Cao huyết áp ở trẻ em: Nguyên nhân, dấu hiệu và cách phòng ngừa

Trong nhiều năm, người ta thường nghĩ rằng cao huyết áp chỉ xuất hiện ở người lớn tuổi. Tuy nhiên, ngày nay tình trạng cao huyết áp ở trẻ em ngày càng phổ biến. Đây không chỉ là một vấn đề sức khỏe ngắn hạn, mà còn có thể ảnh hưởng lâu dài đến tim mạch, thận, não bộ của trẻ. Bài viết này sẽ giúp bố mẹ hiểu rõ nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết và những biện pháp phòng ngừa hiệu quả.

Nguyên nhân gây cao huyết áp ở trẻ em

Tăng huyết áp ở trẻ em có thể phát sinh từ nhiều nguyên nhân khác nhau, được phân thành hai nhóm chính: nguyên phát (primary hypertension) và thứ phát (secondary hypertension). Tăng huyết áp nguyên phát thường không xác định được nguyên nhân cụ thể, nhưng có mối liên hệ chặt chẽ với các yếu tố liên quan đến lối sống và di truyền. Ngược lại, tăng huyết áp thứ phát thường là hậu quả của một tình trạng bệnh lý nền rõ ràng.

Nguyên nhân nguyên phát

Các yếu tố góp phần gây tăng huyết áp nguyên phát ở trẻ em bao gồm:

• Thừa cân, béo phì: Đây là nguyên nhân hàng đầu. Trẻ có chỉ số BMI cao dễ bị tích tụ mỡ thừa, làm tim phải hoạt động mạnh hơn để bơm máu.
• Chế độ ăn nhiều muối: Các món ăn nhanh, đồ hộp, mì gói chứa nhiều natri làm tăng áp lực máu.
• Ít vận động: Thói quen chỉ ngồi học, xem tivi, chơi điện tử khiến cơ thể ít tiêu hao năng lượng, góp phần gây béo phì và huyết áp cao.
• Yếu tố di truyền: Nếu cha mẹ có tiền sử cao huyết áp, con cái cũng có nguy cơ cao hơn.

Nguyên nhân thứ phát

Tăng huyết áp thứ phát ở trẻ em thường là hệ quả của một bệnh lý nền cụ thể, có thể xác định được nguyên nhân rõ ràng thông qua thăm khám và cận lâm sàng. Nhóm nguyên nhân này cần được lưu ý đặc biệt vì thường liên quan đến các rối loạn hệ thống có thể điều trị được. Một số nguyên nhân thường gặp bao gồm:

• Bệnh thận: Một số trẻ mắc bệnh thận mạn tính, dị tật thận bẩm sinh có thể dẫn đến cao huyết áp.
• Bệnh tim bẩm sinh: Các dị tật tim mạch ảnh hưởng đến lưu thông máu, gây áp lực bất thường.
• Rối loạn nội tiết: Cường giáp, hội chứng Cushing hoặc các bệnh về tuyến thượng thận cũng là yếu tố nguy cơ.
• Tác dụng phụ của thuốc: Một số loại thuốc corticoid, thuốc chống co giật có thể làm tăng huyết áp.

Dấu hiệu nhận biết cao huyết áp ở trẻ em

Như đã đề cập, cao huyết áp ở trẻ em thường được gọi là “kẻ giết người thầm lặng” vì hầu hết các trường hợp không có triệu chứng rõ ràng, đặc biệt ở giai đoạn đầu. Điều này khiến nhiều bậc cha mẹ lơ là, cho rằng trẻ còn nhỏ thì không thể mắc bệnh. Tuy nhiên, thực tế cho thấy cao huyết áp hoàn toàn có thể xảy ra ngay cả ở những bé đang trong độ tuổi học tiểu học hoặc trung học. Việc phát hiện sớm là vô cùng quan trọng để ngăn ngừa biến chứng về tim mạch, não bộ và thận sau này. Dưới đây là những dấu hiệu bố mẹ cần hết sức chú ý:

Đau đầu kéo dài và thường xuyên

Một trong những biểu hiện phổ biến nhất của cao huyết áp ở trẻ em là đau đầu, đặc biệt là vào buổi sáng. Nhiều phụ huynh thường nghĩ trẻ đau đầu do học nhiều, do ngồi máy tính, hoặc do thay đổi thời tiết. Tuy nhiên, nếu trẻ thường xuyên than phiền đau đầu, mức độ đau ngày càng tăng, thậm chí kèm theo buồn nôn thì đây là một tín hiệu cảnh báo cần đi khám ngay.

Hoa mắt, chóng mặt khi thay đổi tư thế

Cao huyết áp khiến lưu lượng máu lên não bị ảnh hưởng. Do đó, nhiều trẻ sẽ thấy choáng váng, mất thăng bằng hoặc hoa mắt khi đứng dậy đột ngột. Nếu tình trạng này xảy ra nhiều lần, đặc biệt khi trẻ mới ngủ dậy, bố mẹ nên cho trẻ đo huyết áp để kiểm tra.

