Giun lươn là gì? Giun lươn có nguy hiểm không?

Trong số các loại ký sinh trùng gây bệnh ở người, giun lươn là một trong những tác nhân ít được chú ý nhưng lại tiềm ẩn nhiều nguy cơ. Với khả năng tự nhân lên trong cơ thể và xâm nhập qua da, giun lươn có thể gây nên nhiều biến chứng nặng nề, đặc biệt ở những người suy giảm miễn dịch. Vậy mức độ nguy hiểm của giun lươn đến đâu?

Giun lươn là gì? Giun lươn có nguy hiểm không?

Giun lươn có tên khoa học là Strongyloides stercoralis, là một loại giun tròn sống trong đất, thường xuất hiện ở các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới, nơi điều kiện vệ sinh môi trường còn kém. Đây là một ký sinh trùng có khả năng cư trú và phát triển trong ruột non của người. Trường hợp nhiễm giun lươn lần đầu tiên được ghi nhận vào năm 1876 ở những người lính Pháp đang làm việc tại Việt Nam, từ đó đến nay, bệnh vẫn tiếp tục hiện diện ở nhiều nơi trên thế giới, đặc biệt là các khu vực có khí hậu nóng ẩm và vệ sinh kém.

Điều làm cho giun lươn trở nên đặc biệt nguy hiểm là khả năng tự nhiễm, tức là ấu trùng nở ra trong ruột có thể phát triển thành giun trưởng thành ngay trong cơ thể, tiếp tục chu kỳ sống mà không cần rời khỏi vật chủ. Khi hệ miễn dịch suy yếu, quá trình tự nhiễm có thể vượt khỏi kiểm soát, khiến số lượng ký sinh trùng tăng lên nhanh chóng và lan rộng khắp cơ thể. Đây là điều kiện thuận lợi cho sự xuất hiện của hội chứng tăng nhiễm (hyperinfection syndrome) và nhiễm trùng lan tỏa, những biến chứng nặng có thể đe dọa tính mạng.

Trong hội chứng tăng nhiễm trùng, ấu trùng giun phát triển ồ ạt, xâm nhập vào các cơ quan nội tạng như phổi, gan, thận, và thậm chí là não. Điều này có thể dẫn đến viêm màng não, viêm phổi, sốc nhiễm trùng, suy đa cơ quan hoặc đông máu nội mạch lan tỏa. Đã có trường hợp ghi nhận một bệnh nhân cao tuổi bị đau bụng dữ dội do ruột non hoại tử và khi phẫu thuật thăm dò, nguyên nhân được xác định là do nhiễm giun lươn.

Điều nguy hiểm là những biểu hiện lâm sàng của bệnh rất đa dạng và thường không đặc hiệu, khiến việc chẩn đoán trở nên khó khăn. Nhiều khi, người bệnh chỉ được phát hiện tình cờ hoặc trong tình trạng bệnh đã chuyển biến nặng. Do đó, các bác sĩ cần có chỉ số nghi ngờ cao, đặc biệt với những bệnh nhân có hệ miễn dịch suy yếu như người già, người mắc đái tháo đường, ung thư, nhiễm HIV hoặc đang dùng thuốc ức chế miễn dịch.

Nhìn chung, với người có hệ miễn dịch bình thường, nhiễm giun lươn thường không gây ra vấn đề nghiêm trọng. Tuy nhiên, ở những người suy giảm miễn dịch, loại ký sinh trùng này có thể trở thành mối đe dọa nghiêm trọng đến tính mạng. Việc phát hiện và điều trị sớm là yếu tố then chốt để ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm của bệnh. Đồng thời, cải thiện điều kiện vệ sinh môi trường và cá nhân cũng đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát bệnh lý này ở cộng đồng.

Giun lươn xâm nhập vào cơ thể qua con đường nào?

Giun lươn có khả năng xâm nhập vào cơ thể người một cách âm thầm nhưng rất hiệu quả, chủ yếu qua da. Khác với nhiều người nghĩ, không cần phải có vết trầy xước hay vết thương hở, ấu trùng giun lươn có thể xuyên qua làn da lành, thường là ở bàn chân hoặc cẳng chân, khi tiếp xúc trực tiếp với đất bị ô nhiễm phân người. Quá trình xâm nhập này có thể gây ra cảm giác ngứa, nổi ban đỏ hoặc nổi mẩn như phát ban tại vùng da bị thâm nhập.

Sau khi xuyên qua da, ấu trùng giun đi vào hệ tuần hoàn, được vận chuyển đến phổi và tiếp tục phát triển tại đó. Một số ấu trùng có thể bị ho ra ngoài, nhưng phần lớn sẽ được nuốt xuống và tiếp tục di chuyển vào dạ dày và ruột non, nơi chúng trưởng thành và bắt đầu đẻ trứng.

