Tế bào ung thư là gì? Phân loại và các đặc tính cơ bản

Trước thực trạng số ca mắc ung thư không ngừng gia tăng, việc trang bị kiến thức nền tảng về bản chất sinh học của bệnh trở nên cần thiết hơn bao giờ hết. Thông qua bài viết, người đọc sẽ có cái nhìn tổng quan về tế bào ung thư và những đặc điểm cơ bản của tế bào, từ đó chủ động hơn trong việc chăm sóc và bảo vệ sức khỏe lâu dài. Cùng tìm hiểu chi tiết hơn qua bài viết của Tiêm chủng Long Châu nhé!

Tế bào ung thư là gì?

Là những tế bào đã bị rối loạn cơ chế kiểm soát tăng trưởng, dẫn đến hiện tượng phân chia liên tục và mất kiểm soát, hình thành khối u hoặc lan tràn trong máu. Về bản chất, đây vốn là các tế bào khỏe mạnh nhưng mang gen đột biến khiến chu trình sống của tế bào bị biến đổi.

Trong điều kiện bình thường, cơ thể luôn duy trì sự cân bằng giữa việc tạo ra tế bào mới và loại bỏ các tế bào già, tổn thương hoặc không còn cần thiết. Khi sự cân bằng này bị phá vỡ, những tế bào đáng lẽ phải bị loại bỏ vẫn tiếp tục tồn tại, tăng sinh mạnh mẽ và dần hình thành tổ chức ung thư, ngoài ra còn xâm lấn mô lân cận và lan sang các cơ quan khác qua quá trình di căn.

Dưới kính hiển vi, có thể nhận diện tế bào ung thư nhờ nhiều đặc điểm mô học bất thường như nhân tế bào to, hình dạng không đều, cấu trúc nhiễm sắc thể biến đổi và nhân con phì đại. Những dấu hiệu này khác rõ rệt so với tế bào bình thường và đóng vai trò quan trọng trong chẩn đoán, phân loại cũng như đánh giá mức độ tiến triển của bệnh ung thư.

Phân loại tế bào ung thư trong cơ thể người

Tế bào ung thư có thể khởi phát từ hầu hết mọi loại mô trong cơ thể. Do đó, y học phân loại dựa trên nguồn gốc tế bào ban đầu, đặc điểm sinh học và cơ chế phát triển. Từ đó giúp xác định bản chất bệnh, định hướng điều trị và tiên lượng cho từng bệnh nhân.

Ung thư biểu mô (Carcinoma)

Là nhóm ung thư phổ biến nhất, hình thành từ các tế bào biểu mô - lớp tế bào bao phủ bề mặt ngoài cơ thể và lót bên trong các cơ quan như phổi, miệng, ruột, tử cung,… Các dạng ung thư biểu mô phát sinh từ các tế bào như:

• Tế bào tuyến: Phát sinh từ các tế bào tiết dịch hoặc chất nhầy; thường gặp ở vú, đại trực tràng, tuyến tiền liệt.
• Tế bào đáy: Khởi phát từ lớp đáy của biểu bì.
• Tế bào vảy: Phát sinh từ tế bào vảy ở da và lớp lót các cơ quan như phổi, dạ dày, ruột, bàng quang.
• Tế bào chuyển tiếp: Phát triển từ lớp biểu mô có khả năng co giãn, thường gặp ở bàng quang, thận, tử cung.

Ung thư mô liên kết (Sarcoma)

Khởi phát từ xương và mô mềm như cơ, mô mỡ, mạch máu, mạch bạch huyết, gân, dây chằng và mô tế bào sợi. Trong đó ung thư xương là dạng phổ biến nhất, sarcoma mô mềm gồm các dạng như ung thư cơ, ung thư mô mỡ, ung thư mạch máu.

