Tĩnh mạch hiển lớn: Cấu tạo, bệnh lý thường gặp và hướng xử lý

Tĩnh mạch hiển lớn là tĩnh mạch nông dài nhất của cơ thể, có nhiệm vụ dẫn máu từ chân trở về tim. Khi tĩnh mạch này bị giãn, viêm hoặc hình thành huyết khối, người bệnh có thể gặp tình trạng sưng, đau, nặng chân. Việc nhận biết sớm và xử lý kịp thời giúp bảo vệ sức khỏe mạch máu và phòng ngừa biến chứng.

Giải phẫu và vai trò của tĩnh mạch hiển lớn

Tĩnh mạch hiển lớn (great saphenous vein) là tĩnh mạch nông dài nhất trong cơ thể, bắt đầu từ vùng mu bàn chân, chạy dọc mặt trong cẳng chân, đùi, rồi đổ vào tĩnh mạch đùi ở vùng bẹn. Hệ tĩnh mạch này có nhiều nhánh phụ nhỏ và van tĩnh mạch giúp máu lưu thông một chiều từ dưới lên trên.

Nhờ vị trí nông, tĩnh mạch hiển lớn thường được quan sát rõ khi bị giãn hoặc nổi gồ trên da. Ở người khỏe mạnh, máu từ chi dưới được dẫn qua tĩnh mạch này và hệ tĩnh mạch sâu để trở về tim. Tuy nhiên, nếu van tĩnh mạch hoạt động kém, dòng máu chảy ngược gây tăng áp lực, khiến thành mạch giãn và dễ tổn thương.

Tĩnh mạch hiển lớn còn được sử dụng trong phẫu thuật tim mạch, đặc biệt trong phẫu thuật bắc cầu động mạch vành (CABG), nhờ kích thước và độ dài phù hợp.

Các bệnh lý thường gặp ở tĩnh mạch hiển lớn

Tĩnh mạch hiển lớn có thể gặp nhiều vấn đề khác nhau, trong đó phổ biến nhất là giãn tĩnh mạch, viêm tĩnh mạch nông và huyết khối tĩnh mạch hiển.

Giãn tĩnh mạch hiển lớn

Giãn tĩnh mạch hiển lớn là tình trạng van tĩnh mạch suy yếu khiến máu chảy ngược, gây ứ đọng và làm giãn nở thành mạch. Người bệnh có thể nhận thấy các tĩnh mạch nổi ngoằn ngoèo ở chân, cảm giác nặng mỏi, đặc biệt sau khi đứng lâu.

Nguyên nhân thường gặp gồm: Yếu tố di truyền, đứng hoặc ngồi lâu, béo phì, mang thai, hoặc rối loạn nội tiết. Nếu không được điều trị, giãn tĩnh mạch có thể tiến triển thành viêm hoặc loét da vùng cẳng chân.

Viêm tĩnh mạch nông (superficial thrombophlebitis)

Theo StatPearls - NCBI (2023), có đến 60 - 80% trường hợp viêm tĩnh mạch nông xảy ra tại tĩnh mạch hiển lớn. Bệnh khởi phát khi máu trong lòng tĩnh mạch đông lại, gây sưng, đỏ, đau và nóng dọc theo đường đi của mạch.

Tình trạng này thường liên quan đến giãn tĩnh mạch hoặc sau can thiệp y khoa (như đặt ống truyền, phẫu thuật chi dưới). Nếu viêm lan rộng hoặc không được xử lý, huyết khối có thể di chuyển vào tĩnh mạch sâu, gây biến chứng nguy hiểm.

Huyết khối tĩnh mạch hiển lớn

Huyết khối hình thành khi dòng máu bị ứ trệ lâu ngày hoặc thành mạch bị tổn thương. Người bệnh có thể thấy sưng, đau âm ỉ, da vùng chân đỏ và nóng. Trường hợp nặng, cục máu đông có thể di chuyển lên tĩnh mạch sâu và gây thuyên tắc phổi.

Người bị giãn tĩnh mạch hiển lớn có nguy cơ hình thành huyết khối tĩnh mạch nông hoặc sâu cao hơn so với người không giãn mạch. Đặc biệt khi có van suy, ứ trệ lâu, hoặc có thêm yếu tố nguy cơ.

Triệu chứng nhận biết bất thường ở tĩnh mạch hiển lớn

Triệu chứng của bệnh lý tĩnh mạch hiển lớn có thể tiến triển chậm và dễ bị nhầm với mỏi cơ thông thường. Một số biểu hiện cần lưu ý gồm:

• Cảm giác nặng chân, tê hoặc đau dọc theo tĩnh mạch hiển.
• Nổi rõ các mạch máu ngoằn ngoèo ở mặt trong chân hoặc đùi.
• Sưng cổ chân hoặc bàn chân, đặc biệt sau khi đứng lâu.
• Vùng da quanh tĩnh mạch chuyển màu sẫm hoặc đỏ, nóng rát.
• Trong trường hợp viêm, có thể xuất hiện đường sưng cứng, đau khi chạm vào.

