Sơ cứu gãy xương: Cách xử trí đúng chuẩn để tránh biến chứng nguy hiểm

Tai nạn, té ngã hay va chạm trong sinh hoạt hằng ngày có thể dẫn đến gãy xương - một tình trạng chấn thương nghiêm trọng cần được xử trí ngay lập tức. Sơ cứu gãy xương đúng cách không chỉ giúp nạn nhân giảm đau, giảm sốc mà còn hạn chế biến chứng nguy hiểm như nhiễm trùng, tổn thương mạch máu hay thần kinh. Vậy làm thế nào để nhận biết gãy xương và thực hiện các bước sơ cứu chuẩn y khoa? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết cách sơ cứu gãy xương trong bài viết này của Tiêm chủng Long Châu.

Nguyên tắc cơ bản trong sơ cứu gãy xương

Khi xử trí tại chỗ, việc tuân thủ đúng nguyên tắc sơ cứu gãy xương sẽ giúp hạn chế tối đa tổn thương thứ phát và tạo điều kiện thuận lợi cho điều trị sau này.

• Đảm bảo an toàn và đánh giá tình trạng chung của nạn nhân: Trước tiên cần đưa nạn nhân ra khỏi khu vực nguy hiểm, kiểm tra đường thở, nhịp thở và tuần hoàn. Nếu có tình trạng ngừng tim, ngừng thở cần tiến hành hồi sức tim phổi ngay.
• Gọi cấp cứu chuyên nghiệp: Luôn liên hệ ngay với cơ sở y tế hoặc đội cấp cứu 115, đặc biệt khi nghi ngờ gãy xương đùi, gãy xương chậu hoặc gãy cột sống.
• Cầm máu sớm khi có vết thương hở: Dùng gạc vô trùng hoặc vải sạch băng ép để kiểm soát chảy máu, tránh mất máu gây sốc.
• Bất động ổ gãy đúng kỹ thuật: Nẹp phải đủ dài để cố định cả khớp trên và dưới vị trí gãy, đồng thời cần lót đệm ở các điểm tỳ để hạn chế tổn thương mô mềm.
• Không tự ý nắn chỉnh xương: Tuyệt đối không đưa phần xương lồi ra ngoài vào lại trong da, tránh làm tổn thương thêm mạch máu và thần kinh.
• Giảm đau, giảm sưng đúng cách: Có thể chườm lạnh nhưng phải bọc đá trong khăn, không chườm trực tiếp lên da.
• Theo dõi và phòng ngừa sốc: Nếu nạn nhân có biểu hiện hoa mắt, khó thở, mạch nhanh, cần đặt nằm ngửa, nâng nhẹ hai chân (trừ khi nghi gãy cột sống) và theo dõi liên tục.

Các bước sơ cứu gãy xương theo từng vị trí

Mỗi vùng xương trên cơ thể có cấu trúc giải phẫu và mức độ chịu lực khác nhau, do đó quy trình sơ cứu gãy xương cũng sẽ có những điểm đặc thù. Dưới đây là hướng dẫn chi tiết theo từng vị trí thường gặp:

Gãy xương cẳng tay

Cẳng tay bao gồm xương trụ và xương quay, khi bị gãy thường gây đau dữ dội, sưng bầm và mất khả năng vận động bàn tay. Để sơ cứu gãy xương cẳng tay đúng cách, cần:

• Đặt cẳng tay gập vuông góc với cánh tay, lòng bàn tay ngửa, giữ tư thế ổn định.
• Chuẩn bị hai nẹp: Một nẹp đặt ở mặt trong từ lòng bàn tay đến khuỷu, một nẹp đặt ở mặt ngoài từ các ngón tay đến quá khuỷu.
• Lót bông mềm tại các đầu nẹp và những vị trí tỳ đè để tránh gây tổn thương mô mềm.
• Dùng băng vải cố định nẹp ở phía trên và dưới chỗ gãy, sau đó treo cẳng tay trước ngực bằng khăn tam giác để bất động chắc chắn.

Gãy xương cánh tay

Gãy cánh tay thường khiến chi bị biến dạng rõ rệt, gây đau nhức nhiều và hạn chế vận động. Trong trường hợp này, cần tiến hành sơ cứu gãy xương theo các bước:

• Giữ cẳng tay vuông góc với cánh tay, bàn tay ngửa lên trên.
• Đặt hai nẹp: Nẹp ngoài từ vai đến quá khuỷu tay, nẹp trong từ hõm nách đến quá khuỷu.
• Lót bông vào các điểm tỳ, sau đó buộc cố định trên và dưới ổ gãy.
• Treo cẳng tay bằng khăn tam giác trước ngực, đồng thời buộc thêm cánh tay sát thân người để hạn chế di động trong quá trình vận chuyển.

