuốc đạn được đánh giá hiệu quả hơn so với thuốc thụt. Nếu bệnh nhân không đáp ứng với 5-ASA, có thể chỉ định thêm corticosteroid. Với những ca kháng trị, các thuốc điều hòa miễn dịch có thể được cân nhắc sử dụng.

Nếu viêm hậu môn trực tràng xảy ra sau khi tiếp xúc với tia xạ (chẳng hạn do điều trị ung thư), phương pháp điều trị hiện được đánh giá tốt nhất là thuốc xổ sucralfate tại chỗ, giúp làm dịu vùng niêm mạc tổn thương.

Đối với viêm trực tràng do chuyển hướng phân, các lựa chọn điều trị bao gồm thuốc thụt chứa acid béo chuỗi ngắn (SCFA), thuốc bôi chứa 5-ASA, hoặc steroid tại chỗ.

Ngoại khoa

Trong những trường hợp bệnh nhân có triệu chứng dai dẳng, không đáp ứng với điều trị nội khoa hoặc xuất hiện biến chứng nặng như rò hậu môn, hẹp lòng trực tràng, hay chảy máu kéo dài, can thiệp bằng phẫu thuật có thể được xem xét như một lựa chọn cuối cùng.

Những thói quen sinh hoạt giúp hạn chế diễn tiến của viêm hậu môn

Chế độ sinh hoạt

Thói quen sinh hoạt hỗ trợ điều trị khi mắc viêm hậu môn bao gồm:

• Ngâm hậu môn bằng nước ấm vài lần mỗi ngày;
• Dùng thuốc làm mềm phân để giảm đau khi đi ngoài;
• Bôi kem giảm viêm và giảm đau tại chỗ như hydrocortisone hoặc lidocain;
• Tránh căng thẳng, quản lý stress;
• Tái khám định kỳ, đặc biệt với các trường hợp có yếu tố nguy cơ cao.

Chế độ dinh dưỡng

Dinh dưỡng hỗ trợ hạn chế diễn tiến của viêm hậu môn bao gồm:

• Tránh thực phẩm có thể gây kích ứng như đồ chua, cay, cà phê, nước ngọt.
• Tăng cường chất xơ trong bữa ăn bằng rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên cám.
• Uống đủ nước mỗi ngày.
• Tránh sử dụng thuốc nhuận tràng kéo dài không có chỉ định.

Phòng ngừa viêm hậu môn

Một số biện pháp giúp phòng ngừa viêm hậu môn hiệu quả bao gồm:

• Ăn uống lành mạnh, hạn chế chất kích thích.
• Quan hệ tình dục an toàn, dùng bao cao su.
• Tránh thụt rửa hậu môn thường xuyên bằng dung dịch mạnh.
• Tăng cường kiểm tra sức khỏe định kỳ, đặc biệt nếu có bệnh lý nền.
• Tiêm phòng HPV cũng giúp giảm nguy cơ các bệnh lý về hậu môn như viêm hoặc ung thư hậu môn, đặc biệt là ở nam giới quan hệ tình dục đồng giới.

Viêm hậu môn là căn bệnh có thể gây nhiều phiền toái nếu không được chăm sóc đúng cách. Hiểu rõ nguyên nhân và nhận biết sớm các dấu hiệu sẽ giúp bạn chủ động phòng tránh và điều trị hiệu quả. Hãy luôn chú ý đến sức khỏe bản thân và không ngần ngại tìm kiếm sự hỗ trợ y tế khi cần thiết để bảo vệ cuộc sống chất lượng và thoải mái hơn.

Trung tâm Tiêm chủng Long Châu luôn đồng hành cùng bạn trong việc bảo vệ sức khỏe toàn diện. Hãy đến với Long Châu để được tư vấn, khám và chăm sóc sức khỏe chuyên nghiệp, an toàn. Đặt lịch tiêm chủng ngay hôm nay để phòng ngừa hiệu quả và bảo vệ gia đình bạn khỏi nhiều bệnh lý nguy hiểm!