Nếu người bệnh cảm thấy đau dữ dội, sưng lan nhanh hoặc khó cử động chân, cần đến ngay cơ sở y tế để kiểm tra, vì có thể đã xuất hiện huyết khối tĩnh mạch.

Chẩn đoán bệnh lý tĩnh mạch hiển lớn

Để xác định chính xác tình trạng, bác sĩ sẽ khai thác triệu chứng và thực hiện các xét nghiệm hình ảnh. Phương pháp được dùng phổ biến nhất là siêu âm Doppler tĩnh mạch chi dưới, cho phép quan sát dòng chảy, kiểm tra sự hiện diện của huyết khối, mức độ trào ngược và hoạt động của van tĩnh mạch.

Trong các trường hợp phức tạp hoặc cần đánh giá toàn bộ hệ mạch, có thể chỉ định thêm:

• Chụp CT tĩnh mạch (CT venography) để xác định vùng hẹp hoặc tắc.
• Chụp MRI mạch máu nhằm đánh giá mô mềm xung quanh.
• Xét nghiệm máu (nếu nghi ngờ rối loạn đông máu).

Kết quả giúp định hướng phương án điều trị phù hợp: Điều trị bảo tồn, can thiệp nội mạch hoặc phẫu thuật.

Điều trị và quản lý bệnh lý tĩnh mạch hiển lớn

Mục tiêu điều trị là khôi phục dòng máu, giảm triệu chứng và ngăn biến chứng. Phác đồ điều trị có thể bao gồm:

Điều trị bảo tồn và thay đổi lối sống

Trong giai đoạn đầu hoặc với trường hợp nhẹ, người bệnh có thể áp dụng các biện pháp điều trị bảo tồn và thay đổi lối sống dưới đây để cải thiện tuần hoàn máu và giảm triệu chứng khó chịu:

• Nghỉ ngơi, nâng cao chân khi ngồi hoặc nằm để giảm áp lực tĩnh mạch.
• Tập thể dục nhẹ nhàng (đi bộ, đạp xe chậm, yoga) giúp máu lưu thông tốt hơn.
• Mang vớ áp lực y khoa được khuyến khích cho người bị giãn hoặc sưng chân.
• Duy trì cân nặng hợp lý, hạn chế đứng hoặc ngồi lâu.

Dùng thuốc theo chỉ định y tế

Tùy tình trạng, bác sĩ có thể chỉ định:

• Thuốc chống đông máu trong trường hợp có huyết khối.
• Thuốc giảm viêm, giảm đau khi có viêm tĩnh mạch.
• Một số thuốc hỗ trợ tuần hoàn tĩnh mạch (như diosmin, hesperidin) có thể giúp cải thiện triệu chứng nặng chân, phù nhẹ, nhưng không thay thế điều trị y tế.

Người bệnh tuyệt đối không tự ý dùng thuốc hoặc dừng thuốc khi chưa được hướng dẫn.

Can thiệp và phẫu thuật tĩnh mạch hiển lớn

Khi giãn hoặc huyết khối nặng, bác sĩ có thể đề xuất:

• Laser nội mạch (EVLT) hoặc sóng cao tần (RFA): Làm xơ và đóng kín tĩnh mạch bị giãn.
• Phẫu thuật loại bỏ đoạn tĩnh mạch bị giãn (stripping).
• Đặt stent hoặc tái thông mạch nếu có tắc nghẽn nghiêm trọng.

Những phương pháp này cần được thực hiện tại cơ sở y tế có chuyên khoa mạch máu và trang thiết bị hiện đại.

Tiên lượng và cách phòng ngừa bệnh lý tĩnh mạch hiển lớn

Nếu phát hiện sớm và điều trị đúng hướng, phần lớn bệnh nhân phục hồi tốt. Tuy nhiên, bệnh dễ tái phát nếu không duy trì lối sống khoa học. Để phòng ngừa, bạn nên:

• Tăng cường vận động hàng ngày và tránh đứng quá lâu.
• Bỏ thuốc lá, hạn chế rượu bia và đồ ăn nhiều chất béo.
• Kiểm soát huyết áp, tiểu đường, mỡ máu, những yếu tố ảnh hưởng đến thành mạch.
• Khám sức khỏe định kỳ, đặc biệt với người từng bị giãn hoặc viêm tĩnh mạch.

Ngoài ra, nếu phải phẫu thuật hoặc nằm lâu, bác sĩ có thể chỉ định vớ áp lực hoặc thuốc chống đông dự phòng để giảm nguy cơ hình thành huyết khối.

Tĩnh mạch hiển lớn là cấu trúc quan trọng trong hệ tuần hoàn của chi dưới. Khi mạch máu này bị giãn, viêm hay tắc, việc phát hiện sớm và điều trị đúng giúp ngăn ngừa biến chứng nặng nề. Duy trì thói quen vận động, chế độ ăn lành mạnh và theo dõi định kỳ là những yếu tố quan trọng giúp bảo vệ sức khỏe mạch máu lâu dài.