Chỉ số mỡ máu: Những thông tin quan trọng cần biết

Trong các xét nghiệm sức khỏe định kỳ, chỉ số mỡ máu là một trong những thông tin quan trọng giúp đánh giá nguy cơ mắc bệnh tim mạch và rối loạn chuyển hóa. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ ý nghĩa của từng chỉ số và cách đọc kết quả đúng. 

Chỉ số mỡ máu là gì?

Chỉ số mỡ máu (blood lipid indices) là tập hợp các thông số xét nghiệm phản ánh nồng độ và thành phần các lipid tuần hoàn trong huyết tương, bao gồm cholesterol toàn phần, triglycerid, lipoprotein tỷ trọng thấp (LDL-C) và lipoprotein tỷ trọng cao (HDL-C).

Các chỉ số này đóng vai trò quan trọng trong đánh giá tình trạng chuyển hóa lipid, từ đó giúp bác sĩ xác định nguy cơ xơ vữa động mạch, bệnh mạch vành và các rối loạn tim mạch - chuyển hóa khác.

Theo Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA), việc định kỳ đánh giá hồ sơ lipid (lipid profile) là tiêu chuẩn vàng trong phòng ngừa tiên phát và thứ phát bệnh tim mạch do xơ vữa.

Các chỉ số mỡ máu chủ yếu

Trong xét nghiệm lipid, có năm chỉ số chính được sử dụng để đánh giá toàn diện tình trạng lipid huyết tương. Mỗi chỉ số mang một ý nghĩa sinh học và lâm sàng riêng, góp phần vào việc xác định nguy cơ và hướng điều trị cho người bệnh.

Triglycerid (TG)

Triglycerid (TG) là dạng lipid trung tính phổ biến nhất trong cơ thể, đóng vai trò dự trữ và cung cấp năng lượng. Mức TG huyết tương phản ánh sự cân bằng giữa hấp thu lipid từ khẩu phần ăn và quá trình chuyển hóa tại gan, mô mỡ:

• Ký hiệu: TG;
• Giá trị bình thường: < 150 mg/dL (theo AHA, 2023);
• Điều kiện xét nghiệm: Cần nhịn ăn từ 10 - 12 giờ để tránh sai lệch kết quả.

Nồng độ triglycerid tăng cao thường gặp trong hội chứng chuyển hóa, béo phì, đái tháo đường tuýp 2, hoặc chế độ ăn giàu carbohydrate tinh chế và rượu.

Cholesterol LDL (Low-Density Lipoprotein Cholesterol)

LDL-C là thành phần lipoprotein mang cholesterol từ gan đến mô ngoại vi. Khi dư thừa, LDL dễ bị oxy hóa và lắng đọng trong lớp nội mạc động mạch, hình thành mảng xơ vữa, gây hẹp và tắc mạch:

• Ký hiệu: LDL hoặc LDL-C;
• Được gọi là: “Cholesterol xấu”;
• Giá trị khuyến nghị: < 100 mg/dL (AHA, 2023).

LDL-C tăng cao được xem là yếu tố nguy cơ chính của bệnh động mạch vành. Do đó, điều trị giảm LDL-C là trọng tâm trong quản lý rối loạn lipid máu và phòng ngừa biến cố tim mạch.

Cholesterol HDL (High-Density Lipoprotein Cholesterol)

Trái ngược với LDL-C, HDL-C có vai trò thu hồi cholesterol dư thừa từ mô ngoại vi về gan, góp phần giảm tích tụ mảng xơ vữa. Nồng độ HDL cao có tác dụng bảo vệ tim mạch, nhờ khả năng chống oxy hóa, chống viêm và cải thiện chức năng nội mô:

• Ký hiệu: HDL hoặc HDL-C;
• Được gọi là: “Cholesterol tốt”;
• Ngưỡng bảo vệ tim mạch: ≥ 60 mg/dL.

Ngược lại, nồng độ HDL thấp (< 40 mg/dL) có liên quan đến tăng nguy cơ xơ vữa động mạch, ngay cả khi các chỉ số lipid khác trong giới hạn bình thường.

Cholesterol toàn phần (Total Cholesterol - TC)

Cholesterol toàn phần (TC) là tổng lượng cholesterol có trong huyết tương, bao gồm LDL-C, HDL-C và VLDL-C (very-low-density lipoprotein cholesterol). Giá trị bình thường là < 200 mg/dL (theo AHA, 2023). Mặc dù chỉ số TC cung cấp cái nhìn tổng quát, nhưng đánh giá riêng biệt LDL-C và HDL-C mới giúp xác định rõ nguy cơ tim mạch của người bệnh.

