Dị ứng đạm sữa bò và bất dung nạp lactose: Hiểu đúng để chăm sóc sức khỏe tiêu hóa tốt hơn

Sữa là nguồn dinh dưỡng quan trọng cho cả trẻ nhỏ và người lớn. Tuy nhiên, một số người lại gặp phải các phản ứng khó chịu như đau bụng, tiêu chảy, phát ban hoặc nôn sau khi dùng sữa hay sản phẩm từ sữa. Những biểu hiện này có thể cho thấy cơ thể đang gặp vấn đề trong việc hấp thu hoặc phản ứng với thành phần của sữa.

Cơ chế và nguyên nhân của dị ứng đạm sữa bò và bất dung nạp lactose

Hai tình trạng này cùng liên quan đến sữa bò nhưng khác biệt hoàn toàn về cơ chế:

• Dị ứng đạm sữa bò: Là phản ứng miễn dịch quá mức của cơ thể với protein có trong sữa (thường là casein hoặc whey). Hệ miễn dịch nhận nhầm đạm sữa là “chất lạ” và tạo phản ứng dị ứng. Tình trạng này có thể xuất hiện ngay sau khi bú sữa vài phút đến vài giờ.
• Bất dung nạp lactose: Là rối loạn tiêu hóa xảy ra khi cơ thể thiếu enzyme lactase, men giúp phân giải đường lactose trong sữa. Khi lactose không được tiêu hóa, nó lên men trong ruột, gây đầy hơi, trướng bụng và tiêu chảy.
• Yếu tố nguy cơ: Trẻ sinh non hoặc có bệnh lý đường ruột. Di truyền, hoặc giảm dần lượng lactase khi lớn lên. Gia đình có tiền sử dị ứng thực phẩm.

Việc hiểu rõ nguyên nhân giúp cha mẹ tránh nhầm lẫn giữa phản ứng miễn dịch và rối loạn tiêu hóa thông thường.

Triệu chứng điển hình và dấu hiệu nhận biết

Mặc dù cả hai tình trạng đều gây khó chịu sau khi uống sữa, nhưng dị ứng đạm sữa bò và bất dung nạp lactose lại có biểu hiện khác nhau rõ rệt. Việc nắm vững những triệu chứng đặc trưng sẽ giúp cha mẹ nhận biết sớm và lựa chọn hướng xử lý phù hợp.

Triệu chứng của dị ứng đạm sữa bò

Ở trẻ bị dị ứng đạm sữa bò, phản ứng của cơ thể thường xuất hiện nhanh chóng sau khi dùng sữa hoặc sản phẩm từ sữa. Các dấu hiệu có thể bao gồm:

• Phản ứng trên da: Nổi mề đay, mẩn đỏ, ngứa hoặc khô da.
• Triệu chứng tiêu hóa: Nôn trớ, đau bụng, tiêu chảy kéo dài.
• Biểu hiện toàn thân: Trẻ quấy khóc, bỏ bú, sút cân hoặc mệt mỏi.
• Trường hợp nặng (hiếm): Có thể xảy ra khó thở, phù nề, hoặc phản vệ, cần cấp cứu ngay.

Triệu chứng của bất dung nạp lactose

Ngược lại, ở người bị bất dung nạp lactose, cơ thể không tạo phản ứng miễn dịch mà chỉ biểu hiện qua rối loạn tiêu hóa sau khi uống sữa. Các triệu chứng thường gặp là:

• Đầy hơi và chướng bụng: Do lactose không được tiêu hóa, lên men trong ruột sinh khí.
• Thay đổi phân: Phân lỏng, có bọt và mùi chua đặc trưng.
• Đau bụng sau khi uống sữa: Thường xảy ra trong khoảng 30 phút đến 2 giờ.
• Không có phản ứng ngoài da hoặc hô hấp: Giúp phân biệt với dị ứng đạm sữa bò.

Việc quan sát kỹ thời điểm khởi phát và dạng triệu chứng sau khi uống sữa sẽ giúp cha mẹ và người bệnh dễ dàng nhận ra liệu đây là phản ứng dị ứng hay bất dung nạp lactose, từ đó lựa chọn hướng khám và chăm sóc thích hợp.

Bảng phân biệt chi tiết giữa hai tình trạng

Xét nghiệm và chẩn đoán hai tình trạng này

Để xác định chính xác nguyên nhân gây khó chịu sau khi uống sữa, bác sĩ sẽ chỉ định các xét nghiệm phù hợp với từng trường hợp. Việc chẩn đoán đúng giúp tránh nhầm lẫn giữa dị ứng đạm sữa bò và bất dung nạp lactose, từ đó có hướng xử lý hiệu quả hơn.

