Tổng hợp một số nguyên nhân tràn dịch màng phổi phổ biến không phải ai cũng biết

Mỗi năm, hàng triệu người trên thế giới được chẩn đoán mắc tràn dịch màng phổi do nhiều nguyên nhân khác nhau, từ nhiễm trùng, ung thư đến bệnh lý tim mạch. Nhận diện đúng nguyên nhân tràn dịch màng phổi không chỉ giúp người bệnh tránh biến chứng nguy hiểm mà còn hỗ trợ bác sĩ xây dựng phác đồ điều trị tối ưu. Dưới đây là một số nguyên nhân tràn dịch màng phổi phổ biến, bạn đọc có thể tham khảo:

Nhiễm trùng phổi

Nhiễm trùng phổi là một trong những nguyên nhân tràn dịch màng phổi phổ biến nhất, đặc biệt ở các nước đang phát triển. Dưới đây là những yếu tố liên quan đến nhiễm trùng gây tràn dịch:

• Vi khuẩn, virus hoặc nấm: Các tác nhân này gây viêm phổi, làm tăng tính thấm của mao mạch dẫn đến dịch thấm ra khoang màng phổi. Các bệnh lý như viêm phổi do phế cầu, tụ cầu hoặc nhiễm virus cúm có thể gây tràn dịch.
• Lao phổi: Ở Việt Nam, lao phổi là nguyên nhân hàng đầu gây tràn dịch màng phổi, đặc biệt ở người trẻ. Dịch thường có màu vàng chanh, giàu lympho và có phản ứng ADA tăng.
• Nhiễm trùng lan rộng: Viêm mủ màng phổi (empyema) do vi khuẩn như tụ cầu vàng hoặc liên cầu có thể gây tràn dịch kèm mủ, đòi hỏi can thiệp chọc hút hoặc dẫn lưu.

Nhiễm trùng phổi thường đi kèm các triệu chứng như sốt, ho, đau ngực và khó thở, cần được chẩn đoán sớm để điều trị hiệu quả.

Ung thư và di căn màng phổi

Ung thư là một nguyên nhân tràn dịch màng phổi quan trọng, đặc biệt ở những bệnh nhân mắc ung thư giai đoạn muộn. Ung thư phổi, ung thư vú hoặc lymphoma có thể di căn đến màng phổi, gây tích tụ dịch. Dịch thường là dịch tiết, đôi khi có lẫn máu (tràn dịch máu).

Về cơ chế hình thành, các tế bào ung thư làm tắc nghẽn hệ bạch huyết hoặc gây viêm màng phổi, dẫn đến tích tụ chất lỏng. Trong nhiều trường hợp, hình ảnh học như X-quang hoặc CT không đủ để xác định nguyên nhân. Sinh thiết màng phổi hoặc xét nghiệm tế bào học dịch màng phổi là cần thiết để xác định ung thư.

Tràn dịch do ung thư thường xuất hiện ở một bên phổi và có thể kèm theo triệu chứng như sụt cân, mệt mỏi hoặc đau ngực kéo dài.

Bệnh lý tim mạch

Bệnh tim mạch, đặc biệt là suy tim sung huyết là một nguyên nhân tràn dịch màng phổi phổ biến, nhất là ở người cao tuổi. Các yếu tố liên quan bao gồm:

• Suy tim sung huyết: Tình trạng này làm tăng áp lực tĩnh mạch phổi, gây thoát dịch ra khoang màng phổi. Dịch thường là dịch thấm, xuất hiện ở cả hai bên phổi.
• Triệu chứng đi kèm: Người bệnh có thể bị khó thở khi nằm, phù chân hoặc mệt mỏi do thiếu oxy. Tràn dịch màng phổi do suy tim thường cải thiện khi điều trị suy tim hiệu quả.
• Các bệnh tim mạch khác: Tăng huyết áp phổi hoặc bệnh van tim cũng có thể góp phần gây tràn dịch.

Điều trị nguyên nhân tim mạch (như dùng thuốc lợi tiểu, thuốc điều trị suy tim) thường giúp giảm lượng dịch màng phổi đáng kể.

Bệnh lao màng phổi

Bệnh lao màng phổi là một nguyên nhân tràn dịch màng phổi đặc biệt phổ biến tại Việt Nam - nơi bệnh lao vẫn là vấn đề y tế cộng đồng lớn. Theo Bộ Y tế, lao là nguyên nhân hàng đầu gây tràn dịch ở người trẻ tuổi. Các đặc điểm chính bao gồm:

• Cơ chế hình thành: Vi khuẩn lao (Mycobacterium tuberculosis) gây viêm màng phổi, dẫn đến tích tụ dịch thanh tơ huyết (dịch vàng chanh, giàu lympho).
• Triệu chứng đặc trưng: Người bệnh có thể bị sốt nhẹ về chiều, đổ mồ hôi đêm, sụt cân và khó thở nhẹ đến vừa.
• Chẩn đoán: Xét nghiệm dịch màng phổi cho thấy phản ứng ADA tăng kết hợp với xét nghiệm PCR hoặc nuôi cấy vi khuẩn lao để xác định chính xác.

