Triệu chứng bệnh sởi, nguyên nhân và cách phòng ngừa

Bệnh sởi là căn bệnh nhiễm trùng cấp tính do virus gây ra và có khả năng bùng phát thành đại dịch do khả năng lây lan nhanh. Tuy hầu hết các trường hợp mắc bệnh đều có khả năng tự hồi phục sau một khoảng thời gian nhưng vẫn có một số trường hợp diễn tiến nặng do sức đề kháng yếu, đặc biệt ở trẻ nhỏ và trẻ em. Bài viết dưới đây sẽ tổng hợp những thông tin liên quan đến dấu hiệu, triệu chứng, cách điều trị và cách phòng ngừa bệnh sởi, cùng khám phá ngay nhé!

Tổng quan về bệnh sởi

Sởi (Measles) là một bệnh nhiễm trùng cấp tính gây ra bởi virus Morbillivirus, đặc trưng với các triệu chứng như sốt, phát ban và khả năng lây nhiễm rất cao. Virus này có thể lây lan nhanh qua không khí khi người bệnh nói chuyện, ho hoặc hắt hơi. Các triệu chứng của bệnh sởi có thể khác nhau tùy theo từng trường hợp cụ thể.

Bệnh sởi không chỉ gây ra các triệu chứng nghiêm trọng mà còn là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở trẻ em dưới 5 tuổi tại các quốc gia đang phát triển. Tỷ lệ biến chứng và tử vong thường cao hơn ở trẻ suy dinh dưỡng, đặc biệt thiếu vitamin A. Bệnh cũng có nguy cơ lây lan nhanh trong môi trường đông người, đặc biệt là trường học, nhà trẻ, hoặc khu vực dân cư chật chội. Việc tiêm phòng và nâng cao ý thức phòng ngừa là yếu tố then chốt để kiểm soát bệnh sởi.

Hiện tại, chưa có phương pháp điều trị đặc hiệu dành riêng cho bệnh sởi. Bệnh thường tự khỏi theo thời gian, kết hợp với các biện pháp hỗ trợ như dùng thuốc, nghỉ ngơi và chế độ dinh dưỡng hợp lý. Tiêm vắc xin phòng ngừa sởi vẫn là cách hiệu quả nhất để bảo vệ cơ thể khỏi ảnh hưởng của căn bệnh này.

Theo số liệu từ WHO năm 2023, châu Âu đã ghi nhận hơn 300.000 ca mắc sởi, tăng gấp 30 lần so với năm 2022. Đối với Việt Nam, năm 2024 có nguy cơ bùng phát dịch sởi theo chu kỳ 5 năm 1 lần, như đã xảy ra vào các năm 2014 và 2019 với số ca mắc bệnh tăng cao. Cụ thể:

• Năm 2014: Việt Nam ghi nhận hơn 35.000 trường hợp sốt phát ban nghi sởi, trong đó có khoảng 6.000 ca mắc sởi và 147 ca tử vong liên quan đến bệnh.

• Năm 2019: Có khoảng 40.000 ca mắc bệnh sởi, trong đó có 4 ca tử vong.

• Năm 2020: Có hơn 3.000 ca sởi đã được ghi nhận.

• Giai đoạn 2021 - 2023: Trung bình mỗi năm có khoảng 300 – 500 ca mắc sởi.

• Đầu năm 2024: Có 130 trường hợp mắc sởi, tăng 1.4 lần so với cùng kỳ năm 2023.

Sự gia tăng số ca mắc bệnh sởi phần lớn là do tỷ lệ tiêm chủng giảm mạnh trong đại dịch COVID-19. Đồng thời, việc chuỗi cung ứng vắc xin trong chương trình Tiêm chủng Mở rộng năm 2023 bị gián đoạn cũng làm giảm đáng kể tỷ lệ tiêm ngừa ở trẻ em trên cả nước. Ngay cả lượng vắc xin trong các dịch vụ tiêm chủng tại thời điểm đó cũng rất hạn chế, khiến nhiều trẻ không được tiêm phòng đúng lịch.

Nguyên nhân gây bệnh sởi

Sởi có khả năng lây nhiễm nhanh chóng từ người này sang người khác qua những tiếp xúc thông thường. Nguyên nhân chủ yếu do virus Morbillivirus - loại virus tồn tại trong mũi và họng của người mắc bệnh.

Khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc nói chuyện, những giọt bắn chứa virus sẽ phát tán vào không khí và có thể tồn tại trong không gian từ 1 - 2 giờ. Người khỏe mạnh nếu hít phải không khí này hoặc chạm tay vào các bề mặt đã bị nhiễm virus, sau đó đưa lên mũi, miệng hoặc dụi mắt, sẽ có nguy cơ cao bị nhiễm sởi. Ước tính cho thấy, có khoảng 90% những người chưa từng mắc sởi hoặc chưa tiêm vắc xin ngừa bệnh có thể sẽ bị nhiễm khi tiếp xúc với người mang mầm bệnh.

Các con đường chính lây truyền bệnh sởi bao gồm:

• Chia sẻ đồ ăn thức uống với người bị nhiễm sởi.

• Tiếp xúc gần gũi như hôn, nắm tay, bắt tay, ôm người bệnh.

• Chạm vào bề mặt chứa virus rồi sau đó chạm lên miệng, mũi hoặc mắt.

• Lây từ mẹ sang con trong quá trình mang thai, sinh nở hoặc cho con bú.

