Thông tin quan trọng cần biết về các loại xét nghiệm thường dùng

Bạn đã bao giờ thắc mắc tại sao khi đi khám bệnh, bác sĩ thường chỉ định thực hiện các loại xét nghiệm khác nhau? Thực tế, xét nghiệm chính là “chìa khóa” giúp phát hiện những vấn đề sức khỏe tiềm ẩn mà đôi khi cơ thể chưa biểu hiện rõ rệt ra bên ngoài. Từ việc đánh giá chức năng các cơ quan đến phát hiện sớm bệnh lý, xét nghiệm đóng vai trò quan trọng trong quá trình chẩn đoán và điều trị. 

Xét nghiệm là gì?

Xét nghiệm là một kỹ thuật hỗ trợ trong y khoa nhằm thu thập thông tin cần thiết cho việc chẩn đoán, điều trị và theo dõi sức khỏe của người bệnh. Đối với các bác sĩ, xét nghiệm đóng vai trò như một công cụ quan trọng, nhất là trong những trường hợp bệnh không có biểu hiện rõ rệt, triệu chứng mơ hồ hoặc khi cần sàng lọc cộng đồng để phát hiện sớm bệnh lý.

Với nền y học hiện đại, ngày càng nhiều loại xét nghiệm được ứng dụng phục vụ những mục đích cụ thể như phát hiện bệnh, đánh giá mức độ tiến triển hay hiệu quả điều trị. Mỗi xét nghiệm đều có đặc điểm riêng về độ nhạy, độ đặc hiệu và giá trị chẩn đoán.

Hiện nay, các loại xét nghiệm rất đa dạng và khó có thể liệt kê đầy đủ. Tuy nhiên, chúng thường được phân loại dựa trên phương pháp thực hiện hoặc loại mẫu bệnh phẩm được sử dụng.

Xét nghiệm được chia thành nhiều nhóm theo kỹ thuật thực hiện, bao gồm:

• Xét nghiệm định tính: Giúp xác định sự hiện diện của một thành phần nhất định trong mẫu bệnh phẩm như máu, nước tiểu hay dịch tiết.
• Xét nghiệm định lượng: Đo lường chính xác nồng độ hoặc số lượng của chất cần phân tích.
• Xét nghiệm sinh học phân tử (như PCR): Phát hiện và phân tích vật liệu di truyền của virus, vi khuẩn hoặc các tác nhân gây bệnh khác.
• Xét nghiệm miễn dịch huỳnh quang: Sử dụng kháng thể gắn huỳnh quang để phát hiện kháng nguyên hay kháng thể đặc hiệu.
• Xét nghiệm tế bào học: Nghiên cứu tế bào để tìm dấu hiệu bất thường, hỗ trợ chẩn đoán ung thư.
• Xét nghiệm nuôi cấy vi sinh: Giúp phát hiện vi khuẩn hoặc nấm trong mẫu bệnh phẩm.
• Xét nghiệm khuếch đại gen: Tăng cường lượng gen mục tiêu để dễ dàng phát hiện đột biến hoặc tác nhân gây bệnh.

Tùy vào mục đích chẩn đoán, xét nghiệm có thể thực hiện trên nhiều loại mẫu khác nhau như: Máu, nước tiểu, dịch tiết đường hô hấp, mẫu mô sinh thiết hoặc tế bào, lông, tóc, móng, một số loại dịch hoặc chất tiết khác từ cơ thể.

Các loại xét nghiệm thường gặp trong y khoa

Trong thực hành y học hiện nay, có rất nhiều loại xét nghiệm khác nhau, từ cơ bản đến chuyên sâu, được chỉ định tùy thuộc vào mục đích lâm sàng. Dưới đây là các xét nghiệm thường được sử dụng nhằm cung cấp thông tin tổng quan về sức khỏe.

Xét nghiệm máu

Xét nghiệm máu là một trong những xét nghiệm phổ biến nhất, cho phép phân tích thành phần và đặc điểm của máu, từ đó phản ánh tình trạng sức khỏe của người bệnh: 

• Xét nghiệm công thức máu toàn bộ (CBC): Đánh giá các thành phần của máu như hồng cầu, bạch cầu, tiểu cầu. Nhờ đó, bác sĩ có thể phát hiện thiếu máu, rối loạn đông máu, tình trạng nhiễm trùng hoặc các bệnh lý huyết học khác.
• Xét nghiệm nhóm máu (ABO, Rh): Xác định nhóm máu của người bệnh, là thông tin quan trọng khi cần truyền máu hoặc trong sản khoa để phòng ngừa bất đồng nhóm máu mẹ - con.