Khó thở và mệt mỏi bất thường

Một số trẻ mắc cao huyết áp thường có cảm giác hụt hơi, không đủ sức để chơi các trò vận động cùng bạn bè. Trẻ có thể than thở rằng mình nhanh mệt hơn các bạn cùng lứa, hay thậm chí không muốn tham gia thể dục. Đây là dấu hiệu cho thấy tim và phổi đang chịu áp lực lớn do huyết áp cao.

Chảy máu cam không rõ nguyên nhân

Mặc dù không phải lúc nào cũng xảy ra, nhưng chảy máu cam có thể là một trong những biểu hiện liên quan đến cao huyết áp. Khi huyết áp tăng quá cao, các mạch máu nhỏ trong mũi dễ bị vỡ, gây chảy máu cam. Nếu tình trạng này lặp đi lặp lại, đặc biệt kèm theo đau đầu hoặc chóng mặt, cha mẹ cần lưu ý.

Rối loạn giấc ngủ

Nhiều nghiên cứu cho thấy trẻ mắc cao huyết áp thường có rối loạn giấc ngủ. Trẻ có thể ngủ ngáy, ngủ không sâu, hay thức giấc giữa đêm. Giấc ngủ kém chất lượng không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe tim mạch mà còn khiến trẻ mệt mỏi, khó tập trung khi học tập vào ban ngày.

Tăng cân nhanh bất thường

Mặc dù không phải dấu hiệu trực tiếp, nhưng tăng cân quá nhanh, đặc biệt là béo phì, có mối liên hệ chặt chẽ với cao huyết áp ở trẻ em. Nếu trẻ tăng cân nhiều chỉ trong vài tháng, cha mẹ cần kết hợp theo dõi cả huyết áp và chế độ ăn uống.

Giảm khả năng tập trung, học hành sa sút

Một số trẻ có huyết áp cao thường xuyên cảm thấy mệt mỏi, khó tập trung, dẫn đến thành tích học tập giảm sút. Điều này đôi khi bị hiểu nhầm là trẻ “lười học” hoặc thiếu động lực, trong khi thực chất sức khỏe mới là nguyên nhân chính.

Buồn nôn hoặc nôn

Khi huyết áp tăng cao, não bộ có thể bị ảnh hưởng, gây ra cảm giác buồn nôn. Nếu trẻ thường xuyên nôn ói mà không rõ nguyên nhân (không phải do ngộ độc thực phẩm hay bệnh dạ dày), cha mẹ nên đưa đi khám.

Thay đổi về thị lực

Huyết áp cao có thể ảnh hưởng đến mạch máu ở mắt, gây nhìn mờ hoặc thấy các đốm sáng. Dù hiếm gặp ở trẻ em, nhưng đây vẫn là dấu hiệu nguy hiểm cần lưu ý.

Cách phòng ngừa và kiểm soát cao huyết áp ở trẻ em

Phòng bệnh luôn tốt hơn chữa bệnh. Bố mẹ có thể áp dụng những biện pháp sau để giúp trẻ phòng ngừa cao huyết áp:

Xây dựng chế độ ăn lành mạnh:

• Giảm muối trong khẩu phần ăn, hạn chế đồ ăn nhanh, thức ăn chế biến sẵn.
• Tăng cường rau xanh, hoa quả, thực phẩm giàu chất xơ.
• Bổ sung cá, thịt nạc, sữa ít béo thay cho đồ ăn nhiều dầu mỡ.

Khuyến khích vận động thể chất:

• Cho trẻ tham gia các môn thể thao như bơi lội, đá bóng, cầu lông, xe đạp.
• Hạn chế thời gian xem tivi, điện thoại xuống dưới 2 giờ mỗi ngày.
• Cùng con đi bộ hoặc vận động ngoài trời để tạo thói quen tích cực.

Duy trì cân nặng hợp lý:

• Theo dõi cân nặng và chiều cao của trẻ thường xuyên.
• Nếu trẻ thừa cân, cần có kế hoạch giảm cân an toàn, tuyệt đối không áp dụng các chế độ ăn kiêng khắt khe.

Hạn chế đồ uống có gas, nhiều đường:

• Nước ngọt, trà sữa, đồ uống năng lượng làm tăng nguy cơ béo phì và cao huyết áp.
• Thay thế bằng nước lọc, nước ép trái cây tươi.

Khám sức khỏe định kỳ:

• Đo huyết áp ít nhất mỗi năm một lần cho trẻ, đặc biệt nếu có tiền sử gia đình mắc cao huyết áp.
• Kiểm tra các chỉ số khác như mỡ máu, đường huyết để phát hiện sớm bất thường.

Cao huyết áp ở trẻ em là vấn đề sức khỏe không thể xem nhẹ. Dù không dễ nhận biết, nhưng nếu được phát hiện sớm, can thiệp kịp thời, bệnh hoàn toàn có thể kiểm soát. Bố mẹ nên quan tâm đến chế độ ăn, khuyến khích con vận động, duy trì lối sống lành mạnh. Đặc biệt, việc kiểm tra huyết áp định kỳ là chìa khóa giúp phát hiện sớm và ngăn ngừa những biến chứng nguy hiểm trong tương lai.