Đột quỵ ở người trẻ: Nguyên nhân, triệu chứng, điều trị và phòng ngừa hiệu quả

Các nghiên cứu cho thấy số ca đột quỵ ở người trẻ dưới 45 tuổi đang có xu hướng gia tăng rõ rệt trong những năm gần đây, chiếm khoảng 10 - 15% tổng số ca đột quỵ tại một số quốc gia, bao gồm cả Việt Nam. Nguyên nhân không chỉ đến từ bệnh lý nền mà còn xuất phát từ lối sống hiện đại thiếu vận động, căng thẳng, ăn uống kém khoa học. Vậy đột quỵ ở người trẻ thực chất là gì? Có thể phòng ngừa được không? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết qua các phần dưới đây.

Tổng quan về tình trạng đột quỵ ở người trẻ

Đột quỵ ở người trẻ là tình trạng dòng máu cung cấp cho não bị gián đoạn, dẫn đến tổn thương tế bào não. Đột quỵ có hai loại chính:

• Nhồi máu não: Do tắc mạch máu, chiếm khoảng 85% các ca đột quỵ.
• Xuất huyết não: Do vỡ mạch máu, thường nghiêm trọng hơn và có tỷ lệ tử vong cao.

Khác với quan niệm rằng đột quỵ chỉ xảy ra ở người già, đột quỵ ở người trẻ (dưới 45 tuổi) đang trở thành vấn đề đáng báo động. Theo WHO, đột quỵ là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu toàn cầu, với hơn 15 triệu ca mỗi năm. Tại Việt Nam, ghi nhận 10 - 15% bệnh nhân đột quỵ là người trẻ và con số này đang tăng đều qua các năm.

Nguyên nhân đột quỵ ở người trẻ

Đột quỵ ở người trẻ không chỉ xuất phát từ các bệnh lý nền mà còn bị thúc đẩy bởi lối sống không lành mạnh. Dưới đây là các nhóm nguyên nhân đột quỵ ở người trẻ, bạn đọc có thể tham khảo:

Nhóm nguyên nhân bệnh lý

Đột quỵ có thể xuất phát từ một số bệnh lý nền như:

• Tăng huyết áp: Ngay cả tăng huyết áp nhẹ cũng có thể làm tổn thương mạch máu, tăng nguy cơ đột quỵ.
• Rối loạn mỡ máu và tiểu đường: Cholesterol cao và đường huyết không kiểm soát làm tăng mảng xơ vữa trong mạch máu.
• Rung nhĩ và bệnh tim: Rung nhĩ, bệnh van tim hoặc dị tật tim bẩm sinh có thể tạo cục máu đông dẫn đến nhồi máu não.
• Tăng đông máu di truyền: Các rối loạn như kháng thể kháng phospholipid làm máu dễ đông gây tắc mạch.

Nhóm nguyên nhân do lối sống

Ngoài ra, đột quỵ nhẹ có thể do lối sống thiếu lành mạnh, cụ thể:

• Hút thuốc lá: Nicotine và các chất độc trong thuốc lá làm tổn thương nội mạc mạch máu, tăng nguy cơ đột quỵ ở người trẻ.
• Lạm dụng rượu bia: Uống quá nhiều rượu bia làm tăng huyết áp và tổn thương mạch máu não.
• Stress kéo dài và thiếu ngủ: Căng thẳng mạn tính làm tăng cortisol, gây áp lực lên hệ tim mạch.
• Lười vận động: Ít tập thể dục dẫn đến béo phì, mỡ máu cao và huyết áp không ổn định.
• Chế độ ăn uống không lành mạnh: Ăn nhiều chất béo bão hòa, thực phẩm chế biến sẵn làm tăng cholesterol.
• Sử dụng chất kích thích: Ma túy, thuốc giảm cân hoặc steroid làm tăng nguy cơ co mạch và xuất huyết não.

Triệu chứng đột quỵ ở người trẻ

Đột quỵ không còn là bệnh của người lớn tuổi mà ngày càng có xu hướng trẻ hóa. Việc nhận biết sớm các triệu chứng đột quỵ ở người trẻ là vô cùng quan trọng để có thể cấp cứu kịp thời, giảm thiểu nguy cơ tàn tật và tử vong.

Dưới đây là các triệu chứng đột quỵ ở người trẻ thường gặp, bạn đọc có thể tham khảo:

• Yếu hoặc tê liệt một bên cơ thể: Yếu hoặc tê liệt một bên cơ thể là dấu hiệu đột quỵ ở người trẻ phổ biến nhất.
• Rối loạn lời nói và ngôn ngữ: Người trẻ bị đột quỵ có thể có rối loạn lời nói và ngôn ngữ với các biểu hiện khó nói, nói ngọng, gặp khó khăn trong việc hiểu lời nói của người khác, phản ứng chậm hoặc không chính xác.
• Đau đầu dữ dội đột ngột: Cơn đau đầu xuất hiện đột ngột, dữ dội, không giống bất kỳ cơn đau đầu nào đã từng trải qua và thường không thuyên giảm khi dùng thuốc giảm đau thông thường. Đau đầu có thể kèm theo buồn nôn hoặc nôn.
• Mất thăng bằng, chóng mặt: Đột ngột mất thăng bằng, chóng mặt, hoa mắt, ù tai, đi đứng không vững hoặc khó phối hợp các hoạt động của cơ thể. Cảm giác quay cuồng, khó kiểm soát tư thế.
• Rối loạn ý thức: Lú lẫn, buồn ngủ, khó đánh thức hoặc thậm chí hôn mê, co giật.
• Thay đổi cảm giác: Ngứa ran hoặc tê ở chân tay.
• Mất trí nhớ: Đôi khi mất trí nhớ tạm thời, khó nhớ từ ngữ hoặc quên đồ vật quen thuộc.
• Khó nuốt: Gặp khó khăn khi nuốt, dễ bị sặc hoặc nghẹn.