Tỷ lệ Cholesterol toàn phần / HDL-C

Tỷ lệ TC/HDL-C là chỉ số phản ánh cân bằng giữa cholesterol “xấu” và “tốt”. Đây là tham số dự đoán nguy cơ bệnh tim mạch có giá trị hơn so với việc xem xét từng chỉ số đơn lẻ:

• Ký hiệu: TC/HDL Ratio;
• Giá trị lý tưởng: < 3.5;
• Nguy cơ cao: > 5.0

Tỷ lệ TC/HDL-C thấp cho thấy sự ưu thế của cholesterol bảo vệ (HDL-C), trong khi tỷ lệ cao gợi ý nguy cơ xơ vữa động mạch tiến triển.

Cách kiểm soát chỉ số mỡ máu ở mức an toàn

Để duy trì chỉ số mỡ máu trong phạm vi an toàn, điều quan trọng nhất là xây dựng lối sống khoa học và cân bằng. Sự kết hợp giữa chế độ ăn hợp lý, vận động thường xuyên và theo dõi sức khỏe định kỳ chính là nền tảng giúp bảo vệ tim mạch và ngăn ngừa biến chứng.

Điều chỉnh chế độ ăn uống

Chế độ dinh dưỡng là yếu tố then chốt trong kiểm soát mỡ máu:

• Giảm chất béo bão hòa và trans fat: Hạn chế thực phẩm chiên rán, đồ hộp, thịt đỏ, sữa nguyên kem để tránh tích tụ cholesterol xấu (LDL).
• Tăng chất béo tốt (omega-3, 6, 9): Bổ sung cá béo (cá hồi, cá ngừ, cá trích), dầu ô-liu, dầu hạt cải và các loại hạt.
• Ăn nhiều ngũ cốc nguyên hạt, rau củ quả: Cung cấp chất xơ hòa tan và chất chống oxy hóa giúp giảm hấp thu cholesterol và cải thiện lipid máu.

Duy trì vận động hợp lý

Tập thể dục ít nhất 30 phút mỗi ngày, 5 ngày/tuần giúp giảm triglyceride, hạ cholesterol xấu (LDL) và tăng cholesterol tốt (HDL). Các hình thức như đi bộ nhanh, bơi, đạp xe, yoga… đều mang lại hiệu quả tích cực.

Kiểm soát cân nặng

Giữ BMI trong khoảng 18 - 24,9 giúp hạn chế nguy cơ rối loạn mỡ máu và cải thiện sức khỏe tim mạch. Giảm 5 - 10% cân nặng ở người thừa cân cũng có thể làm giảm đáng kể triglyceride và LDL.

Tránh rượu, thuốc lá và chất kích thích

Rượu bia làm tăng gánh nặng chuyển hóa cho gan và thúc đẩy tổng hợp triglyceride, trong khi thuốc lá làm giảm HDL và tăng LDL - cả hai đều gây hại cho mạch máu.

Quản lý căng thẳng

Căng thẳng kéo dài kích thích sản xuất hormone cortisol, làm tăng tổng hợp cholesterol trong gan. Duy trì tinh thần thư giãn thông qua thiền, yoga, nghe nhạc hoặc ngủ đủ giấc giúp cân bằng chuyển hóa lipid.

Kiểm tra sức khỏe định kỳ

Người trưởng thành khỏe mạnh nên kiểm tra mỡ máu 4 - 6 năm/lần, trong khi người có nguy cơ cao nên theo dõi 2 - 3 tháng/lần để điều chỉnh kịp thời.

Hiểu rõ ý nghĩa của các chỉ số mỡ máu giúp mỗi người chủ động theo dõi và phòng ngừa sớm các bệnh lý tim mạch, đột quỵ. Việc duy trì chỉ số mỡ máu trong giới hạn bình thường không chỉ dựa vào thuốc, mà còn cần chế độ ăn uống lành mạnh, tập luyện thường xuyên và kiểm tra sức khỏe định kỳ. Kiểm soát tốt mỡ máu chính là cách bảo vệ trái tim và sức khỏe lâu dài cho bạn và gia đình.

Người có mỡ máu cao thường dễ gặp các vấn đề về tim mạch và miễn dịch. Việc tiêm phòng đầy đủ giúp cơ thể tăng sức đề kháng, hạn chế nguy cơ viêm nhiễm và hỗ trợ quá trình kiểm soát mỡ máu tốt hơn. Trung tâm Tiêm chủng Long Châu cung cấp vắc xin chính hãng, quy trình an toàn và đội ngũ y tế giàu kinh nghiệm. Gọi 1800 6928 (miễn phí) để được tư vấn và đặt lịch tiêm phù hợp.