Ung thư máu (Leukemia)

Bắt nguồn từ mô tạo máu của tủy xương. Khác với các ung thư khác, leukemia không tạo khối u rắn mà gây tăng sinh bất thường các tế bào máu trong máu và tủy xương. Bệnh được phân loại theo dòng tế bào bị ảnh hưởng (lympho hoặc tủy), tốc độ tiến triển (cấp tính hoặc mạn tính) và hậu quả là suy giảm miễn dịch, thiếu máu và rối loạn đông máu.

Ung thư hệ bạch huyết (Lymphoma)

Phát triển từ tế bào lympho trong hệ bạch huyết gồm các hạch, mạch bạch huyết, lá lách và tuyến ức. Khi tế bào lympho tăng sinh mất kiểm soát, chúng hình thành khối u tại hạch hoặc xâm nhập các cơ quan khác, làm suy yếu nghiêm trọng hệ miễn dịch.

Các nhóm khác

Gồm nhiều loại đặc thù như:

• Ung thư sắc tố hay ung thư da (Melanoma);
• Đa u tủy xương;
• U não và tủy sống;
• U tế bào sinh dục;
• U thần kinh nội tiết;
• U carcinoid.

Các đặc tính cơ bản của tế bào ung thư

Năm 2011, hai nhà khoa học Weinberg và Hanahan đã hệ thống hóa các đặc tính sinh học thành những dấu hiệu cốt lõi phản ánh bản chất của tế bào ung thư như sau:

• Tăng sinh nhanh và mất kiểm soát: Tế bào phân chia liên tục do rối loạn cơ chế kiểm soát chu kì tế bào và kích hoạt các gen sinh ung thư.
• Thoát khỏi các tín hiệu ức chế tăng trưởng: Đột biến làm bất hoạt các gen ức chế khối u, khiến tế bào không dừng phân chia dù đã xuất hiện bất thường.
• Tránh được cơ chế chết tế bào theo chương trình: Tế bào tránh được quá trình tự hủy, tiếp tục tồn tại dù ADN và nhiễm sắc thể đã bị tổn thương nghiêm trọng.
• Khả năng nhân bản: Nhờ enzyme telomerase giúp duy trì độ dài telomere, tế bào ung thư không bị giới hạn số lần phân chia như tế bào bình thường.
• Hình thành mạch máu mới nuôi khối u: Tế bào ung thư kích thích tăng sinh mạch máu nhằm cung cấp dưỡng chất và oxy cho khối u phát triển.
• Xâm lấn mô và di căn: Là đặc tính nguy hiểm nhất, cho phép tế bào ác tính lan sang các cơ quan khác trong cơ thể.
• Rối loạn chuyển hóa và năng lượng: Tế bào tiêu thụ glucose với tốc độ rất cao, tạo ra năng lượng ATP nhanh và nhiều hơn tế bào bình thường, đồng thời sản sinh các chất trung gian phục vụ tăng trưởng khối u.
• Trốn tránh hệ miễn dịch: Tế bào ung thư có thể làm tê liệt hoặc né tránh sự nhận diện của các tế bào miễn dịch như tế bào lympho T và tế bào NK.
• Bất ổn định di truyền và tích lũy đột biến: Hệ thống sửa chữa ADN bị suy giảm, dẫn đến tích lũy đột biến làm bệnh ngày càng tiến triển.
• Duy trì phản ứng viêm mạn tính: Môi trường viêm kéo dài góp phần thúc đẩy sự hình thành và phát triển của nhiều loại ung thư.

Tóm lại, tế bào ung thư hình thành và phát triển nhanh, có khả năng xâm lấn, di căn và gây nhiều khó khăn cho quá trình điều trị khi bệnh tiến triển muộn. Dù y học hiện đại đã giúp cải thiện đáng kể thời gian và chất lượng sống của người bệnh, việc phát hiện sớm và chủ động phòng ngừa thông qua lối sống khoa học, ăn uống lành mạnh, tập luyện đều đặn và khám sức khỏe định kỳ vẫn đóng vai trò then chốt trong kiểm soát ung thư.