Điều trị lao màng phổi đòi hỏi phác đồ kháng sinh đặc hiệu (thường kéo dài 6 - 9 tháng) và theo dõi chặt chẽ để tránh tái phát.

Bệnh gan và hội chứng thận hư

Các bệnh lý về gan và thận cũng là nguyên nhân tràn dịch màng phổi, tuy ít gặp hơn nhưng cần được lưu ý. Các yếu tố liên quan bao gồm:

• Xơ gan: Tăng áp lực tĩnh mạch cửa ở bệnh nhân xơ gan (do viêm gan B, C hoặc rượu) có thể gây tràn dịch màng phổi, thường ở bên phải (hay còn gọi là tràn dịch màng phổi do gan). Dịch thường là dịch thấm, không kèm nhiễm trùng.
• Hội chứng thận hư: Mất protein qua nước tiểu dẫn đến giảm áp lực keo huyết tương, gây phù toàn thân và tràn dịch màng phổi. Dịch thường xuất hiện ở cả hai bên và đi kèm phù ngoại biên.
• Chẩn đoán và điều trị: Cần điều trị bệnh lý nền (xơ gan hoặc hội chứng thận hư) để cải thiện tình trạng tràn dịch. Các xét nghiệm chức năng gan, thận và protein máu giúp xác định nguyên nhân.

Những trường hợp này thường gặp ở bệnh nhân có bệnh lý mạn tính và cần được theo dõi lâu dài.

Chấn thương hoặc phẫu thuật ngực

Chấn thương lồng ngực hoặc phẫu thuật là một nguyên nhân tràn dịch màng phổi cấp tính, thường gặp trong bối cảnh bệnh viện. Các yếu tố liên quan bao gồm:

• Chấn thương: Tai nạn gây gãy xương sườn, rách mạch máu hoặc tổn thương màng phổi có thể dẫn đến tràn máu màng phổi (hemothorax) hoặc dịch mủ nếu nhiễm trùng phối hợp.
• Phẫu thuật lồng ngực: Các can thiệp như phẫu thuật phổi, tim hoặc thực quản có thể gây kích ứng màng phổi dẫn đến tích tụ dịch.
• Triệu chứng cấp tính: Đau ngực dữ dội, khó thở đột ngột hoặc sốt nếu có nhiễm trùng là những dấu hiệu cần chú ý.

Điều trị thường bao gồm chọc hút dịch, dẫn lưu màng phổi và xử lý nguyên nhân chấn thương hoặc nhiễm trùng.

Một số nguyên nhân hiếm gặp khác cần lưu ý

Ngoài các nguyên nhân phổ biến, một số nguyên nhân tràn dịch màng phổi hiếm gặp dưới đây cũng cần được lưu ý và không nên bỏ qua:

• Bệnh lý tự miễn: Các bệnh như lupus ban đỏ hệ thống hoặc viêm khớp dạng thấp có thể gây viêm màng phổi dẫn đến tràn dịch. Dịch thường là dịch tiết, giàu protein.
• Thuyên tắc phổi: Tắc nghẽn mạch máu phổi có thể gây tràn dịch màng phổi, thường ở một bên kèm theo khó thở đột ngột và đau ngực.
• Xạ trị vùng ngực: Điều trị ung thư bằng xạ trị có thể gây viêm màng phổi dẫn đến tràn dịch sau vài tuần hoặc vài tháng.
• Nguyên nhân vô căn: Trong một số trường hợp, không thể xác định rõ nguyên nhân tràn dịch màng phổi dù đã thực hiện nhiều xét nghiệm. Những trường hợp này cần theo dõi dài hạn để phát hiện bệnh lý tiềm ẩn.

Những nguyên nhân hiếm gặp này thường đòi hỏi các xét nghiệm chuyên sâu như sinh thiết màng phổi hoặc chụp CT để chẩn đoán chính xác.

Tràn dịch màng phổi có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau. Việc xác định đúng nguyên nhân tràn dịch màng phổi không chỉ giúp điều trị hiệu quả mà còn phòng ngừa các biến chứng nguy hiểm như suy hô hấp hoặc nhiễm trùng lan rộng. Nếu bạn có các triệu chứng như khó thở, đau ngực hoặc sốt kéo dài, hãy đến cơ sở y tế uy tín để được thăm khám và chẩn đoán chính xác. Với sự can thiệp kịp thời và phác đồ điều trị phù hợp, người bệnh hoàn toàn có thể kiểm soát tình trạng này và cải thiện chất lượng cuộc sống.