Khi nào cần bổ sung sắt cho trẻ sơ sinh để bé phát triển khỏe mạnh?

Trong những năm tháng đầu đời, trẻ sơ sinh cần được cung cấp đầy đủ vi chất dinh dưỡng để phát triển khỏe mạnh, đặc biệt là sắt. Đây là thành phần chính tham gia vào quá trình tạo máu và vận chuyển oxy đến tế bào. Tuy nhiên, nhiều phụ huynh chưa nắm rõ khi nào cần bổ sung sắt cho trẻ sơ sinh. Việc hiểu rõ thời điểm và đối tượng cần bổ sung giúp cha mẹ chủ động phòng ngừa nguy cơ thiếu máu thiếu sắt ở trẻ.

Khi nào cần bổ sung sắt cho trẻ sơ sinh?

Việc bổ sung sắt cho trẻ sơ sinh cần được cá nhân hóa, dựa trên tình trạng dự trữ sắt, chế độ nuôi dưỡng và nguy cơ thiếu máu thiếu sắt. Trong những tháng đầu đời, nếu lượng sắt dự trữ từ bào thai không đủ đáp ứng nhu cầu tạo máu, trẻ sẽ cần được bổ sung sắt. Điều này đặc biệt quan trọng và cần thiết ở nhóm trẻ sinh non, nhẹ cân hoặc bú mẹ hoàn toàn.

Theo khuyến cáo của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), trẻ bú mẹ hoàn toàn nên được bổ sung sắt từ tháng thứ 4, với liều khoảng 1 mg/kg/ngày. Mặc dù sắt trong sữa mẹ có khả năng hấp thụ cao, nhưng hàm lượng lại thấp. Do đó, lượng sắt từ sữa mẹ không đủ đáp ứng nhu cầu ngày của trẻ trong giai đoạn phát triển nhanh chóng.

Đối với trẻ sinh non hoặc nhẹ cân, do dự trữ sắt từ bào thai bị hạn chế và tốc độ tăng trưởng nhanh, việc bổ sung sắt nên được bắt đầu từ tuần thứ 2 - 4 sau sinh, với liều 2 mg sắt nguyên tố/kg/ngày. Thời gian bổ sung có thể kéo dài đến 12 tháng tuổi hoặc cho đến khi trẻ chuyển sang chế độ ăn dặm giàu sắt.

Việc bổ sung sắt cần được bác sĩ hướng dẫn và theo dõi chặt chẽ. Nếu phụ huynh tự ý sử dụng, trẻ có thể bị quá liều, gây buồn nôn, nôn, táo bón và đau bụng. Trong trường hợp nghiêm trọng, lượng sắt dư thừa có thể lắng đọng tại gan, gây tổn thương tế bào gan và ảnh hưởng đến chức năng chuyển hóa của cơ thể.

Nguyên nhân khiến trẻ sơ sinh dễ bị thiếu sắt

Trẻ sơ sinh thuộc nhóm có nguy cơ cao thiếu sắt do lượng sắt tích lũy trong thai kỳ có giới hạn, trong khi nhu cầu tạo máu và phát triển nhanh ở giai đoạn đầu đời.

Trẻ sinh non hoặc nhẹ cân

Trẻ sinh non và trẻ nhẹ cân thường có dự trữ sắt thấp hơn do không trải qua giai đoạn tích lũy sắt tối ưu ở cuối thai kỳ. Đồng thời, nhóm trẻ này có tốc độ tăng trưởng nhanh, dẫn đến nhu cầu sử dụng sắt cao trong thời gian ngắn. Vì vậy, trẻ sinh non được khuyến cáo bổ sung sắt từ 2 - 4 tuần để hạn chế nguy cơ thiếu máu thiếu sắt.

Dự trữ sắt thấp từ thai kỳ

Ngay từ khi chào đời, lượng sắt trong cơ thể trẻ phụ thuộc hoàn toàn vào nguồn dự trữ sắt tích lũy từ mẹ, đặc biệt trong tam cá nguyệt thứ ba của thai kỳ. Ở trẻ sinh đủ tháng và có cân nặng bình thường, lượng sắt dự trữ thường đáp ứng đủ nhu cầu tạo máu trong khoảng 4 - 6 tháng đầu đời.

Tuy nhiên, sau giai đoạn này, lượng sắt dự trữ sẽ dần giảm sút, đặc biệt ở những trẻ có tốc độ tăng trưởng nhanh. Khi nhu cầu tạo máu tăng cao mà nguồn sắt tích lũy không còn đáp ứng đủ, nguy cơ thiếu sắt sẽ tăng lên. Nếu không được bổ sung kịp thời và hợp lý, tình trạng thiếu hụt sắt có thể ảnh hưởng đến quá trình phát triển toàn diện của trẻ.

