Vắc xin dại và huyết thanh kháng dại khác nhau ở điểm nào?

Bệnh dại là một căn bệnh nguy hiểm có tỷ lệ tử vong gần như 100% nếu không được điều trị kịp thời. May mắn thay, hai biện pháp quan trọng giúp phòng ngừa bệnh dại hiệu quả là vắc xin dại và huyết thanh kháng dại.

Bệnh dại là gì?

Bệnh dại là một bệnh truyền nhiễm do vi rút thuộc họ Rhabdoviridae, giống Lyssavirus gây ra, ảnh hưởng đến hệ thần kinh trung ương và có thể lây từ động vật sang người. Trong phần lớn các trường hợp mắc bệnh dại ở người, chó là nguồn lây truyền chính, đặc biệt ở trẻ em từ 5 đến 14 tuổi. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), hơn 99% các ca bệnh dại ở người là do chó cắn. Vi rút dại tồn tại trong nước bọt của động vật bị nhiễm và lây lan qua vết cắn, vết cào hoặc tiếp xúc trực tiếp với niêm mạc. Khi các triệu chứng lâm sàng xuất hiện, bệnh dại gần như luôn dẫn đến tử vong, khiến việc tiêm phòng là biện pháp duy nhất để phòng ngừa.

Bên cạnh bệnh dại lây truyền do chó, tác nhân truyền bệnh chính tại Việt Nam, một số trường hợp bệnh cũng bắt nguồn từ các loài động vật khác như mèo, chuột, động vật hoang dã như dơi, cáo, chồn hoặc gấu mèo, đặc biệt tại các khu vực như châu Mỹ, Úc và Tây Âu. Thời gian ủ bệnh dại có thể dao động từ một tuần đến một năm, tùy thuộc vào vị trí vết cắn và lượng vi rút xâm nhập. Bệnh dại có hai thể chính: Thể dại điên cuồng với các triệu chứng kích động, hoang tưởng và sợ nước và thể dại liệt với tình trạng suy nhược cơ bắp dần dần dẫn đến hôn mê và tử vong. Hiện tại, chưa có phương pháp điều trị đặc hiệu cho bệnh dại khi triệu chứng đã xuất hiện, do đó, tiêm phòng là biện pháp hiệu quả nhất để bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Mặc dù bệnh dại có thể được phòng ngừa bằng vắc xin dại và huyết thanh kháng dại, nhưng nhiều người trong các quốc gia kém phát triển và vùng sâu vùng xa vẫn gặp khó khăn trong việc tiếp cận điều trị do chi phí cao. Ước tính hàng năm có khoảng 29 triệu người trên thế giới phải tiêm vắc xin phòng dại sau phơi nhiễm, với tổng chi phí điều trị lên đến 8,6 tỷ đô la Mỹ. Ngoài ra, những tác động tâm lý do lo sợ mắc bệnh dại cũng ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống của người dân tại các khu vực có nguy cơ cao phơi nhiễm bệnh.

Vai trò của vắc xin dại và huyết thanh kháng dại

Dưới đây là một số đặc điểm của vắc xin dại và huyết thanh kháng dại:

Vắc xin dại

Vắc xin dại là loại vắc xin chứa vi rút dại đã bất hoạt, giúp kích thích hệ miễn dịch của cơ thể con người sản sinh kháng thể chống lại chúng. Vắc xin này có thể được sử dụng cả trước (PrEP) và sau (PEP) khi phơi nhiễm với vi rút dại. Trước đây, các vắc xin thế hệ cũ thường gây tác dụng phụ đáng kể nhưng nhờ công nghệ hiện đại, các loại vắc xin thế hệ mới đã ra đời với độ an toàn và hiệu quả cao hơn.

Tại Việt Nam, các loại vắc xin phổ biến nhất là Verorab, Abhayrab, Indirab được cấp phép sử dụng tại các trung tâm tiêm chủng lớn. Ngoài ra, trên thế giới còn có nhiều loại vắc xin khác như Rabipur, Speeda, PCECV và HDCV. Tùy thuộc vào việc tiêm chủng trước hay sau khi phơi nhiễm, tình trạng sức khỏe, độ tuổi và mức độ nguy cơ, bác sĩ sẽ tư vấn loại vắc xin phù hợp cũng như phác đồ tiêm chi tiết.

