Suy dinh dưỡng ở trẻ em là gì? Ảnh hưởng như thế nào đến sức khỏe trẻ?

Suy dinh dưỡng trẻ em là một vấn đề sức khỏe đáng lo ngại, xảy ra khi cơ thể trẻ không được cung cấp đủ năng lượng, dưỡng chất thiết yếu như protein, glucid, lipid, vitamin và khoáng chất. Tình trạng này không chỉ làm suy yếu hệ miễn dịch, khiến trẻ dễ mắc bệnh mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến quá trình tăng trưởng thể chất và phát triển trí tuệ. Vậy suy dinh dưỡng ở trẻ em là gì, nguyên nhân do đâu và ảnh hưởng như thế nào đến sức khỏe trẻ? Hãy cùng tìm hiểu để có giải pháp chăm sóc và phòng ngừa kịp thời.

Suy dinh dưỡng ở trẻ là gì?

Suy dinh dưỡng ở trẻ em là tình trạng cơ thể bị thiếu hụt, dư thừa hoặc mất cân đối các chất dinh dưỡng thiết yếu (protein, glucid, lipid…), năng lượng, cũng như các vitamin và khoáng chất cần thiết. Về cơ bản, suy dinh dưỡng ở trẻ được chia thành 3 nhóm chính:

• Suy dinh dưỡng gầy còm: Cân nặng theo chiều cao thấp hơn mức chuẩn.
• Suy dinh dưỡng thấp còi: Chiều cao theo tuổi thấp hơn mức trung bình.
• Thiếu cân: Cân nặng theo tuổi thấp hơn so với tiêu chuẩn.
• Ngoài ra còn có tình trạng suy dinh dưỡng do thiếu hoặc thừa vi chất, cũng như thừa cân, béo phì kèm theo các bệnh lý không lây nhiễm liên quan đến chế độ ăn như tim mạch, đột quỵ, tiểu đường, ung thư…

Theo số liệu của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), năm 2022 có khoảng 149 triệu trẻ dưới 5 tuổi bị thấp còi, 45 triệu trẻ gầy còm và 37 triệu trẻ thừa cân hoặc béo phì. Suy dinh dưỡng liên quan đến gần một nửa số ca tử vong ở trẻ dưới 5 tuổi, chủ yếu tại các quốc gia có điều kiện kinh tế và chất lượng sống thấp hoặc trung bình. Tình trạng này không chỉ gây hậu quả lâu dài cho sức khỏe, sự phát triển của trẻ mà còn ảnh hưởng đến gia đình, cộng đồng cả về kinh tế, xã hội và y tế.

Các mức độ suy dinh dưỡng ở trẻ:

• Độ 1: Cân nặng hoặc chiều cao < -2SD, đạt 70–90% so với chuẩn theo độ tuổi, giới tính; trẻ không có rối loạn tiêu hóa rõ rệt, lớp mỡ bụng mỏng.
• Độ 2: Cân nặng hoặc chiều cao < -3SD, đạt 60–70% so với chuẩn; trẻ có rối loạn tiêu hóa từng đợt, biếng ăn nhẹ, chậm tăng cân; mất mỡ dưới da ở bụng, mông, tay chân.
• Độ 3: Cân nặng hoặc chiều cao < -4SD, chỉ đạt dưới 60% chuẩn; suy dinh dưỡng ảnh hưởng nghiêm trọng đến nhiều cơ quan trong cơ thể.

Nguyên nhân suy dinh dưỡng ở trẻ em

Có nhiều yếu tố dẫn đến tình trạng suy dinh dưỡng ở trẻ, bao gồm:

• Thiếu kiến thức nuôi dưỡng trẻ: Nhiều cha mẹ chưa hiểu rõ cách chăm sóc phù hợp, thường chiều theo sở thích của con, cho trẻ ăn những món không đảm bảo dinh dưỡng, không vệ sinh, để trẻ thức khuya… Lâu dần, trẻ hình thành thói quen xấu, ảnh hưởng đến sức khỏe và dễ dẫn đến suy dinh dưỡng.
• Chế độ ăn uống không hợp lý: Cho trẻ bú mẹ hoặc ăn dặm không đúng cách, chọn thực phẩm không phù hợp với nhu cầu dinh dưỡng theo từng giai đoạn, cho trẻ ăn quá ít hoặc kiêng khem quá mức… đều có thể gây thiếu hụt dinh dưỡng.
• Ngừng bú mẹ sớm hoặc bổ sung thực phẩm không đúng thời điểm: Sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng tối ưu cho trẻ nhỏ, nhưng theo thời gian, nhu cầu của trẻ sẽ thay đổi. Nếu cho trẻ bú mẹ hoàn toàn quá lâu, sữa mẹ có thể không đáp ứng đủ nhu cầu phát triển, khiến trẻ chậm tăng cân, suy dinh dưỡng. Ngược lại, cho trẻ ăn bổ sung quá sớm (trước 6 tháng) dễ khiến trẻ giảm bú mẹ, thiếu kháng thể và dinh dưỡng quan trọng, đồng thời hệ tiêu hóa chưa hoàn thiện dễ gây dị ứng hoặc khó hấp thu.
• Mắc bệnh lý đường tiêu hóa, nhiễm khuẩn hoặc ký sinh trùng: Các bệnh này gây biếng ăn, rối loạn tiêu hóa, kém hấp thu. Việc dùng kháng sinh kéo dài cũng làm mất cân bằng hệ vi khuẩn có lợi, ảnh hưởng đến quá trình tiêu hóa và hấp thụ dưỡng chất.
• Trẻ bệnh tật thường xuyên, kéo dài: Nhiễm trùng hô hấp, bệnh truyền nhiễm hoặc các bệnh thông thường như cảm cúm lặp đi lặp lại cũng khiến trẻ dễ rơi vào tình trạng suy dinh dưỡng.
• Yếu tố bẩm sinh: Trẻ sinh non, nhẹ cân, suy dinh dưỡng bào thai hoặc có dị tật bẩm sinh (như sứt môi, hở hàm ếch, tim bẩm sinh…) thường có nguy cơ suy dinh dưỡng cao hơn.
• Trẻ biếng ăn: Có thể do bệnh lý, khẩu vị không phù hợp hoặc căng thẳng tâm lý, khiến lượng ăn giảm và khả năng hấp thu kém.
• Các yếu tố khác: Phong tục lạc hậu, chăm sóc y tế hạn chế, điều kiện gia đình khó khăn (như nghèo đói, bạo lực…) cũng làm tăng nguy cơ suy dinh dưỡng ở trẻ.

