Sơ cứu đột quỵ tại nhà: Cách nhận biết và xử lý khẩn cấp để cứu sống người bệnh

Tại Việt Nam, đột quỵ là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu và để lại gánh nặng lớn cho gia đình cũng như xã hội. Nhiều trường hợp đột quỵ xảy ra ngay tại nhà, nhưng người thân thường lúng túng, không biết cách nhận biết hay xử lý đúng. Hiểu biết về cách sơ cứu đột quỵ tại nhà không chỉ giúp bạn hành động kịp thời mà còn tăng cơ hội sống sót và phục hồi cho người bệnh. Bài viết này sẽ cung cấp thông tin chi tiết về dấu hiệu nhận biết, cách xử lý và những lưu ý quan trọng để bạn sẵn sàng đối phó với tình huống nguy cấp này.

Nhận biết dấu hiệu đột quỵ tại nhà – “FAST” cơ bản

Để sơ cứu đột quỵ tại nhà hiệu quả, bước đầu tiên là nhận biết các dấu hiệu của đột quỵ. Phương pháp “FAST” là công cụ đơn giản và được sử dụng rộng rãi trên toàn thế giới để phát hiện sớm đột quỵ:

• F (Face – Mặt): Quan sát khuôn mặt người bệnh. Một bên mặt có bị xệ xuống, méo miệng hoặc không đối xứng khi cười không?
• A (Arm – Tay): Yêu cầu người bệnh giơ cả hai tay lên. Một bên tay có bị yếu, rủ xuống hoặc không thể nâng lên được không?
• S (Speech – Lời nói): Lắng nghe cách nói của người bệnh. Họ có nói ngọng, không rõ lời, hoặc không thể nói được không?
• T (Time – Thời gian): Ghi nhớ chính xác thời điểm các dấu hiệu bắt đầu xuất hiện. Thời gian này rất quan trọng để bác sĩ đánh giá và đưa ra phương pháp điều trị phù hợp.

Khi nào cần thực hiện sơ cứu đột quỵ tại nhà?

Nếu người bệnh có ít nhất một trong ba dấu hiệu trên (F, A, S), hãy coi đó là trường hợp nghi ngờ đột quỵ và cần hành động ngay lập tức. Sơ cứu đột quỵ tại nhà bắt đầu từ việc nhận diện nhanh các dấu hiệu này, vì mỗi phút trôi qua, hàng triệu tế bào não có thể bị tổn thương do thiếu oxy. 

Việc ghi nhớ thời gian khởi phát giúp nhân viên y tế xác định liệu người bệnh có đủ điều kiện để sử dụng các phương pháp điều trị khẩn cấp, như thuốc tiêu huyết khối, trong khoảng “thời gian vàng” (thường 3–4,5 giờ đầu). Bên cạnh đó, một số bệnh viện có thể tiến hành lấy huyết khối cơ học nếu bệnh nhân đến sớm trong vòng 6 giờ, hoặc tối đa 16–24 giờ trong những trường hợp được bác sĩ đánh giá là phù hợp.

Hướng dẫn sơ cứu đột quỵ tại nhà đúng cách

Khi phát hiện người thân có dấu hiệu đột quỵ, việc sơ cứu đột quỵ tại nhà cần được thực hiện ngay lập tức, đồng thời đảm bảo đúng cách để tránh gây thêm tổn thương. Dưới đây là các bước cụ thể:

Gọi cấp cứu ngay lập tức

Việc gọi dịch vụ cấp cứu y tế (115) càng sớm càng tốt là bước đầu tiên và quan trọng nhất trong xử trí đột quỵ tại nhà. Khi liên hệ, người nhà cần cung cấp đầy đủ thông tin bao gồm:

• Triệu chứng mà người bệnh đang gặp phải.
• Thời điểm khởi phát triệu chứng, tiền sử bệnh lý liên quan.
• Các thuốc đang sử dụng (đặc biệt là thuốc chống đông).
• Địa chỉ chính xác.

