Nôn trớ là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và tác hại cần biết

Tình trạng nôn trớ ở cả trẻ nhỏ và người lớn là vấn đề tiêu hóa thường gặp khiến nhiều phụ huynh và người bệnh cảm thấy lo lắng, khó chịu, ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày. Mặc dù phần lớn các trường hợp không quá nguy hiểm, nhưng việc hiểu đúng nguyên nhân, triệu chứng và tác động của tình trạng này giúp chúng ta có hướng chăm sóc phù hợp hơn. Bài viết dưới đây Tiêm chủng Long Châu sẽ cung cấp thông tin toàn diện về hiện tượng nôn trớ, cách nhận biết cũng như những rủi ro có thể xảy ra nếu không xử lý đúng cách.

Nôn trớ là gì?

Nôn trớ là hiện tượng chất dịch hoặc thức ăn từ dạ dày trào ngược trở lại thực quản và ra ngoài miệng. Khác với nôn ói, nôn trớ thường không có sự co thắt mạnh của cơ bụng mà diễn ra nhẹ hơn, đôi khi chỉ là một lượng nhỏ sữa hoặc thức ăn bị đẩy ra sau khi ăn.

Ở trẻ sơ sinh, đây là phản xạ rất phổ biến do hệ tiêu hóa chưa hoàn thiện, đặc biệt trong những tháng đầu đời. Một số trẻ còn gặp tình trạng nôn trớ sinh lý, xuất phát từ cấu tạo đường tiêu hóa ngắn và cơ thắt thực quản hoạt động chưa ổn định.

*Nôn trớ là tình trạng rất thường gặp ở trẻ sơ sinh*

Ở người lớn, nôn trớ thường liên quan đến trào ngược axit, chế độ ăn uống hoặc các rối loạn tiêu hóa khác. Dù xuất hiện ở nhóm tuổi nào, tình trạng này đều có thể làm giảm chất lượng cuộc sống nếu xảy ra kéo dài hoặc đi kèm các dấu hiệu bất thường.

Nguyên nhân gây nôn trớ

Hiện tượng nôn trớ xảy ra do nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm sự chưa hoàn thiện của hệ tiêu hóa ở trẻ nhỏ, thói quen ăn uống chưa hợp lý, cũng như các bệnh lý tiêu hóa ở người lớn. Việc xác định đúng nguyên nhân giúp chúng ta lựa chọn biện pháp xử lý phù hợp và hạn chế tái phát.

Nguyên nhân nôn trớ ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ

Các nguyên nhân ở trẻ thường liên quan đến cơ chế tiêu hóa còn non và cách chăm sóc gồm:

Hệ tiêu hóa chưa hoàn thiện: Cơ thắt thực quản dưới chưa đủ mạnh để giữ thức ăn trong dạ dày.
Bú quá no hoặc bú nhanh: Trẻ bú vội dễ nuốt không khí, gây đầy hơi và tăng nguy cơ trớ sữa.
Tư thế bú chưa đúng: Nằm thấp hoặc cổ không thẳng, hoặc bú khi quấy khóc khiến sữa khó xuống dạ dày.
Thay đổi khẩu phần ăn: Khi chuyển sang thức ăn dặm hoặc thử thực phẩm mới, trẻ chưa kịp thích nghi.
Nhạy cảm tiêu hóa hoặc dị ứng thực phẩm: Một số trẻ phản ứng với sữa công thức hoặc thức ăn đặc, dẫn đến khó tiêu và nôn trớ.

*Có nhiều nguyên nhân gây nôn trớ ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ*

Nguyên nhân ở người lớn

Người trưởng thành thường nôn trớ do thói quen sinh hoạt, ăn uống và các bệnh lý tiêu hóa:

Trào ngược dạ dày thực quản (GERD): Axit dạ dày trào ngược gây cảm giác chua nóng, ợ hơi và nôn trớ.
Ăn uống không hợp lý: Ăn quá no, sử dụng nhiều gia vị cay, dầu mỡ, caffeine hoặc rượu bia.
Nằm ngay sau khi ăn: Khi nằm ngang, thức ăn dễ trào ngược lên thực quản.
Căng thẳng và stress: Tâm lý bất ổn làm nhu động ruột rối loạn, ảnh hưởng tiêu hóa.
Tác dụng phụ của thuốc: Một số loại thuốc kích ứng niêm mạc dạ dày, làm tăng nôn trớ.
Rối loạn tiêu hóa hoặc bệnh lý dạ dày: Viêm loét, tắc nghẽn hoặc bệnh lý thực quản đều có thể gây nôn trớ kéo dài.