Dấu hiệu nhận biết trẻ bị suy dinh dưỡng

Tùy thuộc vào mức độ và dạng suy dinh dưỡng mà trẻ có thể xuất hiện những biểu hiện khác nhau, chẳng hạn như thấp còi so với bạn bè cùng lứa tuổi, cơ thể gầy yếu hoặc thậm chí có thể thừa cân nhưng thiếu vi chất dinh dưỡng. Suy dinh dưỡng làm suy giảm khả năng miễn dịch, ảnh hưởng tiêu cực đến nhiều cơ quan và hệ thống trong cơ thể. Không chỉ vậy, tình trạng này còn tác động đến tâm lý, khiến trẻ dễ lo lắng, tâm trạng thất thường và có thể kèm theo rối loạn cảm xúc.

Một số biểu hiện thường gặp của trẻ suy dinh dưỡng mà phụ huynh cần lưu ý gồm:

• Cân nặng và chiều cao không đạt chuẩn, không tăng trưởng theo thời gian.
• Chậm phát triển các kỹ năng vận động, đi lại hoặc ngôn ngữ.
• Biếng ăn, ăn ít hoặc kén chọn thức ăn.
• Cơ thể mệt mỏi, hay cáu gắt, quấy khóc vô cớ.
• Vết thương lâu lành hơn bình thường.
• Bụng trướng căng bất thường.
• Cơ bắp mềm yếu, chân tay không săn chắc.
• Tóc xơ xác, dễ gãy rụng, da khô sạm.
• Dễ mắc các bệnh nhiễm trùng như tiêu chảy tái đi tái lại.
• Khó tập trung, giảm khả năng học hỏi và ghi nhớ.
• Có dấu hiệu trầm cảm, lo âu hoặc rối loạn cảm xúc.

Suy dinh dưỡng ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ như thế nào?

Chế độ dinh dưỡng đầy đủ và cân đối đóng vai trò quan trọng giúp trẻ phát triển toàn diện, tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển não bộ cũng như các kỹ năng về vận động, cảm xúc, xã hội và học tập. Ngược lại, khi trẻ bị suy dinh dưỡng, quá trình phát triển sẽ bị chậm lại và kéo theo nhiều vấn đề về sức khỏe. Việc thiếu hụt dưỡng chất làm suy yếu hệ miễn dịch, khiến trẻ dễ bị nhiễm bệnh, dễ mắc các bệnh nhiễm trùng và hồi phục chậm hơn so với những trẻ khỏe mạnh. Tình trạng bệnh tật kéo dài khiến trẻ biếng ăn, hấp thu kém, từ đó làm suy dinh dưỡng ngày càng nặng hơn, tạo thành một vòng luẩn quẩn khó cải thiện.

Ở những trường hợp suy dinh dưỡng nặng, hậu quả có thể để lại lâu dài như mù lòa do thiếu vitamin A, mềm và biến dạng xương do thiếu vitamin D, chậm tăng trưởng chiều cao và cân nặng do thiếu protein và năng lượng. Những tổn thương này đôi khi không thể phục hồi hoàn toàn, ngay cả khi trẻ đã được điều trị dinh dưỡng đúng cách. Nghiêm trọng hơn, suy dinh dưỡng nặng còn có thể đe dọa tính mạng của trẻ.

Từ những thông tin đã đề cập, có thể nhận thấy rằng suy dinh dưỡng ở trẻ em là vấn đề đáng báo động, không chỉ tác động trực tiếp đến sức khỏe và sự phát triển toàn diện của trẻ mà còn ảnh hưởng đến chất lượng nguồn nhân lực trong tương lai của cộng đồng. Vì vậy, cha mẹ cần chú trọng xây dựng chế độ ăn uống cân đối, đảm bảo đủ các dưỡng chất thiết yếu, đồng thời thường xuyên theo dõi tình trạng sức khỏe của con để trẻ có điều kiện phát triển tối ưu. Nếu nhận thấy trẻ sụt cân liên tục hoặc có dấu hiệu bất thường, hãy nhanh chóng đưa trẻ đến bác sĩ để được thăm khám và tư vấn phương pháp can thiệp phù hợp.