Tiêm vắc xin dại trước phơi nhiễm được khuyến nghị cho những người làm việc trong môi trường nguy cơ cao như nhân viên phòng thí nghiệm, kiểm soát dịch bệnh động vật và kiểm lâm. Ngoài ra, những người sống ở vùng dịch hoặc chuẩn bị du lịch đến khu vực có tỷ lệ bệnh dại cao cũng nên cân nhắc tiêm phòng. Tuy nhiên, PrEP không thay thế hoàn toàn PEP, vì nếu bị phơi nhiễm, người bệnh vẫn cần được xử lý vết thương kỹ lưỡng và tiêm nhắc lại vắc xin theo hướng dẫn y tế.

Huyết thanh kháng dại

Huyết thanh kháng dại là một loại dung dịch chứa kháng thể đặc hiệu giúp trung hòa vi rút dại, mang lại miễn dịch thụ động ngay lập tức cho người bị phơi nhiễm. Đây là một biện pháp hỗ trợ quan trọng trong điều trị dự phòng bệnh dại, đặc biệt trong các trường hợp vết thương nghiêm trọng do động vật cắn, cào hoặc tiếp xúc với nước bọt của động vật nghi dại. Huyết thanh kháng dại thường được sử dụng kết hợp với vắc xin dại để tối ưu hiệu quả bảo vệ.

Hiện nay, có hai loại huyết thanh kháng dại chính: Huyết thanh kháng dại từ huyết thanh ngựa (Equine Rabies Immunoglobulin - ERIG) và huyết thanh kháng dại từ huyết thanh người (Human Rabies Immunoglobulin - HRIG). Trong đó, HRIG có độ an toàn cao hơn nhưng chi phí đắt đỏ, trong khi ERIG phổ biến hơn do giá thành hợp lý. Một số loại huyết thanh kháng dại thông dụng gồm SAR, Favirab và RIG. Việc sử dụng huyết thanh cần tuân theo hướng dẫn của nhân viên y tế, với nguyên tắc tiêm trực tiếp vào vết thương để trung hòa vi rút tại chỗ, phần còn lại được tiêm bắp.

Huyết thanh kháng dại chỉ được tiêm một lần duy nhất sau khi phơi nhiễm và phải được tiêm càng sớm càng tốt, không muộn hơn 7 ngày sau mũi vắc xin dại đầu tiên. Những trường hợp đã tiêm đủ phác đồ vắc xin phòng dại trước đó sẽ không cần tiêm huyết thanh. Trong bối cảnh bệnh dại gần như luôn gây tử vong sau khi phát bệnh, việc sử dụng huyết thanh kháng dại kết hợp với vắc xin là biện pháp hiệu quả nhất để ngăn ngừa nguy cơ mắc bệnh.

Vắc xin dại và huyết thanh kháng dại khác nhau ở điểm nào?

Vắc xin dại giúp tạo miễn dịch chủ động, có thể sử dụng trước hoặc sau khi phơi nhiễm, cần tiêm đủ phác đồ để đảm bảo hiệu quả. Còn đối với huyết thanh kháng dại, loại này cung cấp miễn dịch thụ động ngay lập tức, chỉ tiêm một lần sau phơi nhiễm, đặc biệt quan trọng với vết cắn nghiêm trọng (phơi nhiễm cấp độ III). Cả hai đều cần thiết trong điều trị dự phòng bệnh dại, giúp giảm nguy cơ mắc bệnh gần như 100% nếu được sử dụng đúng cách.

Vắc xin dại

Thời điểm tiêm

• Tiêm trước phơi nhiễm (PrEP) để tạo miễn dịch chủ động.
• Tiêm sau phơi nhiễm (PEP) để ngăn ngừa bệnh.

Số mũi tiêm

• PrEP: 2-3 mũi tùy trường hợp.