Người bệnh nên được vận chuyển bằng xe cấp cứu chuyên dụng có nhân viên y tế đi kèm, nhằm đảm bảo việc theo dõi và xử trí kịp thời các biến chứng có thể xảy ra trên đường, như suy hô hấp, tụt huyết áp hoặc hôn mê. Không khuyến cáo vận chuyển bằng phương tiện cá nhân (xe máy, ô tô riêng), vì có thể làm tình trạng xấu đi và làm chậm trễ quá trình cấp cứu chuyên nghiệp. Chỉ trong trường hợp không gọi được 115, mới cân nhắc di chuyển bằng phương tiện cá nhân đưa bệnh nhân tới cơ sở gần nhất có khoa cấp cứu có khả năng can thiệp mạch máu não, để đảm bảo cơ hội điều trị tối ưu và cần đảm bảo bệnh nhân được đặt ở tư thế an toàn, hạn chế rung lắc trong quá trình di chuyển.

Giữ người bệnh ở tư thế an toàn

Đặt người bệnh ở tư thế đúng giúp đảm bảo an toàn và giữ đường thở thông thoáng, giảm nguy cơ biến chứng trong khi chờ đội cấp cứu.

• Nếu bệnh nhân tỉnh táo: Cho nằm ngửa, đầu bằng hoặc kê nhẹ 15–30°. Nếu có dấu hiệu buồn nôn hoặc nôn, đặt nằm nghiêng sang một bên để tránh sặc.
• Nếu bệnh nhân lơ mơ hoặc hôn mê: Đặt nằm nghiêng an toàn (tư thế hồi phục) để giữ đường thở thông thoáng.
• Nới lỏng quần áo quanh cổ, ngực và bụng: Để giúp bệnh nhân dễ thở hơn.

Không cho ăn uống hoặc dùng thuốc

Việc hạn chế cho ăn uống hoặc dùng thuốc khi chưa có chỉ định của bác sĩ là bước quan trọng để tránh các rủi ro nghiêm trọng trong quá trình sơ cứu đột quỵ tại nhà.

• Tránh cho ăn uống: Người bệnh đột quỵ có thể bị yếu cơ hô hấp, dẫn đến nguy cơ sặc khi ăn hoặc uống.
• Không tự ý dùng thuốc: Tránh sử dụng aspirin hoặc bất kỳ loại thuốc nào nếu chưa có chỉ định của bác sĩ, vì có thể gây nguy hiểm, đặc biệt nếu là đột quỵ xuất huyết não.

Theo dõi tình trạng người bệnh

Theo dõi sát sao tình trạng của người bệnh: mức độ ý thức (có phản ứng khi gọi không), nhịp thở, và bất kỳ triệu chứng mới nào như yếu liệt thêm, co giật, hoặc khó thở. Ghi chép thời gian xuất hiện các triệu chứng này và cung cấp thông tin chi tiết cho nhân viên y tế khi họ đến.

Những bước sơ cứu đột quỵ tại nhà này giúp đảm bảo người bệnh được ổn định trước khi chuyển đến cơ sở y tế, đồng thời cung cấp thông tin quan trọng để hỗ trợ quá trình điều trị sau đó.

Những sai lầm khi sơ cứu đột quỵ cần tránh

Nhiều người vì thiếu kiến thức mà mắc sai lầm khi sơ cứu đột quỵ tại nhà, khiến tình trạng bệnh nhân trở nên nghiêm trọng hơn. Dưới đây là những điều cần tránh:

Cho uống nước hoặc nhét vật vào miệng

Việc cho người bệnh uống nước hoặc nhét vật vào miệng (như thìa, khăn) để "ngăn cắn lưỡi" là rất nguy hiểm. Điều này có thể gây sặc hoặc tắc đường thở, làm tình trạng xấu đi. Các biện pháp này không được chứng minh khoa học và có thể làm mất thời gian vàng để đưa người bệnh đến bệnh viện.

Xoa bóp, chích máu đầu ngón tay

Xoa bóp hoặc chích máu đầu ngón tay không có tác dụng trong việc xử lý đột quỵ. Những phương pháp này chỉ làm mất thời gian quý báu, trì hoãn việc gọi cấp cứu.

Tự ý cạo gió, giác hơi, bấm huyệt

Các phương pháp dân gian như cạo gió, giác hơi hay bấm huyệt không chỉ không cải thiện tình trạng mà còn có thể gây tổn thương thêm, đặc biệt nếu người bệnh bị xuất huyết não.

Tránh những sai lầm này là yếu tố quan trọng để đảm bảo quá trình sơ cứu đột quỵ tại nhà đạt hiệu quả và không gây hại.