Xét nghiệm sinh hóa máu

Xét nghiệm sinh hóa máu tập trung vào việc định lượng các chất hóa học trong máu, giúp đánh giá hoạt động của nhiều cơ quan trong cơ thể:

• Xét nghiệm mỡ máu (lipid máu): Đo các chỉ số cholesterol toàn phần, LDL-C, HDL-C, triglyceride nhằm đánh giá nguy cơ mắc bệnh tim mạch, xơ vữa động mạch.
• Xét nghiệm chức năng gan: Định lượng các men gan như AST, ALT, GGT, Bilirubin để phát hiện viêm gan, tổn thương gan hoặc các bệnh lý gan mật khác.
• Xét nghiệm chức năng thận: Đo các chỉ số ure, creatinin, acid uric giúp kiểm tra chức năng bài tiết của thận, sàng lọc nguy cơ suy thận hoặc bệnh Gout.
• Các xét nghiệm khác: Định lượng canxi, sắt, điện giải đồ, đường huyết, nhằm đánh giá tình trạng chuyển hóa và cân bằng nội môi.
• Xét nghiệm nội tiết - hormon: Đo các hormon như TSH, T3, T4 để đánh giá chức năng tuyến giáp; hoặc hormon sinh dục, hormon tuyến thượng thận tùy mục đích lâm sàng.
• Xét nghiệm miễn dịch - virus học: Tìm kháng nguyên, kháng thể viêm gan B, viêm gan C hoặc các tác nhân truyền nhiễm khác.
• Xét nghiệm sinh học phân tử (PCR): Xác định sự hiện diện và tải lượng virus (ví dụ: HBV-DNA, HCV-RNA).

Xét nghiệm nước tiểu

Xét nghiệm nước tiểu là xét nghiệm đơn giản, không xâm lấn, thường được sử dụng để đánh giá chức năng thận, phát hiện nhiễm trùng đường tiết niệu, kiểm tra đường huyết hoặc các bất thường khác như tiểu đạm, tiểu máu vi thể.

Các xét nghiệm chuyên sâu khác

Ngoài các xét nghiệm cơ bản, tùy theo chỉ định lâm sàng, bác sĩ có thể yêu cầu các xét nghiệm chuyên biệt nhằm phát hiện sớm bệnh lý tiềm ẩn:

• Xét nghiệm tầm soát ung thư: Ví dụ: AFP (ung thư gan), CA-125 (ung thư buồng trứng), PSA (ung thư tiền liệt tuyến).
• Xét nghiệm vi sinh, ký sinh trùng: Kiểm tra tình trạng nhiễm vi sinh vật gây bệnh như Helicobacter pylori (HP) ở dạ dày, soi tươi dịch âm đạo…
• Xét nghiệm di truyền học: Thực hiện nhiễm sắc thể đồ hoặc các kỹ thuật di truyền phân tử để phát hiện bất thường di truyền, dị tật bẩm sinh.

Xét nghiệm có tiềm ẩn nguy cơ gì không?

Mức độ rủi ro của xét nghiệm phụ thuộc vào tính chất và mức độ can thiệp của từng loại xét nghiệm. Phần lớn các xét nghiệm thông thường như xét nghiệm máu, nước tiểu, phân,… đều là thủ thuật đơn giản, ít xâm lấn nên gần như không gây hại hay để lại biến chứng cho người bệnh.

Tuy nhiên, với các xét nghiệm đòi hỏi thủ thuật can thiệp sâu hơn - chẳng hạn như sinh thiết, chọc hút, nội soi hoặc phẫu thuật lấy mẫu - mức độ rủi ro cũng sẽ cao hơn, có thể kèm theo cảm giác đau, chảy máu nhẹ hoặc hiếm gặp hơn là biến chứng tại vị trí lấy mẫu.

Ngoài ra, nếu xét nghiệm được thực hiện không hợp lý hoặc lạm dụng, người bệnh có thể bị ảnh hưởng về thể chất (đau do lấy máu nhiều lần), tâm lý (lo lắng, sợ hãi kết quả) và tài chính (tốn kém chi phí không cần thiết). Do đó, việc thực hiện xét nghiệm cần có chỉ định rõ ràng từ bác sĩ, tuyệt đối tránh tự ý yêu cầu xét nghiệm mà không có tư vấn chuyên môn.

Xét nghiệm y khoa là công cụ thiết yếu hỗ trợ chẩn đoán, theo dõi và phòng ngừa bệnh tật. Việc hiểu rõ ý nghĩa của các loại xét nghiệm thường dùng không chỉ giúp mỗi người chủ động hơn trong việc chăm sóc sức khỏe, mà còn góp phần nâng cao hiệu quả phối hợp giữa người bệnh và bác sĩ trong quá trình thăm khám. Tuy nhiên, các xét nghiệm cần được thực hiện đúng chỉ định y khoa, tránh lạm dụng không cần thiết gây tốn kém và lo lắng không đáng có. Chủ động thăm khám định kỳ, thực hiện xét nghiệm theo hướng dẫn chuyên môn là bước quan trọng để bảo vệ và duy trì sức khỏe toàn diện.

Tiêm vắc xin đầy đủ giúp tăng sức đề kháng, hạn chế nguy cơ mắc bệnh truyền nhiễm, từ đó hỗ trợ cơ thể khỏe mạnh để thực hiện các xét nghiệm y khoa đạt kết quả chính xác hơn. Trung tâm Tiêm chủng Long Châu cung cấp vắc xin chính hãng, tiêm an toàn với đội ngũ y tế giàu kinh nghiệm. Gọi tổng đài miễn phí 1800 6928 để được tư vấn và đặt lịch tiêm phù hợp.