Triệu chứng của nôn trớ

Triệu chứng của nôn trớ thay đổi tùy theo độ tuổi và nguyên nhân. Việc nhận biết các dấu hiệu sớm giúp phân biệt giữa nôn trớ sinh lý và nôn trớ bệnh lý, từ đó xử lý kịp thời.

Triệu chứng ở trẻ sơ sinh

Ở trẻ nhỏ, nôn trớ thường là hiện tượng sinh lý và không đi kèm các dấu hiệu bệnh lý:

Ọc sữa sau bú: Lượng sữa nhỏ trào ra miệng, thường xuất hiện vài lần trong ngày.
Trớ thành vệt sữa: Xảy ra khi trẻ vặn mình, ho hoặc thay đổi tư thế.
Trẻ vẫn bú bình thường: Không đau bụng và không quấy khóc nhiều.
Không kèm sốt, tiêu chảy hay mệt mỏi: Đây là dấu hiệu nôn trớ sinh lý, không nguy hiểm.

*Nôn trớ ở trẻ sơ sinh thường là hiện tượng sinh lý thường gặp*

Lưu ý: Nếu trẻ nôn mạnh, phun thành tia, bỏ bú, quấy khóc kéo dài hoặc có máu trong dịch trớ, phụ huynh nên đưa trẻ đến cơ sở y tế.

Triệu chứng ở người lớn

Người lớn thường có biểu hiện rõ ràng hơn, liên quan đến trào ngược axit hoặc các thói quen ăn uống:

Cảm giác nóng rát sau xương ức: Dấu hiệu đặc trưng của trào ngược axit.
Đắng miệng hoặc chua miệng: Dịch vị trào ngược lên cổ họng gây vị khó chịu.
Đầy hơi, khó tiêu: Dạ dày phải làm việc quá tải, thức ăn khó tiêu hóa.
Buồn nôn sau khi ăn: Đặc biệt khi ăn nhanh hoặc ăn thức ăn khó tiêu.
Ho khan hoặc khàn tiếng: Dịch vị trào lên kích thích thanh quản.

Tác hại của nôn trớ

Nôn trớ có thể là hiện tượng sinh lý bình thường, nhưng khi kéo dài hoặc xảy ra nhiều lần, nó có thể gây ra các tác hại nghiêm trọng cho sức khỏe.

Tác hại ở trẻ nhỏ

Trẻ bị nôn trớ thường xuyên có thể gặp các vấn đề về dinh dưỡng, tiêu hóa và hô hấp:

Suy dinh dưỡng và chậm tăng cân: Trẻ hấp thu ít sữa và dưỡng chất, ảnh hưởng đến tốc độ phát triển.
Rối loạn tiêu hóa: Trào ngược thường xuyên khiến trẻ khó chịu và ngủ không sâu giấc.
Viêm thực quản: Axit dạ dày trào ngược làm tổn thương niêm mạc thực quản.
Nguy cơ hít sặc: Dịch trớ đi vào đường hô hấp khi trẻ nằm ngay sau bú.
Mất cân bằng chất điện giải: Nôn nhiều lần trong ngày, kèm mệt mỏi hoặc sốt.

*Trẻ bị nôn trớ thường xuyên dễ bị chậm tăng cân và suy dinh dưỡng*

Tác hại ở người lớn

Ở người lớn, nôn trớ kéo dài ảnh hưởng cả thể chất lẫn tinh thần:

Suy giảm chất lượng cuộc sống: Ảnh hưởng đến ăn uống, giấc ngủ và công việc hàng ngày.
Viêm loét thực quản: Axit dạ dày trào ngược gây tổn thương niêm mạc.
Giảm khả năng hấp thu dưỡng chất: Tiêu hóa kém dẫn đến thiếu hụt chất dinh dưỡng.
Biến chứng hô hấp: Dịch trào ngược kích thích phổi, gây ho mãn tính hoặc viêm thanh quản.
Stress và lo âu: Kéo dài dễ gây căng thẳng, ảnh hưởng sức khỏe tinh thần.

Nôn trớ là hiện tượng phổ biến nhưng không nên xem nhẹ, đặc biệt khi xảy ra thường xuyên hoặc đi kèm các dấu hiệu bất thường. Việc nhận diện nguyên nhân, hiểu rõ triệu chứng và theo dõi tác động của tình trạng này giúp chúng ta chăm sóc sức khỏe hiệu quả hơn. Nếu nôn trớ kéo dài, làm trẻ khó bú hoặc người lớn ăn uống kém, tốt nhất nên đến cơ sở y tế để được kiểm tra chuyên sâu. Chủ động thăm khám và điều chỉnh thói quen sinh hoạt là cách quan trọng để bảo vệ hệ tiêu hóa và nâng cao chất lượng cuộc sống mỗi ngày.