Tầm quan trọng của “thời gian vàng” trong cấp cứu đột quỵ

Thời gian vàng

Trong điều trị đột quỵ, thời điểm vàng cấp cứu đột quỵ là khoảng 3–4,5 giờ kể từ khi xuất hiện triệu chứng đầu tiên. Trong khoảng thời gian này, các phương pháp điều trị như thuốc tiêu huyết khối (tPA) có thể được sử dụng để khôi phục lưu lượng máu, đặc biệt trong trường hợp đột quỵ thiếu máu cục bộ. 

Bên cạnh đó, một số bệnh viện có thể tiến hành lấy huyết khối cơ học nếu bệnh nhân đến sớm trong vòng 6 giờ, hoặc tối đa 16–24 giờ trong những trường hợp được bác sĩ đánh giá là phù hợp. Việc sơ cứu đột quỵ tại nhà đúng cách và gọi cấp cứu sớm sẽ giúp người bệnh được can thiệp trong khung thời gian vàng này, tăng khả năng sống sót và giảm di chứng.

Phục hồi sau đột quỵ phụ thuộc nhiều vào sơ cứu ban đầu

Đột quỵ không chỉ là một tình trạng cấp cứu mà còn ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống của người bệnh. Kết quả điều trị và khả năng hồi phục phụ thuộc rất lớn vào những việc được thực hiện trong những phút đầu tiên sau khi khởi phát triệu chứng.

• Tỉ lệ hồi phục cao: Nếu được sơ cứu đột quỵ tại nhà và đưa đến bệnh viện kịp thời, người bệnh có cơ hội phục hồi tốt hơn, giảm nguy cơ liệt, mất ngôn ngữ hoặc suy giảm nhận thức.
• Giảm tổn thương lâu dài: Can thiệp trong “thời gian vàng” giúp hạn chế số lượng tế bào não bị tổn thương, từ đó cải thiện khả năng sinh hoạt và nâng cao chất lượng cuộc sống sau đột quỵ.

Việc hành động nhanh chóng trong thời gian vàng đột quỵ là yếu tố quyết định để cứu sống và giảm thiểu di chứng.

Làm gì sau khi sơ cứu và đưa người bệnh đến bệnh viện?

Cung cấp thông tin quan trọng cho bác sĩ

Khi người bệnh được đưa đến bệnh viện, bạn cần cung cấp các thông tin sau:

• Thời gian chính xác các dấu hiệu đột quỵ bắt đầu.
• Các triệu chứng đã quan sát (theo phương pháp FAST).
• Tình trạng hiện tại của người bệnh (ý thức, nhịp thở, có co giật không).
• Tiền sử bệnh lý (nếu biết), như cao huyết áp, tiểu đường, hoặc đột quỵ trước đó.

Chuẩn bị cho giai đoạn phục hồi

Sau khi được điều trị tại bệnh viện, người bệnh cần được chăm sóc lâu dài để phục hồi. Người nhà cần lập kế hoạch chăm sóc bệnh nhân đột quỵ não. Một số lưu ý:

• Vật lý trị liệu: Hỗ trợ người bệnh tập luyện để cải thiện vận động và sức mạnh cơ bắp.
• Chế độ dinh dưỡng: Ưu tiên thực phẩm lành mạnh, ít muối, ít chất béo để kiểm soát huyết áp và cholesterol.
• Chăm sóc tâm lý: Đột quỵ có thể gây trầm cảm hoặc lo âu. Hãy động viên và hỗ trợ tinh thần cho người bệnh.

Việc theo dõi sau sơ cứu và chăm sóc đúng cách sẽ giúp người bệnh phục hồi tốt hơn, giảm nguy cơ tái phát.

Sơ cứu đột quỵ tại nhà đúng cách là yếu tố quyết định sự sống còn và khả năng phục hồi của người bệnh. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu đột quỵ, gọi cấp cứu kịp thời và tránh những sai lầm phổ biến có thể tạo ra sự khác biệt lớn. Hãy trang bị cho bản thân và gia đình kiến thức về sơ cứu đột quỵ tại nhà, để sẵn sàng hành động khi đối mặt với tình huống khẩn cấp. Hành động đúng và nhanh chóng không chỉ cứu sống người thân mà còn giúp họ có cơ hội sống khỏe mạnh hơn sau này.