Gãy xương cẳng chân

Xương chày và xương mác tạo thành cẳng chân, khi gãy thường khiến nạn nhân không thể đứng hoặc đi lại. Để sơ cứu gãy xương cẳng chân, cần thực hiện:

• Đặt nạn nhân nằm ngửa, giữ bàn chân vuông góc 90 độ so với cẳng chân.
• Chuẩn bị hai nẹp: Nẹp ngoài từ mào chậu đến quá gót chân, nẹp trong từ bẹn đến quá gót.
• Đệm bông vào hai đầu nẹp và những vùng xương lồi dễ tỳ đè.
• Buộc cố định nẹp ở trên và dưới vị trí gãy, quấn thêm băng số 8 ở cổ chân để giữ bàn chân đúng tư thế.
• Nếu cần, có thể buộc chân gãy với chân lành nhằm tăng độ vững chắc trong lúc di chuyển.

Gãy xương đùi

Đây là dạng gãy nghiêm trọng, có nguy cơ mất máu nhiều và gây sốc. Khi sơ cứu gãy xương đùi, cần đặc biệt thận trọng:

• Đặt nạn nhân nằm ngửa, chân duỗi thẳng và bất động tuyệt đối.
• Chuẩn bị hai nẹp dài: Nẹp ngoài từ hố nách đến quá gót, nẹp trong từ bẹn đến quá gót.
• Lót bông kỹ ở hai đầu nẹp và các mấu lồi xương để tránh gây đau và tổn thương thêm.
• Buộc cố định theo nhiều vị trí: Phía trên và dưới chỗ gãy, dưới gối, ngang hông và ngang ngực.
• Buộc thêm các dây ở cổ chân, gối và sát bẹn để đảm bảo chi được giữ vững chắc trong suốt quá trình vận chuyển.

Gãy xương cột sống

Gãy cột sống, đặc biệt ở vùng cổ và thắt lưng, có thể gây tổn thương tủy sống, dẫn đến liệt hoặc đe dọa tính mạng. Do đó, nguyên tắc sơ cứu gãy xương cột sống là không di chuyển sai cách:

• Tuyệt đối không xoay, bế hay di chuyển nạn nhân bằng phương tiện thô sơ như xe máy.
• Đặt nạn nhân nằm ngửa trên ván cứng, giữ đầu - cổ - lưng thẳng trục.
• Dùng bao cát, gối hoặc vật cứng chèn hai bên đầu để cố định cổ, tránh cử động.
• Buộc thân người cố định chắc chắn vào ván trước khi vận chuyển.
• Liên tục theo dõi mạch, nhịp thở và tình trạng ý thức của nạn nhân để kịp thời xử trí khi có diễn biến bất thường.

Chăm sóc và hồi phục sau gãy xương

Quá trình điều trị gãy xương không chỉ dừng lại ở sơ cứu ban đầu, mà còn cần một kế hoạch chăm sóc và phục hồi chức năng lâu dài. Người bệnh sau khi được sơ cứu gãy xương và điều trị y khoa cần tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ để đạt hiệu quả phục hồi tốt nhất.

• Quá trình liền xương: Gãy xương cần nhiều tháng để hồi phục hoàn toàn. Ban đầu, ổ gãy được hình thành mô sẹo xương, sau đó tiến triển thành xương mới qua quá trình tạo xương và tái cấu trúc.
• Chế độ dinh dưỡng: Người bệnh cần bổ sung trái cây giàu canxi, các loại thực phẩm giàu vitamin D, protein và khoáng chất để hỗ trợ quá trình tạo xương. Ngoài ra, uống đủ nước và hạn chế rượu, thuốc lá cũng rất quan trọng trong giai đoạn hồi phục.
• Vận động và vật lý trị liệu: Sau thời gian bất động, bệnh nhân cần tập các bài tập phục hồi chức năng dưới sự hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa. Việc vận động sớm và đúng cách giúp ngăn ngừa cứng khớp, teo cơ và cải thiện tuần hoàn.
• Theo dõi biến chứng: Luôn chú ý các dấu hiệu bất thường như sưng nề, đau kéo dài, sốt, hoặc hạn chế vận động. Đây có thể là dấu hiệu của nhiễm trùng, liền xương chậm hoặc di lệch xương.
• Tâm lý kiên nhẫn: Người bệnh không nên nôn nóng trở lại sinh hoạt hoặc lao động nặng quá sớm. Việc gắng sức khi xương chưa liền vững có thể khiến quá trình hồi phục kéo dài hoặc gây biến chứng nghiêm trọng.

Sơ cứu gãy xương đúng cách là bước quan trọng giúp nạn nhân giảm thiểu đau đớn, ngăn ngừa biến chứng nguy hiểm và tăng khả năng hồi phục. Trong mọi tình huống, nguyên tắc cơ bản là bất động - cầm máu - gọi cấp cứu, tuyệt đối không tự ý nắn chỉnh xương. Hãy ghi nhớ những hướng dẫn sơ cứu gãy xương chuẩn y khoa trên đây để bảo vệ bản thân và người xung quanh khi không may gặp tai nạn.