Chẩn đoán và phương pháp điều trị đột quỵ ở người trẻ

Đột quỵ ở người trẻ nguy hiểm không kém gì ở người lớn tuổi, đặc biệt nếu không được phát hiện và can thiệp sớm. Vậy chẩn đoán và điều trị đột quỵ ở người trẻ ra sao?

Chẩn đoán

Việc chẩn đoán đột quỵ ở người trẻ đòi hỏi sự phối hợp giữa đánh giá lâm sàng và cận lâm sàng:

• Lâm sàng: Bác sĩ hỏi bệnh sử, đánh giá triệu chứng thần kinh khu trú như yếu liệt, nói ngọng, mất thị lực tạm thời.
• Cận lâm sàng:
  • Chụp CT/MRI não: Xác định loại đột quỵ (nhồi máu hay xuất huyết) và mức độ tổn thương.
  • Siêu âm mạch máu não, mạch cảnh: Phát hiện tắc nghẽn hoặc hẹp động mạch.
  • Xét nghiệm máu: Kiểm tra đường huyết, mỡ máu, yếu tố đông máu.
  • Điện tim và siêu âm tim: Đánh giá rung nhĩ hoặc các bất thường tim mạch.

Điều trị

Phương pháp điều trị đột quỵ ở người trẻ phụ thuộc vào loại đột quỵ và thời điểm can thiệp:

Nhồi máu não:

• Thuốc tiêu sợi huyết (tPA): Sử dụng trong vòng 4.5 giờ đầu để làm tan cục máu đông.
• Can thiệp nội mạch: Lấy huyết khối bằng dụng cụ chuyên biệt nếu bệnh nhân đến muộn hơn.

Xuất huyết não:

• Kiểm soát huyết áp để giảm áp lực lên mạch máu.
• Phẫu thuật loại bỏ khối máu tụ nếu khối máu lớn gây chèn ép não.

Điều trị hỗ trợ:

• Hỗ trợ hô hấp, dinh dưỡng và chống phù não.
• Phục hồi chức năng sớm (vật lý trị liệu, ngôn ngữ trị liệu) để cải thiện khả năng vận động và giao tiếp.

Điều trị dự phòng tái phát:

• Thuốc chống kết tập tiểu cầu (aspirin, clopidogrel).
• Thuốc statin để giảm cholesterol.
• Kiểm soát huyết áp, đường huyết và các bệnh lý nền.

Phòng ngừa đột quỵ ở người trẻ

Phòng ngừa đột quỵ ở người trẻ đòi hỏi sự chủ động và thay đổi toàn diện trong lối sống. Dưới đây là các biện pháp phòng ngừa đột quỵ ở người trẻ, bạn đọc có thể tham khảo:

Kiểm soát yếu tố nguy cơ

Kiểm soát các yếu tố nguy cơ là biện pháp hữu hiệu giúp ngăn ngừa đột quỵ. Theo đó, bạn nên:

• Đo huyết áp định kỳ: Huyết áp cao là yếu tố nguy cơ hàng đầu, cần kiểm tra ít nhất 1 - 2 lần/năm.
• Kiểm tra mỡ máu và đường huyết: Phát hiện sớm rối loạn mỡ máu hoặc đái tháo đường để điều trị kịp thời.
• Điều trị bệnh tim: Nếu có rung nhĩ hoặc bệnh tim bẩm sinh, bạn cần tuân thủ điều trị theo chỉ định bác sĩ.

Thay đổi lối sống

Một lối sống lành mạnh giúp tăng cường sức đề kháng, ngừa đột quỵ ở người trẻ. Theo các chuyên gia, bạn nên:

• Từ bỏ thuốc lá và rượu bia: Hạn chế hoặc kiêng hoàn toàn để bảo vệ mạch máu.
• Tập thể dục đều đặn: Đi bộ, chạy bộ, yoga hoặc bơi lội ít nhất 150 phút/tuần để cải thiện sức khỏe tim mạch.
• Ăn uống lành mạnh: Giảm muối, hạn chế chất béo bão hòa, tăng cường rau xanh, trái cây, cá béo (giàu omega-3) và các loại hạt dinh dưỡng.
• Quản lý stress: Thực hành thiền, hít thở sâu hoặc tham gia các hoạt động thư giãn.
• Ngủ đủ giấc: Đảm bảo ngủ 7 - 8 giờ mỗi đêm để giảm áp lực lên hệ thần kinh và tim mạch.

Khám sức khỏe định kỳ

Khám sức khỏe định kỳ giúp phát hiện sớm các yếu tố nguy cơ dẫn đến đột quỵ ở người trẻ. Bạn nên:

• Khám tim mạch, nội tiết và thần kinh định kỳ, đặc biệt nếu có tiền sử gia đình bị đột quỵ hoặc các bệnh lý nền như tăng huyết áp, tiểu đường.
• Phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường như đau đầu kéo dài, chóng mặt hoặc yếu tay chân tạm thời.

Đột quỵ ở người trẻ không còn là điều hiếm gặp trong xã hội hiện đại. Thay vì chủ quan, mỗi người cần nâng cao nhận thức, chú ý đến các dấu hiệu cảnh báo sớm như đau đầu, yếu liệt hoặc nói ngọng. Kiểm tra sức khỏe định kỳ, điều trị bệnh lý nền và chủ động thay đổi lối sống lành mạnh là chìa khóa để ngăn chặn đột quỵ. Hành động ngay hôm nay sẽ giúp bạn bảo vệ sức khỏe và tránh xa nguy cơ đột quỵ ở người trẻ.