Tại ruột, trứng sẽ nở thành ấu trùng mới. Thay vì rời khỏi cơ thể theo phân như các loài giun khác, một phần ấu trùng giun lươn lại có khả năng xuyên ngược qua thành ruột hoặc da quanh hậu môn để xâm nhập lại vào cơ thể, quá trình này gọi là tự nhiễm. 

Nhờ khả năng này, giun lươn có thể hoàn thành toàn bộ vòng đời ngay bên trong cơ thể người mà không cần thêm sự tiếp xúc với môi trường bên ngoài. Nếu không được điều trị, tình trạng nhiễm giun lươn có thể kéo dài âm thầm nhiều năm, trở thành bệnh lý mạn tính.

Vì vậy, việc hiểu rõ con đường lây nhiễm của giun lươn, đặc biệt là qua da và khả năng tự nhiễm bên trong cơ thể, sẽ giúp mỗi người có ý thức phòng tránh tốt hơn. Đi chân trần trên đất ẩm, đặc biệt ở những khu vực có điều kiện vệ sinh kém, là một trong những yếu tố nguy cơ cao cần tránh để ngăn ngừa loại ký sinh trùng nguy hiểm này.

Triệu chứng khi nhiễm giun lươn là gì?

Nhiễm giun lươn thường bắt đầu một cách âm thầm, nhưng nếu để ý kỹ, các dấu hiệu ban đầu có thể được nhận ra ngay từ khi ấu trùng xâm nhập qua da. Lúc này, người bệnh có thể xuất hiện một vùng phát ban đỏ, ngứa rát tại vị trí tiếp xúc với đất nhiễm giun, thường là bàn chân, mông hoặc mặt sau đùi. Đây là phản ứng đầu tiên của cơ thể với ấu trùng giun đang tìm đường vào mạch máu. 

Sau đó, khi ấu trùng di chuyển qua phổi trên hành trình đến ruột, người bệnh có thể có cảm giác ngứa họng, kích ứng khí quản kèm theo ho khan hoặc khó chịu ở ngực.

Khi đã xuống đến đường tiêu hóa, ấu trùng tiếp tục trưởng thành và ký sinh tại ruột non. Giai đoạn này có thể gây ra các triệu chứng rối loạn tiêu hóa như tiêu chảy, đau bụng âm ỉ, táo bón xen kẽ, chán ăn hoặc đầy hơi. Tuy nhiên, nhiều người nhiễm giun lươn vẫn có thể hoàn toàn không có biểu hiện gì rõ rệt trong giai đoạn mạn tính. Nếu có, triệu chứng thường thoáng qua, mơ hồ và dễ bị nhầm lẫn với các bệnh lý đường tiêu hóa khác.

Ở một số người, đặc biệt là bệnh nhân bị nhiễm giun lươn mạn tính kéo dài, các biểu hiện có thể vượt ra khỏi đường tiêu hóa và xuất hiện trên da hoặc các cơ quan khác. Các triệu chứng ngoài tiêu hóa như mề đay tái phát, phát ban ngứa hoặc ban dát sẩn dọc theo mông, đùi và tầng sinh môn là kết quả của quá trình tự nhiễm lặp đi lặp lại. 

Ngoài ra, một số trường hợp hiếm có thể phát triển các biến chứng ít gặp như viêm khớp, loạn nhịp tim, hội chứng thận hư, tắc tá tràng, kém hấp thu mạn tính hoặc hen suyễn tái phát.

Ở trẻ sơ sinh, bệnh có thể diễn biến nghiêm trọng với tình trạng toàn thân rõ rệt. Một biến chứng đặc trưng là chướng bụng do bệnh ruột mất protein, khiến trẻ bị cổ trướng, phù toàn thân và suy kiệt nhanh chóng. Đây là thể bệnh hiếm gặp nhưng có tỷ lệ tử vong cao, đòi hỏi sự can thiệp y tế sớm và tích cực.

Bài viết đã nêu những thông tin nổi bật về giun lươn. Giun lươn tuy nhỏ bé nhưng lại là một mối đe dọa tiềm ẩn đối với sức khỏe con người, đặc biệt nếu không được phát hiện sớm. Những biến chứng như nhiễm trùng lan rộng, suy hô hấp hay nhiễm trùng huyết đều có thể xảy ra, nhất là ở người có hệ miễn dịch yếu. Vì vậy, việc nâng cao ý thức vệ sinh, phòng tránh tiếp xúc với đất bị ô nhiễm và tầm soát khi có dấu hiệu nghi ngờ là những bước quan trọng để bảo vệ sức khỏe trước loại ký sinh trùng nguy hiểm này.