Biểu hiện triệu chứng của bệnh sởi

Khi bị nhiễm virus sởi, thời gian ủ bệnh kéo dài từ 7 - 14 ngày. Sau giai đoạn này, các triệu chứng của bệnh bắt đầu xuất hiện như sau:

• Ở giai đoạn khởi phát: Người bệnh thường bị sốt cao trên 39°C. Khi cơn sốt bắt đầu giảm, dấu hiệu phát ban đặc trưng của sởi sẽ xuất hiện.

• Ban sởi phát triển theo một diễn tiến khá đặc biệt: Xuất hiện ban đỏ nổi ở vùng sau tai (phía gáy), sau đó lan ra mặt, tiếp đến ngực, bụng và toàn thân. Ban sởi có dạng sần (nổi lên trên da) và khi ban lặn sẽ để lại các vết thâm trên da, được gọi là "vằn da hổ".

Ngoài các triệu chứng trên, trẻ mắc sởi thường có thể gặp thêm một số biểu hiện khác như đỏ mắt, chảy nước mũi, ho, thậm chí là tiêu chảy. Nếu không được điều trị đúng cách và kịp thời, virus sởi có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng như viêm tai giữa, viêm thanh quản, viêm phổi, viêm não, tiêu chảy, suy dinh dưỡng nặng, mờ giác mạc,... Đặc biệt, ở phụ nữ mang thai, bệnh sởi làm tăng nguy cơ tử vong cho thai phụ, gây sảy thai, thai chết lưu hoặc sinh non. Nếu mắc sởi vào cuối thai kỳ, trẻ sinh ra có nguy cơ cao mắc sởi với các biến chứng nguy hiểm như viêm phổi, viêm não cấp, viêm gan cấp, dẫn đến tỷ lệ tử vong cao.

Điều trị bệnh sởi

Hiện tại, vẫn chưa có thuốc điều trị đặc hiệu cho bệnh sởi. Mục tiêu của việc điều trị chủ yếu tập trung vào việc kiểm soát triệu chứng, kết hợp với việc chăm sóc và theo dõi tình trạng sức khỏe của người bệnh. Khi phát hiện ai đó mắc sởi, cần nhanh chóng cách ly để ngăn ngừa sự lây lan cho gia đình và cộng đồng, đồng thời điều trị kịp thời để tránh những biến chứng nguy hiểm.

Để điều trị bệnh sởi hiệu quả, việc bổ sung vitamin A là rất quan trọng, đặc biệt ở trẻ em suy dinh dưỡng, nhằm giảm nguy cơ biến chứng và tử vong. Ngoài ra, người bệnh cần được chăm sóc trong môi trường sạch sẽ, tránh tiếp xúc với ánh sáng mạnh nếu có viêm kết mạc. Nếu xuất hiện biến chứng như viêm phổi hoặc viêm não, cần nhập viện và điều trị tích cực dưới sự giám sát của bác sĩ chuyên khoa.

Trong trường hợp bệnh nhân bị sốt cao, có thể sử dụng paracetamol để hạ sốt kết hợp với bổ sung nước và điện giải qua đường uống. Đồng thời, người chăm sóc nên áp dụng các biện pháp giảm nhiệt vật lý như lau người bằng nước ấm hoặc chườm mát. Vệ sinh da, mắt và mũi cho bệnh nhân bằng dung dịch argyrol hoặc chloromycetin. Chỉ nên sử dụng kháng sinh khi có chỉ định của bác sĩ (thường khi có bội nhiễm, dùng cho trẻ suy dinh dưỡng và trẻ dưới 2 tuổi).

Nếu trong quá trình điều trị có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào về sức khỏe, người thân cần nhanh chóng thông báo cho bác sĩ để kịp thời cấp cứu. Các biện pháp hồi sức khác sẽ được áp dụng tùy theo tình trạng bệnh của mỗi người.

Biện pháp phòng ngừa bệnh sởi

Việc chủ động tiêm vắc xin phòng sởi là phương pháp hiệu quả nhất để phòng ngừa bệnh. Tại Việt Nam, có 3 loại vắc xin phòng sởi trong chương trình Tiêm chủng Mở rộng và dịch vụ, bao gồm: Vắc xin sởi đơn MVVAC, vắc xin kết hợp sởi-rubella và Priorix sởi-quai bị-rubella. Trẻ em từ 9 tháng tuổi trở lên cần thực hiện tiêm chủng đủ mũi theo đúng lịch.

Tùy vào lịch tiêm trước đó, trẻ từ 4 - 6 tuổi cần được tiêm nhắc vắc xin sởi-quai bị-rubella để tăng cường khả năng miễn dịch. Người lớn chưa tiêm hoặc không nhớ đã tiêm phòng hay chưa nên tiêm 2 mũi vắc xin cách nhau ít nhất 4 tuần để đảm bảo hiệu quả phòng bệnh. Tiêm đầy đủ 2 mũi vắc xin sởi có khả năng giúp bảo vệ và phòng bệnh đến 97%.

Ngoài việc tiêm phòng đầy đủ, mọi người cần thực hiện các biện pháp phòng ngừa khác như đeo khẩu trang khi ra đường hoặc khi đến những nơi đông người, tránh tiếp xúc với người bệnh, rửa tay thường xuyên, vệ sinh cơ thể - mắt - mũi - họng hàng ngày, giữ ấm cơ thể và bổ sung dinh dưỡng đầy đủ để tăng cường đề kháng.

Bài viết trên đã cung cấp thông tin chi tiết về bệnh sởi. Hy vọng những thông tin này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về bệnh sởi và biết cách chăm sóc sức khỏe hiệu quả hơn.