Xét nghiệm dị ứng đạm sữa bò

Khi nghi ngờ trẻ hoặc người lớn có phản ứng miễn dịch với protein trong sữa bò, bác sĩ có thể đề nghị một hoặc nhiều xét nghiệm sau:

• Test IgE đặc hiệu: Đo nồng độ kháng thể IgE trong máu, chỉ số tăng cao chứng tỏ cơ thể phản ứng với protein sữa bò.
• Test lẩy da: Dùng lượng nhỏ protein sữa nhỏ lên da rồi quan sát phản ứng (mẩn đỏ, ngứa, sưng nhẹ).
• Thử loại trừ và thử lại (Elimination - Challenge): Ngưng dùng toàn bộ sữa và chế phẩm từ sữa trong 2 - 4 tuần. Nếu triệu chứng giảm, bác sĩ có thể hướng dẫn dùng lại để xác định phản ứng rõ ràng.

Xét nghiệm bất dung nạp lactose

Nếu người bệnh có biểu hiện rối loạn tiêu hóa mà không kèm triệu chứng dị ứng, bác sĩ có thể nghi ngờ bất dung nạp lactose và thực hiện các xét nghiệm sau:

• Test hơi thở hydrogen: Người bệnh uống dung dịch lactose, sau đó đo lượng hydrogen trong hơi thở. Nồng độ hydrogen tăng cho thấy lactose không được hấp thu hoàn toàn.
• Test phân pH: Phân có độ pH < 6,0 và chứa đường khử (reducing sugars) là dấu hiệu lactose chưa được tiêu hóa.

Việc lựa chọn loại xét nghiệm nào còn tùy vào độ tuổi, biểu hiện lâm sàng và khả năng hợp tác của bệnh nhân. Người bệnh không nên tự mua test hay tự loại bỏ sữa khỏi khẩu phần khi chưa có tư vấn y tế, vì điều này có thể dẫn đến thiếu hụt dinh dưỡng, đặc biệt là canxi và vitamin D.

Hướng xử lý và chăm sóc khi được chẩn đoán

Sau khi được xác định nguyên nhân, hướng chăm sóc sẽ khác nhau:

Nếu bị dị ứng đạm sữa bò

Khi cơ thể phản ứng với protein sữa, điều quan trọng nhất là tránh tiếp xúc với nguồn gây dị ứng. Cha mẹ hoặc người bệnh nên thực hiện các bước sau:

• Loại bỏ hoàn toàn sữa bò và các chế phẩm từ sữa khỏi khẩu phần (phô mai, bơ, sữa chua…).
• Đối với trẻ nhỏ, có thể dùng sữa công thức thủy phân hoàn toàn hoặc sữa chứa amino acid theo chỉ định bác sĩ.
• Mẹ đang cho con bú có thể được khuyến nghị tạm ngưng dùng thực phẩm chứa đạm sữa bò để tránh truyền qua sữa mẹ.

Nếu bị bất dung nạp lactose

Trường hợp cơ thể thiếu enzyme lactase, hướng chăm sóc tập trung vào việc giảm lượng lactose mà vẫn duy trì nguồn dinh dưỡng đầy đủ:

• Chuyển sang sữa không chứa hoặc ít lactose, vẫn đảm bảo bổ sung đủ canxi và vitamin D.
• Nếu uống sữa bình thường, có thể dùng men lactase bổ sung theo hướng dẫn của bác sĩ.
• Duy trì chế độ ăn cân bằng, kết hợp thực phẩm giàu canxi như rau xanh, cá nhỏ ăn cả xương, hạnh nhân.

Việc chăm sóc đúng cách giúp người bệnh dung nạp sữa an toàn hơn mà không bị thiếu chất.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Hãy đưa trẻ đi khám hoặc gặp bác sĩ khi có các dấu hiệu sau:

• Tiêu chảy kéo dài, sút cân hoặc chậm tăng cân.
• Nôn nhiều, phát ban, khó thở sau khi uống sữa.
• Bé bú kém, mệt mỏi, tã ít hơn bình thường.

Cha mẹ không nên tự thay đổi hoàn toàn chế độ dinh dưỡng của con mà không có hướng dẫn y tế, vì sữa là nguồn cung cấp năng lượng và vi chất thiết yếu trong giai đoạn phát triển.

Việc hiểu đúng về dị ứng đạm sữa bò và bất dung nạp lactose giúp bạn tránh nhầm lẫn giữa hai tình trạng có triệu chứng tương tự. Một bên là phản ứng miễn dịch, bên kia là rối loạn tiêu hóa, và mỗi loại cần hướng xử lý khác nhau.

Nếu bạn hoặc bé có biểu hiện bất thường sau khi uống sữa, hãy đến cơ sở y tế để được tư vấn và xét nghiệm phù hợp.