Đâu là những thực phẩm không tốt cho thận? Bạn cần biết và nên tránh ngay

Chức năng thận giữ vai trò quan trọng trong việc lọc máu, cân bằng khoáng chất và điều hòa huyết áp. Khi thận bị tổn thương hoặc có nguy cơ cao, việc hiểu rõ thực phẩm nào không tốt cho thận giúp bạn điều chỉnh ăn uống đúng cách và bảo vệ sức khỏe lâu dài. Nhiều nghiên cứu quan sát cho thấy chế độ ăn quá mặn, nhiều thực phẩm chế biến sẵn hoặc protein động vật cao có thể liên quan đến tiến triển nhanh hơn của bệnh thận. Mức độ ảnh hưởng thay đổi tùy từng cá nhân và giai đoạn bệnh. 

Thực phẩm không tốt cho thận là gì? Những nhóm thực phẩm cần tránh

Trong bối cảnh chức năng thận suy giảm hoặc bệnh thận mãn tính (CKD), các chuyên gia khuyến nghị hạn chế hoặc tránh những thực phẩm không tốt cho sức khỏe thận như:

• Thực phẩm chứa nhiều muối/natri làm tăng gánh nặng lên thận bằng cách giữ nước và làm tăng huyết áp.
• Thực phẩm chứa nhiều phốt-pho hoặc kali khiến thận không thể loại bỏ dư thừa đúng cách, dẫn đến tích tụ trong máu.
• Thực phẩm chứa protein động vật cao hoặc nhiều chế biến sẵn làm thận phải lọc nhiều chất thải hơn, gây áp lực lên các nephron (đơn vị lọc của thận).

Những thực phẩm này không hẳn “độc hại” với người khỏe mạnh, nhưng khi thận yếu, chúng trở thành “kẻ thù” làm suy giảm chức năng nhanh chóng. Hiểu rõ thực phẩm nào không tốt cho thận là bước đầu tiên để xây dựng chế độ ăn bảo vệ thận lâu dài.

Nhóm thực phẩm cụ thể và lý do vì sao chúng không tốt cho thận

Muối và thực phẩm chế biến sẵn

Thực phẩm đóng hộp (cà chua hộp, đậu hộp), thức ăn nhanh (burger, khoai tây chiên), dưa muối, cà muối chứa lượng muối cao - thường vượt 1000 mg natri/phần ăn. Thừa natri làm cơ thể giữ nước, tăng thể tích máu, buộc thận phải làm việc nhiều hơn để lọc và bài tiết. Kết quả là huyết áp tăng, phù nề và tổn thương mạch máu trong thận.

Ở bệnh thận mạn giai đoạn 3, mức lọc cầu thận đã giảm đáng kể so với bình thường, khiến khả năng đào thải natri và điều hòa dịch bị suy giảm ở các mức độ khác nhau tùy từng cá nhân.

Việc giảm lượng natri xuống mức WHO khuyến cáo (< 2000mg/ngày) giúp kiểm soát huyết áp và có thể góp phần làm chậm tiến triển bệnh thận theo nhiều nghiên cứu quan sát.

Thực phẩm nhiều phốt-pho và kali

Các thực phẩm như ngũ cốc nguyên cám (yến mạch, gạo lứt), sữa và sản phẩm từ sữa, các loại hạt, chuối, khoai tây, cà chua chỉ cần hạn chế ở người mắc bệnh thận mạn giai đoạn trung bình - nặng hoặc khi có rối loạn kali/phốt-pho máu. 

Với người khỏe mạnh hoặc bệnh thận giai đoạn sớm, các thực phẩm này không bị coi là có hại cho thận. Ở bệnh thận mạn giai đoạn 4 - 5, nếu đã có tăng kali máu, việc tiêu thụ thực phẩm giàu kali cần được kiểm soát chặt chẽ vì có thể làm kali máu tăng thêm và gây biến chứng tim mạch.

Thực phẩm giàu protein động vật và chế biến

Nhiều nghiên cứu cho thấy lượng protein động vật cao (thịt đỏ, nội tạng, hải sản vỏ cứng) làm tăng “gánh nặng lọc” cho thận, đặc biệt ở người bệnh suy thận mạn. Ở người bệnh thận mạn, thận chỉ còn 10 - 30% chức năng, việc lọc quá nhiều chất thải gây viêm và xơ hóa nephron.

Thực phẩm chế biến sẵn như thịt nguội, xúc xích, thịt đóng hộp, pate thường kèm muối (500 - 1500 mg/phần), phốt-pho (từ chất bảo quản) và chất béo bão hòa - vì thế được liệt vào danh sách những thực phẩm không tốt cho sức khỏe thận. Xúc xích và thịt nguội thường chứa lượng natri và phốt-pho cao, đặc biệt là phốt-pho vô cơ có khả năng hấp thu mạnh. Vì vậy, chúng vẫn được xếp vào nhóm thực phẩm cần hạn chế đối với bệnh nhân thận.