Thiếu sắt do mẹ thiếu máu trong thai kỳ

Nếu mẹ bị thiếu sắt hoặc thiếu máu trong thai kỳ, khả năng vận chuyển sắt qua thai nhi sẽ bị hạn chế. Hệ quả là trẻ sau sinh có lượng sắt dự trữ thấp hơn bình thường, ngay cả khi sinh đủ tháng và cân nặng đạt chuẩn. Những trẻ này có nguy cơ thiếu sắt sớm, đặc biệt trong giai đoạn 4 - 6 tháng đầu đời.

Biến chứng do thiếu sắt mạn tính ở trẻ sơ sinh

Sắt là vi chất thiết yếu tham gia vào quá trình tổng hợp hemoglobin - thành phần chính của hồng cầu có nhiệm vụ vận chuyển oxy đến các mô trong cơ thể. Khi thiếu sắt kéo dài, trẻ có thể gặp các biến chứng nghiêm trọng như:

• Thiếu máu nhược sắc: Trẻ có biểu hiện xanh xao, mệt mỏi, bú kém và giảm khả năng vận động.
• Giảm cung cấp oxy cho não và mô: Thiếu sắt làm hạn chế vận chuyển oxy, ảnh hưởng đến phát triển thần kinh, giảm trương lực cơ và khả năng phối hợp vận động.
• Suy giảm miễn dịch: Trẻ thiếu sắt dễ mắc các bệnh nhiễm trùng như viêm đường hô hấp, viêm phổi hoặc tiêu chảy kéo dài do hệ miễn dịch hoạt động kém hiệu quả.
• Ảnh hưởng lâu dài đến phát triển trí tuệ: Thiếu máu thiếu sắt trong 2 năm đầu đời có thể làm suy giảm khả năng nhận thức, ngôn ngữ và trí nhớ, ngay cả khi đã điều trị hồi phục.

Làm thế nào để phòng ngừa thiếu sắt ở trẻ sơ sinh?

Phòng ngừa thiếu sắt ở trẻ sơ sinh là phương pháp quan trọng giúp bảo vệ sức khỏe và phát triển trí tuệ của trẻ trong những năm đầu đời. Việc phòng ngừa cần bắt đầu từ thời kỳ mang thai và tiếp tục trong suốt giai đoạn sơ sinh và nhũ nhi.

• Bổ sung sắt đầy đủ cho mẹ trong thai kỳ: Phụ nữ mang thai nên bổ sung 30 - 60mg sắt nguyên tố mỗi ngày, từ tam cá nguyệt thứ hai và đến ít nhất 6 tuần sau sinh. Việc này nhằm đảm bảo dự trữ sắt đầy đủ cho thai nhi, đặc biệt trong giai đoạn tăng trưởng nhanh ở cuối thai kỳ.
• Nuôi con bằng sữa mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu: Mặc dù sữa mẹ chứa hàm lượng sắt thấp, nhưng tỷ lệ hấp thu cao. Vì vậy, trẻ sinh đủ tháng, bú mẹ hoàn toàn và phát triển bình thường không cần bổ sung sắt trong 6 tháng đầu, trừ khi có yếu tố nguy cơ.
• Bổ sung sắt dự phòng cho trẻ sinh non và nhẹ cân: Trẻ sinh non hoặc nhẹ cân cần bổ sung sắt từ 2 - 4 tuần tuổi, với liều khuyến nghị 2 mg/kg/ngày, trừ khi đã dùng sữa công thức có bổ sung sắt.
• Ăn dặm đúng cách và đúng thời điểm: Từ 6 tháng tuổi, trẻ cần được bắt đầu ăn dặm với thực phẩm giàu sắt dễ hấp thu như thịt đỏ, gan động vật, lòng đỏ trứng, đậu nành,...
• Kết hợp thực phẩm giàu vitamin C: Thực phẩm giàu vitamin C như cam, quýt, cà chua, dâu tây, bông cải xanh nên được kết hợp trong bữa ăn để tăng khả năng hấp thu sắt.

Phòng ngừa thiếu sắt ở trẻ cần được thực hiện liên tục, từ thai kỳ đến thời kỳ sơ sinh và ăn dặm. Việc tuân thủ các hướng dẫn bổ sung sắt và dinh dưỡng hợp lý giúp trẻ phát triển toàn diện về thể chất và trí tuệ. Tuy nhiên, khi nào cần bổ sung sắt cho trẻ sơ sinh còn dựa trên tình trạng sức khỏe, chế độ dinh dưỡng và phương pháp chăm sóc từng trẻ. Đồng thời, phụ huynh cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi bổ sung để đảm bảo an toàn và hiệu quả tối ưu.