• PEP: 3-4 mũi tùy phác đồ.

Tác dụng phụ

• Đau tại chỗ tiêm, sốt nhẹ, mệt mỏi.
• Hiếm gặp: phản ứng dị ứng, sốc phản vệ.

Chống chỉ định

• Không có chống chỉ định nếu đã phơi nhiễm.

• Nếu tiêm trước phơi nhiễm: cần cân nhắc với người dị ứng.

Tương tác thuốc

• Có thể bị ảnh hưởng bởi thuốc ức chế miễn dịch.

Chú ý đặc biệt

• Tiêm đúng phác đồ để đảm bảo miễn dịch.

• Nếu bị gián đoạn, cần tiếp tục tiêm mà không cần tiêm lại từ đầu.

Thận trọng sử dụng

• Người suy giảm miễn dịch có thể cần tiêm thêm liều để đảm bảo hiệu quả.

• Không tiêm vào vùng mông.

Huyết thanh kháng dại

Thời điểm tiêm

• Tiêm càng sớm càng tốt sau phơi nhiễm.

• Chỉ tiêm 1 lần, không muộn hơn 7 ngày sau liều vắc xin đầu tiên.

Số mũi tiêm

• Chỉ tiêm 1 lần.

• Liều lượng: HRIG (20 IU/kg) hoặc ERIG (40 IU/kg).

Tác dụng phụ

• Đỏ, sưng, đau tại chỗ tiêm.

• Nguy cơ phản ứng dị ứng, đặc biệt với ERIG (huyết thanh từ ngựa).

Chống chỉ định

• Không chống chỉ định nếu đã phơi nhiễm.

• Cần thận trọng với người dị ứng với huyết thanh động vật (ERIG).

Tương tác thuốc

• Có thể bị giảm hiệu quả nếu dùng chung với vắc xin chứa vi rút sống.

Chú ý đặc biệt

• Luôn kết hợp với vắc xin dại, không tiêm đơn lẻ.

• Nếu không có huyết thanh, cần rửa vết thương kỹ và tiêm vắc xin ngay lập tức.

Thận trọng sử dụng

• Nếu không đủ huyết thanh cho tất cả vết thương, có thể pha loãng với nước muối sinh lý.

• Nếu có nhiều bệnh nhân, có thể chia nhỏ liều còn dư cho người khác.

Cả vắc xin dại và huyết thanh kháng dại đều đóng vai trò quan trọng trong phòng ngừa bệnh dại, nhưng mỗi loại có chức năng riêng biệt. Vắc xin giúp cơ thể tạo ra miễn dịch chủ động, trong khi huyết thanh cung cấp miễn dịch thụ động tức thời để trung hòa virus ngay sau phơi nhiễm. Việc kết hợp đúng hai biện pháp này sẽ giúp ngăn chặn nguy cơ mắc bệnh dại một cách hiệu quả nhất. Để đảm bảo an toàn, người dân cần tuân thủ hướng dẫn tiêm phòng đầy đủ và tìm đến cơ sở y tế ngay khi bị động vật nghi dại cắn hoặc cào.

Tiêm vắc xin phòng dại là biện pháp quan trọng giúp bảo vệ cơ thể khỏi virus dại, giảm nguy cơ tử vong khi bị động vật cắn. Trung tâm Tiêm chủng Long Châu là địa chỉ đáng tin cậy, cung cấp dịch vụ tiêm chủng hiện đại với nguồn vắc xin chất lượng cao, nhập khẩu chính hãng. Khi tiêm tại đây, khách hàng được trải nghiệm quy trình tiêm an toàn, đội ngũ y tế tận tâm và hệ thống bảo quản vắc xin đạt chuẩn GSP, giúp tối ưu hiệu quả bảo vệ. Ngoài ra, trung tâm còn hỗ trợ đặt lịch online và giữ vắc xin theo yêu cầu, mang lại sự thuận tiện tối đa. Để đăng ký tiêm chủng, vui lòng liên hệ Hotline miễn phí 1800 6928.