Làm sao để điều chỉnh chế độ ăn và tránh thực phẩm gây hại cho thận?

Bước 1: Xem nhãn dinh dưỡng

Việc đọc kỹ nhãn dinh dưỡng giúp người bệnh thận chủ động kiểm soát các chất có nguy cơ ảnh hưởng đến chức năng thận và biến chứng tim mạch.

• Kiểm tra lượng natri ≤ 2300 mg/ngày (hoặc <1500 mg nếu có cao huyết áp).
• Chú ý phốt-pho và kali: Chọn thực phẩm ghi “low phosphorus” hoặc “low potassium”. Tránh sản phẩm có chữ “phos” trong thành phần (như phosphoric acid).
• Protein: Ở bệnh thận mạn chưa lọc máu (thường giai đoạn 3 - 4), chế độ ăn protein mức vừa phải khoảng 0,6 - 0,8 g/kg cân nặng/ngày có thể được cân nhắc dưới sự theo dõi y tế. Nhu cầu protein sẽ khác ở bệnh nhân đang lọc máu.

Bước 2: Ưu tiên thực phẩm tươi, ít chế biến

Thực phẩm tươi, ít qua chế biến công nghiệp thường chứa ít natri, phốt-pho và phụ gia, từ đó giúp giảm gánh nặng chuyển hóa cho thận.

• Rau quả tươi: Bí đỏ, súp lơ, cải bắp, táo, lê (rửa kỹ, gọt vỏ để giảm kali).
• Thịt nạc: Ức gà, cá trắng (cá rô phi, cá basa) - không muối thêm.
• Nấu ăn: Hấp, luộc, nướng thay vì chiên xào. Thay muối bằng thảo mộc (húng quế, oregano), tỏi, gừng, chanh.

Bước 3: Tư vấn chuyên gia dinh dưỡng thận

Nếu bạn có bệnh thận mãn tính hoặc nguy cơ cao, cần tham khảo bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng để nhận “kế hoạch ăn” phù hợp. Họ sẽ:

• Tính toán chính xác lượng protein, natri, kali, phốt-pho theo giai đoạn CKD.
• Đề xuất thực đơn mẫu (ví dụ: 1800kcal, 50g protein, 2000 mg kali).
• Theo dõi định kỳ creatinine, eGFR, kali máu.

Những lưu ý quan trọng và ai nên đặc biệt thận trọng

Người mắc bệnh thận mãn tính (CKD) ở giai đoạn 3 - 5 cần nghiêm ngặt hơn trong việc tránh thực phẩm gây hại cho thận vì thận đã giảm chức năng đáng kể, chỉ còn 15 - 59% khả năng lọc. Ở bệnh nhân thận giai đoạn nặng, ăn quá mặn có thể làm tăng huyết áp hoặc gây giữ nước. Tuy nhiên, mức độ ảnh hưởng phụ thuộc vào từng cá nhân và tình trạng dịch - điện giải hiện tại.

Nếu bạn có cao huyết áp, tiểu đường, hoặc tiền sử bệnh thận trong gia đình, việc hạn chế các thực phẩm kể trên giúp phòng ngừa suy giảm thận sớm. Tiểu đường làm tổn thương vi mạch thận, cao huyết áp gây xơ cứng động mạch thận - cả hai đều tăng tốc độ suy thận nếu ăn uống không kiểm soát.

Ở người khỏe mạnh, việc ăn uống đa dạng và cân đối thường không gây hại cho thận. Tuy nhiên, nếu thường xuyên tiêu thụ thực phẩm không tốt cho sức khỏe thận như chế độ ăn quá mặn hoặc nhiều thực phẩm chế biến sẵn trong thời gian dài, nguy cơ suy giảm chức năng thận có thể tăng lên theo thời gian.

Lưu ý khác:

• Uống đủ nước (1,5 - 2 L/ngày, trừ khi bác sĩ giới hạn).
• Tránh thuốc lá, rượu bia - làm thận phải lọc thêm độc tố.
• Tập thể dục nhẹ nhàng (đi bộ 30 phút/ngày) để kiểm soát huyết áp và đường huyết.

Việc hiểu rõ khái niệm thực phẩm không tốt cho thận và nhận diện các nhóm thực phẩm cần tránh giúp bạn bảo vệ chức năng thận hiệu quả hơn. Hạn chế muối, phốt-pho, kali và protein động vật chế biến sẵn là bước đầu quan trọng. Khi có bệnh thận hoặc nguy cơ cao, hãy thực hiện chế độ ăn điều chỉnh và theo dõi với chuyên gia để đạt kết quả tốt nhất. Thực phẩm gây hại cho thận không phải là “kẻ thù” tuyệt đối, nhưng với người có nguy cơ, việc tránh chúng chính là “lá chắn” bảo vệ đôi thận - cơ quan thầm lặng nhưng quyết định sức khỏe toàn thân.